دنيااز ديدگاه حضرت على عليه السلام‏

منابع مقاله:

کتاب : بربال اندیشه     

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

بهترين راه براى شناخت چهره واقعى دنيا، آن چهره اى كه به عنوان بهترين عامل براى رشد و كمال است، آن چهره اى كه به عنوان نعمت الهى فرا راه آدمى است، مراجعه به آثار پر بهاى اسلامى است.

با شناخت دنيا از ديدگاه معارف الهى كه سرچشمه اش عقل پر بهاى اولياى خداست، انسان در خط حسنات قرار گرفته و از رذايل گريزان مى گردد.

على عليه السلام در برابر مردى كه از دنيا نكوهش مى كرد فرمود:

انَّ الدُّنْيا دارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَّقَها وَدارُ عافِيَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْها وَدارُ غِنىً لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْها وَدارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِها مَسْجِدُ احِبَّاءِ اللَّهِ وَمُصَلَّى مَلائِكَةِ اللَّهِ وَمَهْبِطُ وَحْىِ اللَّهِ وَمَتْجَرُ اوْلِياءِ اللَّهِ، اكْتَسَبُوا فِيهَا الْرَّحْمَةَ وَرَبِحُوا فِيْها الْجَنَّةَ «1».

«اين دنيا جاى صدق و راستى است براى آن كس كه با آن به راستى رفتار كند، و خانه تندرستى است براى آن كسى كه از آن چيزى بفهمد، و سراى بى نيازى است براى آن كس كه از آن توشه برگيرد، و محل اندرز است براى آن كس كه از آن اندرز گيرد. مسجد دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى خدا و تجارت خانه اولياى حق است. آنها در اينجا رحمت حق را به دست آوردند و بهشت را سود خود قرار دهند».

نكات مورد نظر در اين روايت

1- دنيا، براى كسى كه با چشم حقيقت بين آن را بنگرد، و در آن دقت كند كه تمام جزء جزء بنايش درست بنا شده، و به درستى باعث اين نظام متقن گشته و عقل، علم و حكمت از همه جوانبش آشكار است، سراى راستى است.

دنيا براى كسى كه ملاحظه كند، كه اين عدل و حكمت معلول حكومت قوانين تكوينى است و اگر اين حكومت نبود محصولى جز هرج و مرج از دنيا توقع نمى رفت، سراى راستى است.

انسان بايد از اين نظام درست و وجود عدل و حكمت در آن، به آن نتيجه برسد: كه اين راستى و درستى، جز اراده و رهنمودهاى حق چيزى نبوده و رهنمودهاى الهى به غير از ايمان و عمل صالح و صفات پسنديده اخلاقى برنامه ديگرى نيست.

2- دنيا، براى كسى كه بفهمد، سراى ايمنى از عذاب فردا و نجات از ذلّت امروز است. فراهم كردن زمينه ايمنى در سايه دو برنامه محقق است:

الف- قبول تمام برنامه هاى الهى، اعم از آنچه دركتب آسمانى و فرهنگ پر بهاى انبيا و امامان است.

ب- به اجرا گذاردن آن برنامه ها.

و به تعبير ديگر ايمنى از ذلّت دنيا و عذاب آخرت، در سايه حكمت نظرى و عملى است.

3- دنيا، سراى توانگرى است براى كسى كه از آن توشه بردارد.

آرى! بهترين سرمايه ها و مايه هاى توانگرى كه عبارت از قوانين خدا، برنامه هاى پيامبران، دستورات امامان، پند ناصحان، حكمت حكيمان و عرفان عارفان است، در همين دنياست، و اين انسان فقير است كه بايد براى رفع نياز و جبران فقر روحى از اين سرمايه ها برداشت كرده و به منافع آن برسد.

4- دنيا، سراى پند است براى كسى كه از آن پند بگيرد. راستى بر هر ورق دفتر دنيا هزاران پند و نصيحت قرار دارد، ديده بينا و قلب توانا و انديشه تابناك مى خواهد كه از پندهاى دنيا سرمشق گرفته و به راه كرامت قدم بگذارد.

******

******

******

******

ذليل شدن شاهان، فرو افتادن تاجداران از تخت، خوارشدن مستكبران، آقا شدن مستمندان، خالى شدن كاخ ها و آمدن زاغ ها، به چنگال عدالت افتادن ظالمان، نابود شدن ستمگران، پشيمان شدن گناهكاران، از جاى برخاستن افتادگان و فروافتادن متكبران همه و همه درس عبرت، براى پندگيران است.

5- دنيا، مسجد عاشقان خداست.

آرى! معامله مردمان با ايمان و پاك نيت و پاكيزه طينت با دنيا، نشان مى دهد كه آنان اين سراى دو در را همچون مسجدى مى دانستند و همان معامله اى كه با مساجد داشته اند با دنيا مى نمودند.

همانگونه كه در فقه آمده، رعايت امورى نسبت به مسجد واجب و اجراى پاره اى از آنها حرام است، عاشقان حق با دنيا همان معامله را داشتند.

