در طول تاریخ، خطر تحریف و انحراف افکار و دیدگاهها در صورت عدم تبیین درست قضایا و حوادث همیشه وجود داشته است. این خطر ایجاب میکرده است که صورت صحیح هر واقعه، از سوی کسانی که دارای روشنترین دیدگاه و نیز صداقت و امانت بوده و در متن حادثه حضور داشتهاند، ترسیم شود. در جریان نهضت تاریخی و تاریخساز «کربلا» نیز این خطر و این ضرورت وجود داشته است و کسانی که رسالت سنگین «تبیین» را بر عهده داشتهاند (بازماندگان آن روز سرخ!)، تفسیر و تبیین را به عهده گرفتند. پس از عاشورا، موضعگیریهای «اهل بیت»، نقش اساسی در افشای ماهیت پلید رژیم اموی و ترسیم چهره فروزان شهیدان و حماسهآفرینان آن حادثه عظیم داشت.
یکی از ترسیمکنندگان چهره واقعی نهضت کربلا، امام چهارم حضرت سجاد علیهالسلام بود که با خطبه و یادآوریهایش، با گریه و دعاهایش در این مسیر گام برداشت.
خطبه بیدارگر
امام سجاد علیهالسلام تنها بازمانده از دودمان رسالت و یادگار امام حسین علیهالسلام در میان اسرای اهلبیت علیهمالسلام بود که پس از عاشورا، از کربلا به کوفه و شام به عنوان «اسیر» برده شد: اسیری آزادیبخش! حضور وی در جمع اسیران، خود بیانگر موقعیت اسرا و افشاگر جنآیات آلآمیه بود.
وقتی به کوفه رسیدند، کسانی از اهلبیت علیهمالسلام در جمع مردم سخن گفتند که پردههای غفلت و بیخبری دریده شد. یکی از آنان امام سجاد علیهالسلام بود که در خطابهاش، ضمن معرفی خود و پدر شهیدش، از ستمهای امویان و جنآیاتی که در کربلا مرتکب شدند، فرازهایی را برشمرد. افشاگری بزرگتر در مجلس یزید، دیکتاتور شام بود که آن حضرت لب به سخن گشود و خطبهای پرشور ایراد کرد و پایههای سلطه یزیدی را لرزاند و پرده ریا و نفاق را از چهره یزید کنار زد. سخنان وی چنان افشاگر و تکاندهنده بود که یزید دستور داد سخن او را با «اذان» قطع کنند. این سخنان موجی از تحول فکری و بیدارگری ایجاد کرد و دیدگاه بسیاری از افراد را به یزید و حکومت ظالمانهاش تغییر داد.
یادآور کربلا
دشمنان میخواستند تا وقایع کربلا به عنوان حادثهای که گذشته است، از یادها فراموش شود، اما امام سجاد علیهالسلام در نقش یک یادآور، همواره اندوه و رنج خویش را درباره آن ظلمها بیان میکرد و میگریست. گریه مداوم او بر شهیدان کربلا، بخصوص بر شهادت مظلومانه پدرش سیدالشهدا علیهالسلام، چون سلاح برندهای بود که افشاگر مظالم رژیم حاکم بود. او آنقدر میگریست که بیم آن میرفت چشمهایش آسیب ببیند. هرگاه آب مینوشید، چنان میگریست که اشکهایش بر جام آب روان میشد. وقتی علت آن همه گریه را میپرسیدند، پاسخ میداد: چگونه گریه نکنم، در حالی که پدرم را از آب محروم کرده و لب تشنه کشتند؟ آبی که بر حیوانات صحرا و درندگان هم آزاد بود، از پدرم دریغ کردند! بیش از بیست سال گریه مدام و یادآوری آن داغهای جانسوز کربلا، نوعی مبارزه بود تا «حادثه» فراموش نشود. امام صادق علیهالسلام آن حضرت را در ردیف «بکائون» (بسیار گریهکنندگان) به حساب میآورد.
یکی از غلامانش وقتی او را در حالت گریه دید، به او گفت: ایا وقت آن نرسیده که اندوهت به پایان رسد؟ حضرت در پاسخ فرمود: وای بر تو! حضرت یعقوب علیهالسلام، بر فراق یک فرزند خویش آن همه گریه کرد و حسرت و تأسف داشت، ولی من با دو چشم خویش دیدم که پدرم و همه خاندانم را کنار من و در اطرافم سر بریدند ...۱ .
یادآوری خاطره شهیدان کربلا، یکی از کارهای همیشگی آن حضرت بود.
تبلیغ در سنگر دعا
مدت ۲۴ سال امامت آن حضرت پس از شهادت امام حسین علیهالسلام، با شدیدترین خفقان مواجه بود. در شرایطی که امکان هر اقدام عملی از وی سلب شده بود، «دعا» زمینه دیگری برای نشر حقایق اسلام و تبیین مسائل فردی، تربیتی و اعتقادی به شمار میرفت. «صحیفه سجادیه» که مجموعه دعاهای آن حضرت است، یک دنیا درس خداشناسی، عبودیت، آموزش معارف وحی و تصحیح بینش اعتقادی مسلمانان را در بر دارد. آن حضرت در قالب دعا، بسیاری از تعالیم اجتماعی و اخلاقی و حتی سیاسی و نکات مربوط به جهاد و شهادت مطرح فرموده است. این نیایشها جدا از خط ائمه نیست؛ خط هدایت و ارشاد مردم، دفاع از مکتب، بیان حقایق و توجه دادن مردم به بایدها و نبایدها، و این ادامه تلاش در مسیر «امامت» و «رهبری» فکری و سیاسی مردم است.
غروب
امام سجاد علیهالسلام، پس از ۵۷ سال زندگی که بیشتر آن با مرارتها و تلخیها همراه بود، اما یک لحظه از «راه حق» جدا نبود، در سال ۹۵ هجری قمری در مدینه از دنیا به جهان باقی شتافت و به جوار رسول خدا و اولیای دین پر گشود. مدت امامتش ۲۴ سال بود و پس از شهادت (که طبق نقلها با دسیسه ولید بن عبدالملک، مسموم شد) در «بقیع» به خاک سپرده شد.
_________________________________
۱. بحارالأنوار، مجلسی، ج ۶، ص۱۱۰.
