دعای مخلوط با آلودگی، مستجاب نمی‌شود

استاد حسین انصاریان، استاد حوزه و مفسر قرآن کریم طی سخنرانی در حسینیه هدایت به بیان شئون و اثرات دعا پرداخت و اظهار داشت: تمام انبیا اهل دعا بودند؛ دعا یعنی درخواست فقیر از غنی مطلق. پروردگار این درخواست و دعا را دوست دارد و همهٔ مردم مؤمن را هم امر به دعا کرده است: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»[1] در پیشگاه من دعا کنید و من را بخوانید، من هم به شما ضمانت می‌دهم که اگر دعای شما دعای درستی باشد و خودتان هم آدم درستی باشید، دعا را مستجاب می‌کنم؛ اما اگر دعا دعای درستی نباشد یا خود دعاکننده آدم درستی نباشد، این دعا بر زبان می‌ماند؛ مثلاً کسی به پروردگار بگوید که حکومت نصف کرهٔ زمین را به من بده. این دعاست، اما دعای بی‌ربطی است و مستجاب نمی‌شود و یا آدمی که منافق، مجرم و بدکار است که توبه هم نکرده، اگر دعا کند، دعایش مستجاب نمی‌شود. 

وی ادامه داد: استجابت دعا برای وقتی است که دعاکننده دعای صحیح و درستی داشته باشد و خودش هم آدم درستی باشد. البته نمی‌گویم معصوم باشد! شما فرض کنید که دعای کمیل را می‌خوانم؛ همهٔ دعای کمیل درخواست و گدایی است و زیباترین گدایی. دعا درستِ درست است و اگر بخواهد مستجاب شود، من هم باید در حدی آدم درستی باشم. درست‌بودن من هم به این است که به خدا و قیامت ایمان داشته باشم و در حد خودم هم اهل عمل صالح باشم. اگر لغزشی هم برایم پیش آمد، چون مؤمن هستم و عمل صالح دارم، دَرجا پشیمان می‌شوم، طلب مغفرت می‌کنم و آمرزیده می‌شوم. مسئله خیلی مهربانانه است! امیرالمؤمنین(ع) دربارهٔ بهترین بندگان خدا در خطبهٔ متقین «نهج‌البلاغه» می‌فرمایند: «قَلِیلاً ذَلَلُهُ»[2] نمی‌گویم اینهایی که معرفی می‌کنم، معصوم هستند. اینها لغزش هم دارند، اما خیلی کم است. خدا به‌خاطر آن لغزش کم، درهای رحمتش را به روی اینها نمی‌بندد. 

استاد انصاریان افزود: وقتی خانه کعبه ساخته شد، ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) به پیشگاه پروردگار مهربان عالم دعا کردند؛ شروع دعایشان هم با «رَبَّنا» بود، نه با «یا اللّٰه». «رَبَّنا» یعنی ای مالک ما! «ای مالک ما» یعنی ما مملوک تو هستیم و این کاری هم که انجام گرفته، به ارادهٔ ما نبوده، بلکه به عنایت، لطف و محبت تو بوده است. تو مالک، کلیددار، مربی و تربیت‌کنندهٔ ما هستی. همهٔ اینها در دل لغت «ربّ» قرار دارد. 

این محقق، مفسر و پژوهشگر علوم قرآنی با بیان اینکه تمام انبیا کلمهٔ «ربّ» را در دعاهایشان به کار گرفته‌اند، تصریح کرد: یا بیشترین اسمی که در دعاهای ائمهٔ ما از خدا هست، همین «ربّ» است؛ مثلاً در یک بخش از دعا، امیرالمؤمنین(ع) نُه بار گفته‌اند «یا ربّ». در یک قسمت گفته‌اند «یا ربّ، یا ربّ، یاربّ»، دو خط بعد دوباره گفته‌اند «یا ربّ، یا ربّ، یا ربّ» و یک خط بعد، دوباره فرموده‌اند «یا ربّ، یا ربّ، یا ربّ». دعای عرفهٔ ابی‌عبدالله(ع) هم همین‌طور است و چقدر امام حسین(ع) روی کلمهٔ «رب» تکیه کرده‌اند! «رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَىَّ فَهَدَیْتَنِى» و «رَبِّ بِما أَغْنَیْتَنِى وَأَقْنَیْتَنِى». 

