پرسشها و پاسخها، ص: 504

مسلّم است كه معنای تبديل، آن است كه حقيقت آسمان و زمين و آن چه بين آن ها است همان آسمان و زمين است، جز اين كه نظام جاری در آن ها غير از نظام جاری در دنيا است.

بنابراين اوصاف زمين و آسمان تبديل می شود نه خود آن ها «1». ذات و ماهيّت آن ها ثابت و غير متبدّل است و تنها صورت و شكل آن ها دگرگون می شود.

پس می توان گفت پس از برپايی قيامت بساط آفرينش برچيده نمی شود گرچه خداوند گستره آسمان ها را طومار گونه درهم می پيچد.

پس از انقراض اين نسل دگر بار آفريده ديگری بدون پدر و مادر در زمينی جديد آفريده می شود و هيچ بعيد نيست كه همين خبری كه نسبت به آنان به ما داده شد، به آنان داده شود و گفته شود پيش از شما آفرينش بود آدم و آدم و آدم ها دوره و دوره و ادوار و... و بعد از شما نيز به طور مدوام خواهد بود الی ماشاءاللَّه «2».

محمّد بن مسلم از امام باقر عليه السلام روايت كرده كه آن حضرت فرمودند «3»:

«خداوند از روزی كه در زمين بنای آفرينش را نهاد هفت عالم آفريد كه آن ها از فرزندان آدم به حساب نمی رفتند، آن ها را از زمين آفريد و پی در پی بر آن ساكن شدند و سرانجام منقرض گشتند. پس آدم ابوالبشر را آفريد و فرزندان او را از نسل او خلق كرد، به خدا سوگند هيچ گاه بهشت

______________________________
(1) الميزان: 12/ 3- 91.

(2) تفسير موضوعی قرآن كريم (معاد در قرآن): 5/ 536- 537.

(3) نورالثقلين: 5/ 108، حديث 16 و به همين مضمون در حديث 17.