تفكر در سماوات‏

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

اين جزوه كه تنها براى مسائل تربيتى تنظيم شده و سعى دارد از مسائل پيچيده علمى بپرهيزد، گنجايش بازگو كردن يك ميليونيم از يك ذره از يك ورق با عظمت خلقت و آفرينش را ندارد.

ولى از آنجايى كه علاقمند است، آيات و روايات باب تفكر را تا اندازه اى شرح دهد، ناچار است به گوشه اى محدود از حقايق موجود اشاره نمايد.

سماوات، يعنى مجموعه آثارى كه نسبت به ما بالاى سر ما قرار دارد و اين مجموعه، بنا به فرموده صاحب خلقت، هفت مرحله است كه از آن تعبير به آسمان هاى هفتگانه مى شود، هر كدامش توده هايى از ميليون ها سحابى و منظومه و كهكشان است و بنابر روايات و كتب پرقيمت علمى، آسمان اول نسبت به دوم چون ذره اى در برابر شيئى عظيم و دوم نسبت به سوم و به همين نسبت، تا ششم نسبت به هفتم.

عظمت و وسعت مسئله در حدى است كه اگر نوشتارهاى تمام كتب علمى را در برابر آسمان اول بگذاريم، مانند اين است كه عدد بسيار كوچكى را در برابر يك عدد بى نهايت گذاشته ايم.

مقايسه خورشيد و زمين

شما خورشيد را از ديد علمى بنگريد، اين موجود پرمنفعت و اين منبع حرارت، كره ايست كه براى بيان عظمت آن، بهترين راه آنست كه با زمين مقايسه شود.

حجم خورشيد، يك ميليون و سيصد و نود و يك هزار برابر حجم كره زمين است.

قطر خورشيد، صد و نه برابر قطر كره زمين يعنى يك ميليون و سيصد و نود و يك هزار كيلومتر است.

وزن خورشيد، سيصد و سى هزار برابر وزن زمين است، يعنى اگر كره خورشيد را در يك كفه ترازو و سيصد و سى هزار كره زمين را در كفه ديگر قرار بدهند دو كفه با هم مساوى خواهد شد.

سرعت حركت وضعى خورشيد، در هر ثانيه 2 كيلومتر و در هر ساعت هفت هزار و دويست كيلومتر است.

امروز ثابت شده كه دسته اى از كرات آسمانى كه منظومه واحدى را تشكيل مى دهند، متفقاً در فضا به جهت معينى حركت مى كنند.

منظومه شمسى نيز به طرف صورت فلكى «الجاثى على ركبتيه» كه نسبت به خورشيد در شمال آسمان واقع گرديده است، حركت مى نمايد، سرعت سير اين حركت در هر ثانيه، نوزده كيلومتر و نيم مى باشد.

در اين مسافرت، ما ساكنان زمين نيز همراه خورشيد هستيم و در مدت يكسال 615 ميليون كيلومتر از مكانى كه امروز در فضاى عالم اشغال كرده ايم، دور مى شويم.

خورشيد، يكى از اعضاى كهكشان است كه به فاصله 30 هزار سال نورى از مركز آن واقع گرديده و با سرعت ساعتى 972 هزار كيلومتر به گرد مركز كهكشان مى چرخد.

اگر روزى اين قرص آتشين سرد و خاموش شود و جمعيت چهار ميلياردى زمين بخواهند آن حرارتى را كه از اين مشعل جهان تاب به زمين مى رسد، با افروختن زغال سنگ به وجود بياورند، بايد 61 هزار ميليارد تن زغال سنگ تهيه كنند، يعنى هر نفرى در حدود 20333 تن زغال سنگ بيفروزند، تا به اين منظور برسند «1».

اين كره بزرگ همراه با نه سياره كه عبارت است از: عطارد، زهره، زمين، مريخ، مشترى، زحل، اورانوس، نپتون و پلوتون، منظومه شمسى را تشكيل مى دهند و با همه عظمتى كه دارند ولى در برابر نزديك ترين كهكشان كه راه شيرى است فقط و فقط يك نقطه روشن است و حتى اين مجموعه، گاهى با همه و سعت و عظمتش در برابر يك ستاره، آرى، در برابر فقط يك ستاره چيز كوچكى است.

ستارگان آسمان

در كتب مهم علمى مى خوانيم:

از ستاره هايى كه به عنوان ستاره بزرگ اندازه گيرى شده، ستاره بزرگ قرمز اپسيليون اوريگا مى باشد كه 2500 ميليون ميل قطر دارد كه تمام منظومه شمسى ما با مدارهايش يكجا در دل آن جا مى گيرد «2».

