به مناسبت سالروز میلاد امام حسن عسکری(ع)؛ بررسی ساخت خشت‌های گنبد حرم امامین عسکریین(ع)

چندی پیش کار ساخت گنبد حرم امامین عسکریین(ع) در سامرا به اتمام رسید. این گنبد بزرگ‌ترین سازه از نوع خود محسوب می‌شود.
به گزارش خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ با توجه به فرارسیدن سالروز میلاد پر برکت آن امام همام و برای آشنایی با زحمات استادکاران ساخت گنبد، با اصر ابریشم‌کش استاد خشت‌کار ساخت گنبد حرم امامین عسکریین(ع) در سامرا به گفت‌و‌گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

جدا از ساختار معماری ویژه‌ای که نزد اهل فن دارد، همواره در نهاد مسلمانان، حس تعلق را زنده کرده است. گنبد با روح ما پیوندی عمیق دارد، این حس را چه در به تماشا نشستن آن از بیرون و چه با غرق شدن در آسمان گنبد از درون بنا می‌توان یافت.

بسیاری از زائران و دلدادگان اهل‌بیت(ع) نخستین پیوند قلبی خود با آن ذوات مقدسه را با دیدن گنبد غرق در نور ایشان برقرار می‌کنند. گویی نور این خورشید که بر بام حرم‌ها، همواره در حال نور افشانی است، زنگار و تاریکی را از دل زائران می‌زداید. چندی پیش کار ساخت گنبد حرم امامین عسکریین علیهم السلام در سامرا به اتمام رسید. این گنبد بزرگ‌ترین سازه از نوع خود محسوب می‌شود. با توجه به فرارسیدن سالروز میلاد پر برکت آن امام همام و برای آشنایی با زحمات استادکاران ساخت گنبد، با ناصر ابریشم‌کش استاد خشت‌کار به گفت‌و‌گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

● استاد ابریشم‌کش شما از چه زمانی و چطور با ستاد بازسازی عتبات آشنا شدید؟

سال ۸۳ که موضوع بازسازی گنبد امامین جوادین(ع) مطرح شد، از طریق یکی از دوستان، همکار‌ی‌ام با ستاد شروع شد. اواخر آن سال سفری به عراق داشتم و گنبد‌ها را دیدم. برگشتم و مشغول کار نمونه‌سازی خشت‌ها شدم. اویل سال ۸۴ رفتنم توام شد با ارسال ضریح امام موسی کاظم(ع). همراه با حاج آقا فراتیان که متخصص در لحیم‌کاری و جوشکارهای خاص هستند عازم شدیم.

● چه تعداد خشت مطلا برای گنبد‌ها ساخته شد؟

برای هر یک از گنبدهای امامین جوادین، ۱۱هزار خشت ساختیم یعنی در مجموع ۲۲هزارخشت برای دو گنبد.

● آیا از روش ویژه‌ای در فرآیند ساخت گنبد‌ها استفاده کردید؟

بله، برای ساخت گنبد از پرگار خاصی استفاده می‌شود که زیبایی و تراز بودن خشت‌ها بستگی به آن دارد. پرگار گنبد ساختار ویژه‌ای دارد و برحسب اندازه گنبد ساخته می‌شود. وقتی ساق گنبد بالا آمد، حلقه فلزی به قطر مورد نیاز روی ساقه گنبد نصب می‌شود و روی آن، ریل پرگار قرار می‌گیرد. پرگار روی این ریل نصب می‌شود و به این ترتیب امکان گردش آن گرداگرد گنبد و تراز کردن خشت‌ها فراهم می‌شود.

● ساخت پرگار چقدر طول کشید؟

ظرف دو ماه موفق به ساخت پرگار ‌شدیم. البته پیش از ما گروه دیگری هم چند ماه سعی کرده بود پرگار را بسازند اما موفق نشده بودند. از این تجربه در ساخت دیگر گنبد‌ها نیز استفاده شد.

●با اتفاق جالبی هم در مراحل ساخت گنبد روبرو شدید؟

بله، لطف خدا و اهل بیت علیهم السلام بسیار شامل حال ما می‌شد. مشکلات مختلفی در فرآیند کار پیش می‌آمد که ذهن همه ما را سخت درگیر می‌کرد و حتی راه حلی برای آن پیدا نمی‌کردیم اما درست زمانی که تصورش را هم نداشتیم، با امدادهای الهی و لطف اهل بیت مشکلات برطرف می‌شود و کار‌ها پیش می‌رفت تا اینکه فروردین ۸۷ از گنبد رونمایی شد.

● یکی از ویژگی‌های خشت‌های ساخته شده برای گنبد امامین جوادین(ع) نوع طراحی و ساخت آن‌ها بوده، لطفا کمی در این باره توضیح دهید.

