ربا جنگ با خدا

در بیشتر کتاب های لغوی نظیر لسان العرب و مجمع البحرین ، ربا به معنای «زیادی» آمده است.

به گزارش سرویس دینی جام؛

ربا در لغت

در بیشتر کتاب های لغوی نظیر لسان العرب و مجمع البحرین ، ربا به معنای «زیادی» آمده است . ابن منظور در لسان العرب دربارۀ واژۀ ربا می نویسد : « ألأصل فیه الزیادة من ربا المال إذا زاد أو ارتفع  ؛ معنای ربا در اصل ، زیادی است . وقتی گفته می شود «ربا المال» یعنی: «مال زیاد شد و رشد کرد».

در قرآن نیز ، ربا به همین معنا در چندین آیه به کار رفته است . در آیۀ « يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقات1 ؛ خدا ربا را نابود مى‏كند، و صدقات را فزونى مى‏دهد. »2

«یُربِی » از ریشۀ « رَبَیَ » و در معنای لغوی به کار رفته است. هم چنین ربا در آیات 17 / رعد ، 92 / نحل ، 5 / حج نیز به معنای لغوی به کار رفته است.

ربا در اصطلاح

برای تعیین حد ربا از نظر اصطلاحی و شرعی ، اختلافات فراوانی بین مذاهب گوناگون اسلامی و حتی بین عالمان  هر مذهب وجود دارد . ریشۀ اصلی این اختلافات از اختلاف منابع استنباط و روش استنباط نشأت می گیرد . برخی از

مذاهب ، فقط از چهار منبع کتاب ، سنت ، عقل و اجماع در استنباط احکام فقهی استفاده می کنند . بهضی دیگر ، به ظاهر آیات و روایات تمسک می کنند . تعدادی از مذاهب اسلامی نیز ، دایرۀ استنباط را از منابع چهارگانه گسترده تر گرفته ؛ از مثل قیاس نیز استفادۀ فراوانی در کشف احکام فقهی می‏کنند. عالمان هر مذهب نیز، از ادلۀ شرعی مربوط به ربا ، برداشت‏های گوناگونی داشته‏اند که موجب دیدگاه‏های گوناگونی در تعیین معیار ربا و تقسیم‏بندی انواع ربا شده است .

دیدگاه های گوناگون مذاهب اسلامی در تعیین معیار ربا

1 ـ عده ای از علمای اهل سنت یعنی علمای مذهب ظاهری که با قیاس  به طور مطلق مخالف هستند ،  ربا را فقط در اشیاء شش گانۀ طلا ، نقره ، گندم ، جو ، خرما ، و نمک منحصر می‏دانند.

2 ـ  گروهی دیگر از علمای اهل سنت ، فقط کالاهایی  که متعلق زکاتند را ربوی می‏  شمارند.

3 ـ مذاهب دیگر اهل سنت نیز با تکیه بر قیاس ، ملاک هایی را برای اشیاء و اموال ربوی برداشت کرده و آن را تعمیم داده  ‏اند. شافعی ‏ها طعام بودن را ملاک ربوی بودن قرار داده، طلا ونقره را نیز ربوی می ‏شمارند. بنا بر نظر حنبلی ها و حنفی ها ، ربا در اشیایی جاری است که مکیل و موزون باشد. مالکی ‏ها علت حرمت را اتحاد جنس ، خوراکی بودن وقابل ذخیره کردن گفته ‏اند.

4 ـ مشهور نزد فقیهان شیعه این است که مکیل و موزون و هم جنس بودن ، ملاک ربا است.

دیدگاه‏های گوناگون مذاهب اسلامی در تقسیم بندی انواع ربا

در تقسیم بندی انواع ربا نیز بین مذاهب و عالمان اسلامی اختلاف نظر فراوانی وجود دارد . در این قسمت به چند نمونه از این اختلاف نظرها اشاره می کنیم .

1 ـ «امام فخر رازی» ربا را به دو قسم "فضل (نقد)" و "نسیه" تقسیم می‏کند. ربای فضل آن است که به طور مثال، یک من گندم با دو من گندم معامله شود. ربای نسیه که در جاهلیت مرسوم بوده ، بدین  صورت است که مالی به صورت ربوی به شخصی قرض داده می‏شود . اگر وام گیرنده در زمان بازپرداخت نتواند آن مال را بپردازد ، در مقابل بالابردن نرخ ربا به او مهلت می دهند .

2 ـ «ابن قیم» نیز ربا را به دو قسم جلی و خفی تقسیم می‏کند. "ربای جلی" در نسیه و "ربای خفی" در معامله ‏هایی که کالاهای همجنس مبادله می‏شوند تحقق می‏ یابد. به نظر وی ربای جلی حرام و ربای خفی مکروه است .

3 ـ «عبدالرحمن جزیری» نیز ربا را به سه نوع تقسیم کرده است: نخست "ربای فضل" که در کالاهای همجنس جاری می‏شود. دوم "نسیه" که همان ربای دوران جاهلیت بوده است. سوم "ربای ید" که در کالاهای هم جنس که به نحو نقدی و یکی بیشتر از دیگری باشد مبادله می‏شود.

4 ـ مشهور نزد فقیهان شیعه ، تقسیم ربا به ربای معاملی و ربای قرضی است که هر دو حرام شمرده شده است.

منابع :

1ـ بقره ( 2 ) آیۀ 276 .

2 ـ ترجمۀ قرآن استاد انصاریان.