مام سجاد(ع) پس از شهادت پدر، امامت را به صورت مخفي و با تقيه شديد و در زماني دشوار عهده دار گرديد. با توجه به جو اختناق شديدي كه حكومتها پس از شهادت امام حسين(ع) به وجود آورده بودند و نيز گسترش فساد و شرايط ناسالم فرهنگي در جامعه آن روز امام(ع) نمي توانست دست به مبارزات سياسي و فعاليتهاي گسترده فرهنگي و اجتماعي بزند و كارهاي بنيادي انجام دهد. در اين موقعيت، تمام تلاش حضرت سجاد(ع) اين بود كه شعله معنويت را روشن نگه دارد و براي اين كار راهبرد دعا و نيايش را برگزيد. لذا گرچه عنوان صحيفه سجاديه، نيايش است اما از موضوعات مبارزاتي و سياسي تهي نيست و در آن بحث از عدالت، رهبري، معرفي و ارائه اصول و تاكتيكهاي مبارزه با خصم، عدم سكوت و عدم ترك وظيفه برابر مسئوليت ها آمده است.
صلوات
پيامي كه در بيشتر دعاهاي صحيفه، حضور دارد و از چشم و ذهن هيچ كس، مخفي نمي ماند، درود بر خاندان رسول خداست. در عصري كه كرامتهايي دروغين براي حاكمان ناصالح مي تراشند و در خاموش ساختن نام و ياد خاندان پيامبر(ص) و علي(ع) تلاشي پيگير دارند، مطرح ساختن نام ائمه(ع) به عنوان اذكار مقدسي كه در استجابت دعا نقش دارد و موجب جلب رحمت و فضل الهي مي شود، حركتي صرفاً عبادي نيست بلكه مناجاتي است سراسر پيام و قيام.
تشريح جايگاه سياسي ائمه(ع)
«رب صل علي اطائب اهل بيته الذين اخترتهم لامرك و جعلتهم خزنه علمك و حفظه دينك و خلفائك في ارضك و حججك علي عبادك و طهرتهم من الرجس والدنس تطهيرا بارادتك...»
«پروردگارا! بر پاكان خاندان محمد صلوات بي شمار باد. برآن پاكدامنان و پاكدلان رحمت فرست كه كليدداران خزانه علم تو و نگهبانان دين تو و مظاهر كامل تو در زمين و حجتهاي فروزان تو بر بندگان تو باشند. تو هم آنان را برگزيده اي و هم از پليديها بركنارشان داشته اي.»
امام سجاد(ع)در اين عبارت به چند نكته اساسي تصريح كرده است:
- الهي بودن منصب امامت
- در ميان همسران و خويشاوندان پيامبر(ص) تنها ائمه (ع) از مرتبه طهارت و عصمت برخوردار بوده اند.
- معصومين(ع) پس از حضرت رسول پاسدار دين و ارزش هاي معنوي هستند.
- معصومين(ع) علاوه بر رهبري معنوي، در نظام اجتماعي نيز برخوردار از مقام خلافت الهي هستند و تا زماني كه آنان در ميان امت هستند رهبري دين و دنياي مردم، حق ديگران نيست.
افشاگري عليه غاصبان خلافت
«اللهم ان هذا المقام لخلفائك و أصفيائك و مواضع أمنائك في الدرجـه الرفيعه التي اختصصتهم بها قد ابتروها...»
«خداوندا! اين مقام (خلافت و رهبري سياسي امت) از آن جانشينان و برگزيدگان توست و درخور شخصيتهاي اميني است كه در جايگاه عالي ويژه خود قرار دارند، ولي اين مقام را از ايشان ربودند،... تا آنجا كه برگزيدگان و جانشينان تو به وسيله غاصبان مقام امامت، مغلوب و مقهور شدند. حكم تو تغيير داده شد و كتاب تو پشت سر قرار گرفت و واجبات تو از شيوه اصلي اش منحرف شد و روش هاي پيامبر (ص) ترك گرديد.»
ترويج آرمان حاكميت ائمه(ع)
«اللهم... و عجل الفرج والروح والنصره والتمكين والتأئيدلهم»
«بارالها! در فرارسيدن فرج و گشايش دشواريها و نيز پيروزي و سر فرود آوردن مردم براي ائمه(ع) و قرار گرفتن امكانات در اختيار ايشان، تعجيل نما.» امام سجاد(ع) در روزگار استبداد اموي به شيعيان خود با اين پيامها مي آموزد كه روح انتظار و اميد و آرمان خواهي را در خود زنده نگاه دارند.