قالب‌های خشت گنبد امام جواد(ع) را در ایران ساختیم. قالب‌ها از جنس فولاد و توسط صنعتگران داخلی ساخته شد. البته از قالب در چند مرحله از فرآیند ساخت خشت استفاده می‌شود و سایر مراحل ساخت خشت که به ۲۰ مرحله می‌رسد با دست انجام می‌شود.

برخی مراحل عبارتند از برش‌کاری روی ورق مس براساس ابعاد مورد نیاز، گوشه بری فرم دار، خط‌کشی با ماژیک، خط کشی با کولیس، گوشه بری نهایی، پرس اولیه و قوس و آبکاری....

خشت‌ها طوری طراحی شد که در مرحله چینش حتی بدون نیاز به لحیم کاری در برابر نفوذ آب مقاوم باشد. به این منظور سیستمی طراحی شد که خشت‌ها به وسیله چفت و زبانه به هم متصل شدند به گونه‌ای که امکان برداشتن یک خشت از وسط یک بلوکه چیده شده وجود نداشت. این ساختار نیز کاملا دست‌ساز بود. البته مسئولیت لحیم کاری نیز با آقای فراتیان بود.

به لطف اهل‌بیت(ع) تمام مراحل کار با دقت اجرا شد به طوریکه آزمایشگاه دانشگاه شهید بهشتی و واحد کنترل کیفی ایران خودرو مهر تایید زدند.

● با توجه به ساخت هزاران خشت، چطور متوجه می‌شدید که هر خشت متعلق به کدام بخش گنبد است؟

با استفاده از یک سیستم «کدینگ». پس از مراحل اولیه ساخت، خشت‌ها تحویل واحد پرداخت ‌شده و شناسنامه‌دار می‌شد. برای مثال روی خشست شماره ۶۰ ثبت می‌شد که این کد نشان می‌داد که وزن خشت بدون طلا، وزن با نیکل، وزن خشت با طلا و مقدار طلای مصرفی، ‌مشخصه ابعاد و محل نصب و... را نشان می‌داد.

● معمولا اجرای طرح‌های معماری با چالش‌های فنی مواجه می‌شود، شما در ساخت گنبد با چه مشکل فنی روبرو بودید؟

یکی از چالش‌های فنی ما، موج برداشتن ورق‌ها بود. تلاش بسیاری هم برای یافتن دلیل و رفع آن کردیم تا اینکه با همفکری آقای فراتیان به این نتیجه رسیدیم که می‌توان با تغییر مدت و میزان حرارت دهی ورق‌ها از موج برداشتن آن‌ها جلوگیری کرد. این مشکل با مهارت بالای آقای فراتیان و تخصصشان در جوشکاری‌های خاص حل شد. البته مواقعی هم که احساس می‌شد نیازمند مشاوره هستیم از نظرات کار‌شناسان و اهل علم و فن استفاده می‌کریدم که منجر به غنای علمی و فنی کار شد.

● آیا در طرح‌های دیگر ستاد هم حضور داشتید. سخت‌ترین کاری که در این سال‌ها در اعتاب مقدسه انجام دادید چه بود؟

بله، علاوه بر گنبد‌ها، در طرح‌هایی مانند ایوان باب المراد و ایوان باب القبله کاظمین نیز حضور داشتم. همچنین در طرح‌هایی که در کربلا و نجف اجرا می‌شد. سخت‌ترین کاری هم که ما انجام دادیم، ‌ساخت گنبد حرم امامین عسکریین علیهم السلام در سامرا بود که از دو گنبد دیگر بزرگ‌تر بود.

● چگونه وارد پروژه ساخت گنبد سامرا شدید؟

در ابتدا ساخت گنبد امامین عسکریین(ع) در سامرا در دست ستاد بازسازی عتبات نبود. در اثنای ساخت گنبد کاظمین، پیشنهادهایی از سوی متولیان وقت بازسازی این حرم شریف به ما شد تا اینکه بالاخره این پروژه نیز به ستاد بازسازی عتبات عالیات واگذار شد. به لطف خدا و کمک اهل بیت علیهم السلام، گنبد سامرا که به لحاظ اندازه در دنیا کم نظیر است، ظرف کمتر از دوسال ساخته شد.

● لطفا درباره ویژگی‌های فنی این گنبد توضیح دهید.

برای ساخت گنبد امامین عسکریین(ع) حدود ۲۵هزار خشت ساخته شد که دو برابر گنبدهای امامین جوادین بود. همچنین ستاد، توجه ویژه‌ای به این طرح داشت برای همین تدبیری اندیشیده شد که دو سری از دستگاه‌ها و تجهیزات مورد نیاز به سامرا ارسال شود تا هم باعث تسریع کار‌ها شده و هم اگر دستگاهی نیازمند تعمییر شد، منجر به وقفه در اجرای پروژه نشود.