تصور اندازه و مساحت عالم در مغز عملى غير ممكن است؛ زيرا وسعت آن بى اندازه زياد و عظمت آن دور از فهم و دسترس بشر است. سرجمس جانس مى گويد:

تعداد ستارگان آسمان به اندازه تعداد شن هاى ساحل درياها مى باشد، ستارگانى كه قابل ديد بشرند، فقط قسمت كوچكى از عالم بى پايان به شمار مى روند.

ستارگانى هست به قدرى دور دست كه از دسترس تلسكوپ هاى قوى «دوربين هاى نجومى» خارجند.

نزديك ترين ستاره ها به نام پروكيسما (25 بليون) 000، 000، 000، 000، 25 ميل از ما دور است (هر ميل تقريباً 1600 متر است).

اين فاصله اصلًا قابل تصور ما نيست، اگر يك طياره بتواند اين مسافت را به سرعت 1000 ميل در ساعت طى نمايد، مسافرت آن قريب 000، 000، 3 سال طول مى كشد.

مسافت عظيم عالم را در علم نجوم با واحدى به نام سال نورى اندازه مى گيرند، سال نورى فاصله ايست كه نور در مدت يكسال طى مى نمايد، مى دانيد كه نور در هر ثانيه 000، 300 كيلومتر يا 400، 186 ميل طى مى نمايد.

با ضرب كردن اين تعداد در 60، تعداد آن در دقيقه و با ضرب آن در 60 مقدار آن در ساعت و با ضرب آن در 24 مقدار آن در روز و با ضرب آن در 365 مقدار آن در سال به دست مى آيد كه تقريباً مساوى با 000، 000، 000، 880، 5 ميل مى شود.

ستاره اى به نام سيريوس يا كلب مقدار 5/ 8 سال نورى از ما دور است يعنى در واقع 000، 000، 000، 000، 50 ميل با زمين فاصله دارد، اين ستاره بسيار درخشان، نسبتاً به ما خيلى نزديك است.

ريگل كه يك ستاره درخشان در مجموعه اوديون است 500 سال نورى از ما دور است.

هنگامى كه يك نفر منجم به وسيله دوربين نجومى خود، به يك ستاره بسيار دور مى نگرد در واقع به زمان هاى سابق مى نگرد؛ زيرا نورى كه از ستاره ها آمده، ميليون ها سال پيش شروع به حركت كرده است.

در يك شب درخشان مى توانيد، يك خط از نور رنگ پريده در وسط آسمان مشاهده كنيد كه سرتاسر كشيده شده است.

اين كهكشان يا راه شيرى است كه از چندين ميليون ستاره مركب شده كه چون خيلى دور هستند بسيار كم رنگ به نظر مى رسد.

اين ستارگان رويهم رفته، مجموع متراكم يك خانواده عظيم ستاره ها را تشكيل مى دهد كه بسيارى از ستارگان مرئى منجمله، خورشيد خود ما جزء اين مجموعه هستند.

اين كهكشان به شكل يك چرخ است و شعاع آن در حدود يكصد هزار سال نورى است، اين چرخ در حال گردش است و هر 250 ميليون سال يكبار به دور خود مى گردد.

منظومه شمسى ما تقريباً در قسمت خارجى و بيرونى چرخ قرار دارد و وقتى شما به كهكشان نگاه كنيد، در واقع مركز آن را مى نگريد.

بسيارى كهكشان هاى ديگر وجود دارد كه از كهكشان ما خيلى دورترند، اين ها ابرهاى عظيم از گاز و ستاره هستند كه به وسيله نيروى جاذبه نزديك يكديگر قرار گرفته اند.

برخى از آن ها به شكل توپ هستند و برخى ديگر مانند آندرومد كه نزديك ترين كهكشان مى باشد و تنها كهكشان ديگرى است كه با چشم برهنه هم ديده مى شود به شكل مارپيچ است.

فاصله ستارگان يك كهكشان در واقع بسيار زياد است، از آن بيشتر فاصله بين كهكشان ها مى باشد كه كشان ما يا راه شيرى در واقع 700 هزار سال نورى از نزديك ترين كهكشان فاصله دارد.

در خارج از كهكشان ما، 1000000 كهكشان وجود دارد كه مساحت آن ها تا 200000 سال نورى است.

نزديك ترين جسم فضايى خارج، ابرلرماژلانيك نزديك صليب جنوبى است كه 185000 سال نورى با ما فاصله دارد.

دورترين سحابى كه با چشم برهنه ديده مى شود، سحابى مراة السلسله يا آندرومد است كه به شكل مارپيچ است، فاصله آن 3/ 2 ميليون سال نورى يا 000، 000، 000، 000، 000، 000، 14 ميل است.

