صبر

شکیبایى و صبر در آنچه که قرآن و روایات نسبت به آن دستور صبر داده اند ، مساله اى الهى و اخلاقى و انسانى است ، و امرى است محبوب حق ، و سزاوار اجر بزرگ و ثواب عظیم . صبر ، عامل حفظ دین و نگاهبان انسان از بى میل شدن به حق و حقیقت ، و عامل تقویت روح و روان ، و حافظ انسان از افتادن در دام شیاطین جنى و انسى است .انسان اگر در پیشامدها و حوادث تلخ و شیرین که غارتگر دین و ایمان است ، و به هنگام طاعت و عبادت ، و به وقت گناه و معصیت صبر کند ، به این معنا که حوادث را هماهنگ با قواعد الهى تحمل کند ، و براى نجات خود به دشمنان حق پناه نبرد ، و به وقت طاعت و عبادت خود را در گردونه ى بندگى قرار دهد و مقاومت کند ، و زمان آماده شدن زمینه ى معصیت و گناه ، تلخى گذشت از لذتها را به دوش جان بردارد ، به فرموده ى قرآن مجید مستحق صلوات و رحمت خداوند مى شود وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْء مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْص مِنَ الاَْمْوَالِ وَالاَْنْفُسِ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ غرر الحکم : 398 ، الفصل التاسع ، حدیث 9249 .

2 ـ غرر الحکم : 155 ، الاخلاص فى العمل ، حدیث 2907 .

وَالَّثمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ * الَّذِینَ اِذَا اصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا اِنَّا لِلّهِ واِنّا اِلَیهِ رَاجِعُونَ * اُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِن رَبِّهِمْ وَرَحْمَهٌ وَاُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ  ما شما را به چیزى از خوف از دشمن به وقت جنگ ، و گرسنگى و کم شدن از اموال و جانها و میوه ها امتحان مى کنیم و به این امور مبتلا مى سازیم . پیامبر من ! صابران بر این پنج امتحان را بشارت بده ، آنان که چون مصیبتى به آنها وارد شد با دل و زبان گفتند : ما از خداییم و به او باز مى گردیم ، از جانب خداوند بر اینان درود و رحمت است و اینان هدایت شدگانند . . . . وَالْمَلائِکَهُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِم مِن کُلِّ بَاب * سَلامٌ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ (2) .فرشتگان از هر درى در قیامت به آنان وارد مى شوند و مى گویند : سلام بر شما به خاطر اینکه در عبادت و طاعت ، و براى پاک ماندن از معصیت ، و در حوادث و آفات صبر کردید ، پس بهشت براى شما نیکو منزلگاهى است . مَا عِندَکُمْ یَنفَدُ وَمَا عِندَ اللَّهِ بَاق وَلَنَجْزِیَنَّ الَّذِینَ صَبَرُوا اَجْرَهُم بِاَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (3) .آنچه از مال و منال و مقام دنیا نزد شماست پایان مى پذیرد و آنچه از ثواب و اجر براى شما نزد خداست باقى ماندنى و ابدى است ، هر آینه به آنان که صبر کردند جزا مى دهیم بهتر از آنچه در دنیا عمل کردند اُولئِکَ یُوْتَوْنَ اَجْرَهُم مَرَّتَیْنِ بِمَا صَبَرُوا . . . (4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 155 ـ 157 .

2 ـ رعد ( 13 ) : 23 ـ 24 .

3 ـ نحل ( 16 ) : 96 .

4 ـ قصص ( 28 ) : 54 .

