پرسشها و پاسخها، ص: 98

خواهد شد.

بنابراين درست است كه تمام پديده های جهان از جمله فعل انسان از حوزه علم و اراده خداوند خارج نيست و علم او از ازل بر تحقّق پديده تعلّق گرفته است ولی آن چه را كه خدا از او اراده كرده اين است كه انسان از روی اختيار و آزادی عملی انجام دهد نه از روی جبر و اضطرار و يك چنين علم و اراده ای نه تنها موجب جبر نيست بلكه درست نقطه مقابل جبر قرار می گيرد.

معلّمی را در نظر بگيريد كه از تنبلی و سهل انگاری شاگردی اطّلاع دارد و چند هفته پيش از آغاز امتحان به خوبی می تواند آينده شاگرد خود را پيش بينی كرده و نظر قطعی بدهد كه او در امتحان موفّق نخواهد شد. اكنون بايد ديد عامل اصلی شكست وی در امتحان چه بوده است؟

آيا اطّلاع استاد از وضع وی سبب عدم موفقيّت وی گرديده است يا اين كه شكست وی در امتحان نتيجه سهل انگاری و تنبلی او در ايّام تحصيلی بوده است؟

هيچ انسان عاقلی علم استاد و پيش بينی استاد را موجب شكست او نمی داند بلكه محصّل سهل انگار با كمال آزادی و با اختيار و اراده خويش مقدّمات ناكامی خود را فراهم ساخته است.

نتيجه اين كه خداوند به انسان عقل و خرد و اختيار و آزادی داده و راه سعادت و بدبختی را به او نشان داده است و هر فردی را در انتخاب سرنوشت خود آزاد گذارده است، اين ما هستيم كه از روی اختيار سرنوشت خود را تعيين می كنيم و علم و اطّلاع او از آينده ما لطمه ای به اختيار و آزادی ما نمی زند.