Nehc"ül-Belâğa"nın temel konularından biri ilâhiyat ve tabiat ötesiyle ilgilidir. Hutbeler, mektuplar ve veciz sözlerin tamamında yaklaşık kırk defa bu konulara değinilmiştir. Bunlardan bazıları kısa sözlerdir; ama genellikle birkaç satır ve bazen de birkaç sayfadır.
Nehc"ül-Belâğa"nın tevhit konularının, bu kitabın en ilginç ve hayrete düşürücü konuları olduğunu söyleyebiliriz. Mübalağasız bu konular, söylendiği dönemin şartları dikkate alınırsa, icaz haddindedir.
Nehc"ül-Belâğa"nın tevhitle ilgili konuları oldukça çeşitli ve zengindir. Bir kısmı yaratılmışlar, yaratılış eserleri ve ilâhî hikmetten bahseder. Bu bölümde bazen gökyüzü ve yeryüzünün genel düzeni söz konusu edilir, bazen "yarasa, tavus veya karınca" gibi belli bir varlığı inceleyip bu varlıkların yaratılışlarındaki eserlere, yani bu mahlukların yaratılışında gözlenen tedbir ve hedeflere dikkat çekilmektedir. Buna örnek olarak Hz. Ali"nin (a.s) "karınca"yla ilgili açıklamasını gösterebiliriz. İmam Ali (a.s) Nehc"ül-Belâğa"nın 177. hutbesinde şöyle buyuruyor:
"Allah"ın yaratmış olduğu şu küçük yaratıklara bakmıyorlar mı! Allah, oluşumunu ve yaratılışını nasıl sapasağlam yapmış ve o küçücük varlığa göz ve kulağı nasıl açmış, onu kemik ve et olarak nasıl şekillendirmiş! Şu karıncaya bir bakın, küçücük cüssesine, yaratılışının inceliklerine! Neredeyse gözler onu göremiyor, zihinler onu kavrayamıyor. Yeryüzünde nasıl da hareket ediyor, rızkı için yeryüzünde koşturuyor, taneyi deliğine taşıyor, geleceğine hazırlık yapıyor, sıcak günlerinde soğuk günleri için yiyecek topluyor. Kış ikâmeti döneminde dışarı çıkacağı zamanı tahmin ediyor. İşte böylesine rızkları garanti altına alınmış, kendisine gereken uygun rızklarla rızıklan-dırılmıştır. Bol bol veren Allah, onları ihmal etmez; mutlak kudret sahibi, onları mahrum bırakmaz; dazlak kaygan bir kayanın tepesinde veya donmuş taşların altında bile olsalar. Onların bütün yiyecek yollarını, yiyeceğin giriş ve çıkışını, karnının kaburgalardan oluşmuş yapısını, göz ve kulaklardan oluşmuş kafasını bir düşünecek olursan, yaratılışına hayran kalırsın."
Fakat Nehc"ül-Belâğa"nın tevhitle ilgili konularının çoğu, aklî ve felsefî açıklamalarla doludur. Bu konularda Nehc"ül-Belâğa"nın fevkalade yüceliği göze çarpmaktadır. Nehc"ül-Belâğa"nın akla dayalı tevhidî bahislerinde bütün konuların, istidlallerin ve istintaçların temeli ve dayanağı, Hakkın sınırsızlığı, mutlakiyeti, zatî ve kayyumî ihatadır. Hz. Ali (a.s) bu alanda söze hakkını gerektiği gibi vermiş; ne ondan önce ve ne ondan sonra hiç kimse ona ulaşamamıştır.
Tevhidî konulardaki ayrı bir husus "mutlak besatet", her türlü kesret ve tecziyeden münezzeh oluş, Allah"ın sıfatlarının zatıyla herhangi bir farklılık ve ayrılık arz etmediğinin vurgulanmasıdır. Nehc"ül-Belâğa"da bu konulara defalarca değinilmiştir.
Allah Teala"nın evvel oluşuyla birlikte ahir oluşu, zahir oluşuyla birlikte batın oluşu, zaman ve sayıdan önceliği, kadimliğinin zamanî kadimlik ve vahdetinin sayısal vahdet olmayışı, Allah Teala"nın yüceliği, saltanatı ve zatî zenginliği, hiçbir şeyi örnek almadan yaratması, hiçbir şe"ni ve sıfatının öteki şe"n ve sıfatlarının yerini işgal etmeyeceği, O"nun kelâmının eylemiyle aynı oluşu, O"nu idrak etme konusunda akılların gücünün sınırı, yüce Allah"ı tanımayı, zihinlerin bir mana ve mefhuma ihatası türünden değil de O"nun akıllara tecellisi türünden oluşu, O"ndan cismiyet, hareket, sükunet, değişim, mekân, zaman, benzerlik, zıt, ortak, araçları istihdam etme, sınırlılık ve sayımlılığı O"ndan nefyetme gibi birtakım derin ve ilk defa o hazret tarafından dile getirilen konular olup, Allah"ın yardımıyla her biri için bir örnek zikretmeye çaba sarf edeceğiz.
İnsanı hayrete düşüren bu kitapta söz konusu edilen bu konular, eski ve yeni filozofların inanç ve düşüncelerine vakıf her düşünür ve filozofu hayretlere düşürmektedir.
Nehc"ül-Belâğa"da bu bağlamda geçen konuların her biri öyle bir iki makaleyle açıklanacak cinsten olmayıp, genişçe bir kitap yazmayı gerektiren hususlardır. Bu çalışmamızda ne yazık ki bu derin konuları kısaca gözden geçirmek zorundayız.
source : tebyan