دورترين سحابى قابل رؤيت سحابى 3- 295 مى باشد كه فاصله آن 6000 ميليون سال نورى است، اين مسافت در واقع حدود مرئى عالم است «3».

ژرژ گاموف صاحب كتاب مترجم بسيار مهم يك، دو، سه، بى نهايت، در صفحه 309 مى گويد:

كهكشان خود ما ظاهراً جزء يك گروه كوچك كهكشان هاست كه در زمره آن ها سه كهكشان مارپيچ و شش كهكشان بيضوى و چهار كهكشان غير منظم وجود دارند.

اما از اين گروه هاى كهكشان ها كه بگذريم، به طورى كه از دوربين دو متر و نيمى رصدخانه مانت ويلسن ديده مى شود، تا فاصله پانصد ميليون 000، 000، 500 سال نورى كهكشان ها به طورى يك نواخت در فضا پراكنده اند، فاصله بين هر دو كهكشان مجاور 000، 000، 2 سال نورى است و افق جهان تا جايى كه ديده مى شود شامل تقريباً 000، 000، 100 كهكشان مجزاست.

اين بود دورنمايى از جهان ستارگان و آنچه در اختيار چشم برهنه يا مسلح ماست و تمام اين بساط، تازه گوشه اى كوچك از عالم بزرگ است كه با قدرت دانش اندك ما و رصدخانه ها، در برابر ما قرار گرفته.

عناصر تشكيل دهنده كرات

در اينجا لازم بلكه واجب است سرى هم به عناصر تشكيل دهنده اين كرات و اين نظام شگفت انگيز بزنيم و لطايف و دقايق مواد سازنده جهان را از نزديك مشاهده كنيم، تا روشن شود كه عجايب اصل مواد از خود ساختمان سماوات كمتر نيست.

آنچه اجسام و مواد در عالم مى بينيم فقط يك منظره خشن ظاهرى است، ولى باطن آن در واقع خيلى لطيف تر است، يگانه حقيقتى كه مى توان گفت: اين است كه ظاهر عالم از سه نوع مواد تشكيل شده است: پرتون، نوترون، الكترون.

اين مواد انواع و اقسام اجسام و اشياى مختلف را تشكيل مى دهند و انواع چيزهاى عالم از اين مواد تشكيل مى شود و در هر كجا صورت مختلفى دارند ولى باطن و ماهيت آن ها كاملًا يكى و بهم شبيه است.

پرتون ها عبارت اند از دانه هاى مواد، فرض كنيم كه اين دانه ها شبيه به گلوله هاى رنگين «مثلًا قرمز» هستند، جرم اين ها را با دقت فوق العاده اى سنجيده اند.

اين طور حدس مى زنند كه جرم يك پرتون معادل 66/ 1 ميليونيم يك ميليارديم يك ميليارديم گرم است.

يعنى يك گرم را 000، 000، 000، 1 قسمت كنند و آن يك قسمت را يك ميليارد قسمت نمايند و آن قسمت را يك ميليون قسمت نمايند معادل 66/ 1 آن مى باشد.

گفتن آن آسان است ولى تصورش امكان ندارد، پس براى درست كردن يك گرم پرتون بايستى 602000 ميليارد ميليارد پرتون رويهم جمع نماييم.

براى اين كه بفهميم اين عدد واقعاً چيست و چه معنا دارد، فكر كنيد كه اگر يك فرد بشر تمام عمر خودش را صرف شمردن كند و اين عمل را در تمام اوقات زندگانى حتى در ساعات خواب و خوراك ادامه دهد در سراسر عمر فقط مى تواند از يك تا يك ميليارد بشمرد همين و همين.

اگر تمام سكنه كره زمين، تمام ايام و ليالى عمر خود را صرف شمارش كنند، فقط موفق به شمارش تا دو ميليارد ميليارد خواهند شد.

پس اگر جمعيت زمين به همين اندازه كه هست بماند، لازم است سيصد هزار نسل افراد بشر تمام اوقات شبانه روزى خود را صرف شمارش كنند، تا بتوانند تعداد پرتون هاى يك گرم پرتون را بشمارند، حالا دانستيد دنيا چقدر عجيب است «4».

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- انسان و جهان: 10- 13 به نقل از كتاب هاى نجوم بى تلسكوپ، ساختمان خورشيد، از جهان هاى دور، تسخير ستارگان.

(2)- مجله نور دانش: سال 43 شماره 3-: 104.

(3)- نور دانش: سال 43 شماره 3-: 104.

(4)- نور دانش: سال 43 شماره 4-: 155.

مطالب فوق برگرفته شده از 

کتاب : عرفان اسلامی  جلد هفتم