ایشان را به خاطر آنچه بر آن صبر ورزیدند دوبار پاداش داده مى شود .رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند :مَنْ یَتَصَبَّرْ یُصَبِّرْهُ اللهُ وَمَنْ یَسْتَعْفِفْ یُعِفَّهُ اللهُ وَمَنْ یَسْتَغْنِ یُغْنِهِ اللهُ وَما اُعْطِىَ عَبْدٌ عَطاءً هُوَ خَیْرٌ وَاَوْسَعُ مِنَ الصَّبْرِ(1) .کسى که خود را در گردونه ى شکیبایى قرار دهد ، خداوند او را به شکیبایى وا مى دارد ، و هرکس خود را به عرصه گاه عفت و پارسایى بکشد ، خداوند او را به پارسایى بیندازد ، و هرکس از خدا بى نیازى بخواهد ، خداوند او را بى نیاز کند ، و به عبد بهتر و گسترده تر از صبر چیزى عطا نشده .امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند :اَلْحَقُّ ثَقِیلٌ ، وَقَدْ یُخَفِّفُهُ اللهُ عَلى اَقْوام طَلَبُوا الْعاقِبَهَ فَصَبَرُوا نُفُوسَهُمْ ، وَوَثِقُوا بِصِدْقِ مَوْعُودِ اللهِ لِمَنْ صَبَرُوا ، اِحْتَسِبْ فَکُنْ مِنْهُمْ وَاسْتَعِنْ بِاللهِ(2) .حق سنگین است ، خداوند بر اقوامى که به دنبال عاقبت به خیرى هستند و خود را به صبر و شکیبایى وا مى دارند سبک مى نماید ، آرى حق را براى آنان که اعتماد به درستى وعده ى خدا براى صبر کنندگان دارند خفیف و آسان مى گرداند . براى خداوند کار نیک انجام بده ، و واقعیات را به حساب بیاور ، در نتیجه از صابران باش و از خدا کمک بخواه .و نیز آن حضرت فرمودند :اِصْبِرْ عَلى مَرارَهِ الْحَقِّ ، وَاِیّاکَ اَنْ تَنْخَدِعَ بِحَلاوَهِ الْباطِلِ(3) .بر تلخى حق صبر کن ، و بر حذر باش از اینکه تن به فریب شیرینى باطل دهى .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کنز العمال : حدیث 6522 .

2 ـ نهج البلاغه : 699 ، نامه ى 53 ; تحف العقول : 142 ; بحار الانوار : 74 / 259 ، باب 10 ، حدیث 1 .

3 ـ غرر الحکم : 70 ، الصبر على الحق ، حدیث 993 .

مردى از اهل کوهستان از حضرت صادق (علیه السلام) نسبت به مساله اى نظرخواهى کرد ، حضرت بر خلاف آنچه که آن مرد دوست داشت نظر داد ، امام در چهره ى او کراهت و بى میلى دید ، به او فرمودند : اى مرد ! بر حق شکیبا باش ، همانا احدى براى حق صبر ننموده مگر اینکه خداوند به چیزى او را عوض داده که براى او بهتر بوده .

از حضرت باقر (علیه السلام) روایت شده :الْجَنَّهُ مَحْفُوفَهٌ بِالْمَکارِهِ وَالصَّبْرِ ، فَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْمَکارِهِ فِى الدُّنْیا دَخَلَ الْجَنَّهَ ، وَجَهَنَّمُ مَحْفوفَهٌ بِاللَّذّاتِ وَالشَّهَواتِ ، فَمَنْ اَعْطى نَفْسَهُ لَذَّتها وَشَهْوَتَها دَخَلَ النّارَ(1) .بهشت محاصره به ناگواریها و صبر است ، کسى که در دنیا بر ناگواریها شکیبایى ورزد وارد بهشت مى شود ، و جهنم محاصره به خوشیها و تمایلات حیوانى است ، هرکس دنبال لذات و شهوات باشد وارد آتش مى شود .و نیز آن حضرت فرمودند :اَلصَّبْرُ صَبْرانِ : صَبْرٌ عَلَى الْبَلاءِ حَسَنٌ جَمیلٌ ، وَاَفْضَلُ الصَّبْرَیْنِ الْوَرَعُ عَنِ الْمَحارِمِ(2) .صبر دو صبر است : صبر بر بلا و حادثه که نیکو و زیباست ، و بهترین دو صبر ، خوددارى از محرمات است .راستى صبر در همه ى امور براى اینکه دین و ایمان و عمل و اخلاق انسان سالم بماند ، و عاقبت خوشى نصیب انسان شود ، چه زینت نیکویى و حال پرقیمتى براى آدمى است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى : 2 / 89 ، باب الصبر ، حدیث 7 ; بحار الانوار : 68 / 72 ، باب 62 ، حدیث 4 .

2 ـ کافى : 2 / 91 ، باب الصبر ، حدیث 14 ; وسائل الشیعه : 15 / 237 ، باب 19 ، حدیث 20371 .

تائب از گناه واجب است با تمرین و ریاضت ، آراسته به صبر شود ، و بر پاک ماندن از گناه اصرار ورزد تا براى همیشه از شر هواى نفس و وساوس شیطانى و معصیت و آلودگى آسوده شود ، که بدون صبر ساختمان توبه برجا نمى ماند ، و رحمت حق بر انسان تداوم نمى یابد .