پرسشها و پاسخها، ص: 415

عدم وجود معاد با عدالت خداوندی سازگار نيست. چرا كه دنيا جايگاه مناسبی برای اجرای عدالت الهی در مورد صالحان و تبهكاران به طور كامل نمی باشد. اصولًا در دنيا پاداش دادن به برخی از نيكوكاری ها- مانند: شهادت در راه خدا- و كيفر دادن برخی از تبهكاری ها مانند:

گمراه ساختن انسان ها و كشتن نسل های بی شمار، امكان پذير نيست.

پس بايد جهان ديگری باشد تا عدل الهی در مورد نيكان و بدان به طور كامل تحقّق يابد.

در آياتی «1» از قرآن به اين برهان (برهان عدالت) اشاره شده است:

«أَ فَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِينَ كَالْمُجْرِمِينَ* ما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ» «2».

آيا ما تسليم شدگان به فرمان ها و احكام خود را چون مجرمان قرار می دهيم؟ شما را چه شده؟ چگونه داوری می كنيد؟

4- سير تكاملی انسان

دليل چهارم برای اثبات معاد قانون استكمال است.

اين قانون در قرآن به اين تعبير بيان شده است كه انسان در ابتدا خاك بود، سپس نطفه شد، پس از آن به علقه تبديل شد، از علقه نيز به مضغه تغيير يافت و آن گاه انسان شد ابتدا طفلی بيش نبود پس آن گاه از طفوليّت پا به نوجوانی گذاشت پس به جوانی رسيد سرانجام پيری و مرگ فرا رسيد و بعد از مرگ استكمال ديگری هم بايد باشد تا اين سير ناقص نباشد بنابراين دفتر حيات انسان با مرگ بسته نمی شود و سير

______________________________
(1) زلزال (19) 6- 8؛ ص (38): 28.

(2) قلم (68): 35- 36.