توبه و اقعی و خالصانه

آیه
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسی رَبُّکمْ أَنْ یکفِّرَ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ وَ یدْخِلَکمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ یوْمَ لا یخْزِی اللَّهُ النَّبِی وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یسْعی بَینَ أَیدِیهِمْ وَ بِأَیمانِهِمْ یقُولُونَ رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اغْفِرْ لَنا إِنَّک عَلی کلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ[1]

ترجمه
ای کسانی که ایمان آوردید! به درگاه خدا توبه کنید، توبه ای خالصانه. امید است که پروردگارتان بدی های شما را بپوشاند و شما را به بهشت هایی که نهرها از زیر آنها جاری است وارد کند. روزی که خداوند، پیامبر و کسانی را که به او ایمان آورده اند خوار نکند، نورشان پیشاپیش آنها واز سوی راستشان می شتابد، می گویند: پروردگارا! نور ما را کامل کن و ما را بیامرز، همانا تو بر هر چیز توانایی.

نکته ها:
«نصوح» از «نصح» به معنای خلوص و صدق است و گاهی به معنای محکمی نیز آمده است. در تفاسیر برای توبه نصوح مواردی آمده است، از قبیل: پشیمانی، استغفار، ترک گناه و تصمیم بر ترک در آینده، ترس از پذیرفته نشدن، گناه را در برابر خود دیدن و شرمنده شدن، گریه، کم سخن گفتن و کم خوردن و کم خوابیدن، پرداخت حقوق مردم و. . . بهتر است به سراغ روایات برویم.

اگر مغرور شویم و بگوییم که توبه ما صد در صد پذیرفته می شود، راه را برای انجام یا تکرار خلاف هموار کرده ایم و لذا ضمن امیدوار بودن، نباید صد در صد مطمئن باشیم. چنانکه در این آیه می فرماید: «عَسی رَبُّکمْ أَنْ یکفِّرَ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ» و در آیه 31 سوره نور می فرماید:

«تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعاً أَیهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ» توبه کنید، شاید رستگار شوید. کلمه «لعل» نشانه امیدوار بودن است.

در آیات قبل، سخن از نار بود، در این آیه سخن از نور است. در آیات قبل سخن از پیشگیری بود، «قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً» در این آیه، سخن از درمان است که اگر نتوانستید خود را حفظ کنید و گرفتار گناه شدید، راه توبه باز است و نباید امید شما به یأس تبدیل شود. تُوبُوا إِلَی اللَّهِ . . . عَسی رَبُّکمْ

در دنیا و آخرت، پیامبر و مؤمنان عزیزند:

در دنیا: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ»[2] عزّت مخصوص خدا و رسول و مؤمنان است.

در آخرت: «یوْمَ لا یخْزِی اللَّهُ النَّبِی وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ» روزی که خداوند، پیامبر و یارانش را ذلیل نمی کند. (بلکه خذلان و رسوایی، مخصوص کافران است. )

همراهان پیامبر در قیامت، «آمَنُوا مَعَهُ» همان کسانی هستند که در دنیا با مال و جان خود جهاد می کردند و نسبت به کفّار شدید و نسبت به مؤمنان رحیم بودند. «وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ»[3]، «وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکفَّارِ رُحَماءُ بَینَهُمْ»[4]

دعا و درخواست از خداوند، همیشه نقش دارد: چه در دنیا: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» و چه در قیامت: «أَتْمِمْ لَنا نُورَنا»

طلب مغفرت، هم در دنیاست: «رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا»[5] هم در آخرت: رَبَّنا. . . وَ اغْفِرْ لَنا

پیام ها:
1- در آیات قبل فرمان داد که خود را از آتش دوزخ حفظ کنید، قُوا أَنْفُسَکمْ . . . در این آیه، یک از راههای آن را توبه واقعی می داند. «تُوبُوا إِلَی اللَّهِ»

2- گاهی از مؤمن، گناه سر می زند که باید توبه کند. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا...

3- توبه باید به درگاه خدا باشد، نه افشای گناه نزد بندگان. «تُوبُوا إِلَی اللَّهِ»

4- یکی از تکالیف مؤمن، توبه از گناه است. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا. . .

5- توبه باید خالصانه و صادقانه باشد نه لقلقه زبان. «تَوْبَةً نَصُوحاً»

6- توبه، زمان و مکان خاصّی ندارد. «تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً»

7- برای تشویق به توبه، باید مردم را به رحمت الهی امیدوار کرد. «عَسی رَبُّکمْ»

8- پذیرش توبه، از شئون ربوبیت است. «عَسی رَبُّکمْ أَنْ یکفِّرَ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ»

9- ناپاکی و پلیدی در بهشت جای ندارد؛ اول پاک شدن، سپس وارد بهشت شدن. یکفِّرَ. . . یدْخِلَکمْ

10- نتیجه توبه دو چیز است: محو گذشته «یکفِّرَ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ» و تأمین آینده. «یدْخِلَکمْ جَنَّاتٍ»

11- ایمان به پیامبر کافی نیست، همراهی و تبعیت از آن حضرت لازم است. «وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ»

12- عمل صالحِ دنیا، در قیامت به صورت نور ظاهر می شود. «نُورُهُمْ یسْعی بَینَ أَیدِیهِمْ»

13- کسانی که در دنیا دنبال نورند، «وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ»[6] در آخرت غرق نورند. «نُورُهُمْ یسْعی بَینَ أَیدِیهِمْ وَ بِأَیمانِهِمْ»

14- در قیامت نیز تکامل هست. مؤمنان در آن روز به فکر تکمیل نور خود هستند. «رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا»

15- مؤمنان واقعی در فکر ریزش و کاهش بدی ها، «وَ اغْفِرْ لَنا» و رویش و جهش خوبی ها هستند. «أَتْمِمْ لَنا نُورَنا»

16- امید به استجابت دعا، «أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اغْفِرْ لَنا» برخاسته از قدرت مطلقه اوست. «إِنَّک عَلی کلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ»[7]

پی نوشت ها

[1] سوره تحريم، آيه 8

[2] منافقون، 8.

[3] توبه، 88.

[4] فتح، 29.

[5] آل عمران، 193.

[6] اعراف، 157.

[7] محسن قرائتى، تفسير نور، 10جلد، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن - تهران، چاپ: 4، 1389.

منبع : تفسیر نور؛ ج 10؛ ص132؛تفسير نمونه، ج‌24، ص: 285