حمايت از مظلوم و مقابله با ظالم
«اللهـم انى اعْتَذرُ اليـك مِن مظلـومٍ بحضـرتى فَلم اَنُصْـرهُ... ؛ خداوندا! من از اينكه مظلومي در برابر چشمان من مورد ستم قرار گرفته باشد و او را ياري نكرده باشم، از درگاه تو پوزش مي خواهم...»
امام(ع) در نيايشي ديگر به خداوند چنين عرضه مي دارد: «يا مَن قَرُبَتْ نُصْرَتُه مِن المظلومين وَ يا مَن بَعُدَ عَوْنُه عَن الظالمينَ. اي خدايي كه ياريش به ستمديدگان نزديك و از ستمگران دور است.»
برائت از ستمكاران
اصل مبارزه با پادشاه ستمگر است و آنگاه كه توان مبارزه نباشد دوري از معاونت و همكاري با او درآنگاه كه اين نيز ميسر نگردد لااقل تبري و اعلام نصرت از اوست كه اين اقل موضع داري در زندگي سياسي است و با توجه به كلام حضرت سجاد(ع) در اين زمينه راه هايي وجود دارد:
1- لعنت فرستادن بر آنها: ايشان در دعاي 48 سخن از اين دارند كه خداوندا مقام خلافت مقامي است كه درخور اصفياي توست ولي در اثر خيانت ديگران حق شان بر باد رفت. آنگاه فرمايد: خداوندا، دشمنان آنها را از اولين و آخرين مورد لعنت قرار ده: «اللهم الْعَنُ اَعْداهُمُ مِن الاولينَ و الآخرينَ وَ مَن رَضِىَ بِفَعالِهِمْ و اشياعهِم و اَتباعِهم»
2- نفرين بر ظالم: امام(ع) در قالب دعا از خدا مي خواهد ستمكار را اخذ كند و تير ستمش را كند سازد و براي او سرگرمي و اشتغالي فراهم كند كه دستش دراز نگردد و در وصول به هدف ناپسند خود ناموفق بار آيد. «اللهم فصَلِ على محمدٍ وَ آلهِ و خُذْ ظالِمى وعَدُوى عَنْ ظُلمى بِقُوَتِك و اظُل حَدَهُ عنى بِقُدْرَتِك واجْل لَهُ شُغلاً فيما يليهِ وَ عجزاً عَما يُناويهِ» و در دعايي ديگر مي فرمايد: خداوندا روان شان را از امنيت و بدن شان را از قوت و جان شان را از توان حيله گري دور دار و... فرشتگاني از لشكريانت را عليه آنان بفرست و... «اللهم اخْل قُلوبَهم مِن الاَمنَـةَ وَابْدالَهُم مِنَ القُوَةِ وَ اَذْهِـلْ قُـلــوبَـهُـم عـن الاحـتـيــالِ وَ اوْهِــنْ اركـانَـهُــم عـن مُنازَلَـةِ الرِجالِ -وَ جَنِبهُمُ، عَن مُقارَعَـة الإبْطالِ ...»
توجه به حفظ كيان اسلام
امام سجاد(ع) هر چند خلافت را در دست ناصالحان مي بيند اما از آنجا كه در بينش امام(ع) ، مسئله اسلام در رأس اهداف سياسي مكتب امامت قرار داد، ايشان موضوع «حاكمان جبار و ناصالح» را از «اصل پاسداري از كيان اسلام» جدا ساخته و به دليل تضادي كه با دستگاه سياسي حاكم دارد، خود را از ساير واقعيت هاي اجتماعي كنار نمي كشد بلكه با صراحت هر چه تمام تر موضع خود را بيان مي دارد و در قبال عواملي كه مرزهاي سرزمين هاي اسلامي را تهديد مي كند، موضع مي گيرد و مسلمانان را براي پاسداري از مرزها تهييج مي نمايد.
دعاي امام(ع)براي مرزداران، در حقيقت اعلاميه اي است براي بسيج مسلمانان به سوي مرزها براي مقابله با دشمنان خارجي اسلام و پاسداري از دستاوردهاي سياسي- نظامي مسلمانان. (دعاي27)
علاوه بر نيايش ذكر دائم خاطرات و مصيبتهاي كربلا از ديگر اقدامات مهم امام سجاد در مبارزه نرم با دستگاه جور وقت بود.
صبح صادق دي 1388