عاشقان در خانه دنيا كه در حقيقت مسجد است، بستر حرام نياندازند، مال حرام نخورند، سخن خلاف نگويند، به خرابى آن برنخيزند و در حفظ آن بكوشند. مؤمن در اين خانه، در حالت خوف و رجا به سر برده و جز به كسب فضيلت و مبارزه با رذيلت به چيزى نمى انديشد.

6- دنيا، خانه نماز گذاردن ملائكه خدا و مركز نزول وحى و ظرف كتب ثمر بخش آسمانى است.

7- دنيا، محل تجارت اولياى الهى است، در همين دنيا بود كه افرادى همانند حر بن يزيد رياحى دست از كسب رذايل شسته و براى به دست آوردن منفعت هميشگى، به تجارت در تجارت خانه توبه برخاستند، دهاتى ايرانى، بيايان نشين ربذه اى، سياه چهره حبشى، در خط اين تجارت تبديل به سلمان و ابوذر و بلال شدند.

اين بينايان راه، آشنايان اللَّه و رهروان آگاه، در همين دنيا به كسب رحمت حق موفق شده و در همين جا براى خويش در بهشت، جاى ابدى به دست آوردند.

بدون شك با اين نوع شناخت به دنيا، نقطه مبارزه با رذايل و كسب حسنات و فضايل شروع شده و انسان به قول على عليه السلام همانند يك تاجر سعى خواهد كرد، هر چه بتواند از دنيا براى زياد كردن شخصيت الهى و آباد كردن خانه فردايش بهره بگيرد.

معرّفى نمونه

«آسيه» همسر فرعون كه در شب هاى قدر ميليون ها نفر، در دعاى به سر گرفتن قرآن، خدا را به شخصيت او قسم مى دهند، با چنين ديدى نسبت به دنيا، به آن همه مقام رسيد.

«حبيب نجار» كه در سوره «يس» از او به عنوان يكى از مبلغين فرهنگ حق ياد شده است، با اين گونه نظر نسبت به دنيا، به آن همه واقعيت دست يافت.

هرگاه نسبت به زندگى مردان و زنانى كه در قرآن مجيد به عنوان يك شخصيت ارزنده الهى ياد شده مى نگريم مى بينيم در سايه چنين شناختى از دنيا به آن مقامات ارزنده رسيدند.

توجه كنيد

از مقدمات گذشته روشن شد كه انسان نبايد خرج دنيا شود؛ زيرا در اين معامله، خسارت و ضرر متوجه انسان است و گاهى پس از بيدار شدن پشيمانى سود ندارد؛ بلكه بايد دنيا را خرج خويش كرد و از دنيا به نفع والايى خود بهره برد، و دنيا را كشتزار آخرت دانست و دنيا را سبب و مقدمه و وسيله اى براى سعادت ابدى و رسيدن به نعمت جاودانى فردا به حساب آورد.

به تعبير ديگر: دنيا جاى آراسته شدن به مسئوليت است، آن مسئوليتى كه در سايه آن مى توان به مقصد اعلاى جهان؛ يعنى خداى بزرگ رسيد.

از تمام دنياهايى كه قبل از اين جهان داشتيم مانند: عالم خاك، صلب پدر، رحم مادر، و دنياهايى كه بعد داريم مانند: جهان برزخ، قيامت و محشر، اين دنيا مهم تر است؛ زيرا شخصيت و ارزش ما در اين دنيا، در سايه تكاليف تحقق پيدا مى كند و عظمت و بزرگى در اين دنيا در سايه اجراى مسئوليت ها ساخته مى شود.

با توجه به چنين شناختى از دنيا، زمينه قبول حسنات و رد رذايل در وجود فراهم مى گردد، و پس از آماده شدن اين زمينه، نوبت به ميدان آوردن اراده و عزم و نشان دادن خضوع در برابر حق است.

در اينجا بايد با رجوع به قرآن و آثار اسلامى يا رجوع به عالم ربانى از وظايف و تكاليف مطلع شده و به تدريج آن وظايف را كه عبارت از حلال و حرام، واجب و مباح، و خلاصه حقوق خدا و حقوق مردم است به كار برد.

در ميان تكاليف و مسئوليت ها، قواعد اخلاقى و به تعبير ديگر آنچه را بايد به عنوان حسنات به آن آراسته شد، و آنچه را بايد به عنوان رذايل از خود دور كرد، نقش عمده اى دارند؛ و آن نقش عبارت از حفظ ايمان و عمل صالح و تصحيح روابط انسان با مردم است.

ما وقتى به قرآن و روايات مراجعه مى كنيم، مى بينيم مكرر به حفظ حسنات اخلاقى، يا آراسته شدن به آن سفارش شده و كنار ماندن از رذايل يا معالجه آن را از واجبات دانسته اند، و حتى رسيدن به مقام قرب و قبول اعمال و شكوفا شدن

ايمان را در سايه رعايت قواعد پاك اخلاقى قلمداد كرده اند.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- نهج البلاغه: حكمت 131؛ خصايص الأئمة: 102؛ غرر الحكم: 133، حديث 2275.