استاد انصاریان گفت: ابراهیم و اسماعیل پس از ساخت خانه کعبه، به پروردگار فرمودند: «رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا»[3] خدایا! این کار را از ما بپذیر و امضا و قبول کن؛ چون کار هرچه هم که باعظمت باشد، اگر خدا قبول نکند، یک قِران یا یک جو نمی‌ارزد. این یک تعلیم که وقتی کاری می‌کنید، سعی کنید آمادهٔ برای قبول انجام بدهید. چطور کار را برای قبول انجام بدهم؟ کار را برای خودش و خالص انجام بده، قبول می‌شود. کار پذیرش الهی را کم دارد! همهٔ شما شنیده‌اید که وقتی زینب کبری(س) وارد گودال شد، اولین حرفی که کنار بدن قطعه‌قطعه زد، این بود: «اللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنَّا هَذَا الْقَلِیلَ الْقُرْبَانَ»[4] خدایا! این کشته را از ما بپذیر. در حقیقت، اگر تو قبول نکنی، کار ما لَنگِ‌ لنگ است.

وی در خصوص چرایی قبول اعمال توسط پروردگار، اظهار داشت: «إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»[5] ؛ به‌طور یقین، وجود مقدس خدا صدای ما را می‌شنود و تمام شئون صدا را هم می‌داند. خداوند سمیع هست و می‌شنود، علیم هست و می‌داند که دعا خراب است یا آباد، دعا با نیت پاک است یا ناپاک، دعا خالص است یا ناخالص؛ من نباید سر خودم را کلاه بگذارم؛ دعایم با آلودگی مخلوط باشد و دعا بکنم، تو هم مستجاب بکنی. 

این استاد اخلاق حوزه علمیه گفت: ما در روایات مهم خودمان و در کتاب‌های مهم داریم که وقتی عبد نماز می‌خواند و به جاهایی از نماز می‌رسد، مثلاً «إِیاکَ نَعْبُدُ وَ إِیاکَ نَسْتَعِینُ»[6] خدایا! من فقط تو را عبادت می‌کنم و فقط از تو یاری می‌خواهم؛ اما غیر خدا که پول و شهوت را عبادت می‌کند و از ستمکاران هم اطاعت می‌کند، وقتی می‌گوید «إِیاکَ نَعْبُدُ وَ إِیاکَ نَسْتَعِینُ»، امام صادق(ع) می‌فرمایند که پروردگار خطاب می‌کند: «کَذِبْتَ» دروغ می‌گویی و این «إِیاکَ نَعْبُدُ وَ إِیاکَ نَسْتَعِینُ» تو راست و درست نیست. «در گریهٔ فسرده‌دلان آب داخل است»؛[7] در این «إِیاکَ نَعْبُدُ وَ إِیاکَ نَسْتَعِینُ» تو قاتی و آلودگی هست.

استاد انصاریان خاطرنشان کرد: اگر دعا می‌کنید، پدران و مادران دوستان را هم دعا کنید؛ از خزانهٔ خدا که کم نمی‌آید. شما در دعاها می‌خوانید: «لا تَنْقُصُ خَزآئِنُهُ»[8] ای وجود مقدسی که از خزانه‌هایت اصلاً کم نمی‌آید. هرچه داری؛ هزینه می‌کنی؛ ولی خزانه‌هایت پر است. پس فقط برای خودتان دعا نکنید؛ این زشت و بد است که فقط خودت تنهاتنها بخوری و دیگری چیزی گیرش نیاید.

[1]. سورهٔ غافر، آیهٔ 60.
[2]. نهج‌البلاغه، خطبهٔ متقین.
[3]. سورهٔ بقره، آیهٔ 127.
[4]. محمدباقر بیرجندی، کبریت‌الأحمر، ص376.
[5]. سورهٔ بقره، آیهٔ 127.
[6]. سورهٔ فاتحه، آیهٔ 5.
[7]. شعر از کلیم کاشانی: «عشق از هوس جدا کن و زاری شناس باش ××××××× در گریهٔ فسرده‌دلان آب داخل است».
[8]. مفاتیح‌الجنان، فرازی از دعای افتتاح.