
فیلسوف ری
- تاریخ انتشار: 22 خرداد 1387
- تعداد بازدید: 1545
محمّد بن زکریای رازی، فیلسوف نامدار ایرانی، در اوّل شعبان 251 هجری قمری، مطابق با 865 میلادی در ری به دنیا آمد. شهری که در آن روزگار مرکز علم و ادب بود و دانشمندان و مفاخر جهان اسلام از آن شهر به جهانیان معرفی میشدند. نسبتش به مناسبت زادگاهش، ری، رازی است. او در کتابهای گوناگون؛ به عناوین و اوصاف مختلف مانند: جالینوس عرب، فیلسوف عرب، طبیب مارستانی، طبیب مسلمانان و علّامه در علم اوائل خوانده شده است.
دوران تحصیلاز آغاز جوانی و تحصیلات زکریای رازی چندان سخنی در تاریخ نگفتهاند. برخی میگویند که او در جوانی زرگری میکرده، و برخی نوشتهاند که او در ابتدا صّراف بوده است. بعد در چهل سالگی برای کسب علوم پزشکی و فلسفی به بغداد رفت و پس از چندی، سرآمد پزشکان زمان خود گردید. بغداد در آن روزگار، مرکز مترجمان زبردست آثار علمی یونانی، سُریانی و عربی بود. همچنین وجود بیمارستانهایی که در زمان هارون و آل برمک تاسیس شده بود، محل خوبی برای مطالعات رازی به شمار میآمد.
مشاغلدر برخی از منابع نوشته شده که محمد بن زکرّیای رازی، فیلسوف نامدار ایرانی، بیمارستان عَضُدی را اداره میکرده است. نیز پس از آنکه رازی به اوج علمی خود رسید و شهرتش عالمگیر شد، پادشاهان از او دعوت میکردند تا به نزدشان برود. رازی بعد از مدتی به زادگاه خود، ری برگشت و تصّدی بیمارستان آنجا را عهدهدار شد. او خود در بسیاری از کتابهایش، به بیمارستانهای بغداد و ری اشاره کرده است.
در محضر اساتیدعشق وافر به تحصیل و فراگیری علم طب، موجب گردید که محمد بن زکرّیای رازی در محضر استادان برجستهای حاضر گردد. از شمار آنان میتوان به استادان بزرگی چون: علی بن ریّن طبری، از دانشمندان معروف ایرانی؛ ابو زید بلخی، از نوابغ روزگار رازی که با فلسفه و علوم قدیمه آشنایی کامل داشته و گفته میشود رازی خود از کتابهای او استفاده میکرده است؛ و نیز ابو العباس ایرانشهری اشاره کرد.
تشیع رازیمحمدبن زکریای رازی فیلسوف و حکیم نامدار و معروف ایران، با نقضهایی که بر فرقههای کلامی و به ویژه معتزلیان داشته، میتواند راهگشای ما در بحث از تشیع او باشد. به رغم اتهام رازی به الحاد و مادیگری، در تاریخ حیات فکری جهان اسلام، دادهها و اسناد تاریخی ـ فلسفی برجای مانده، که بر گرایش شیعی عمیق رازی دلالت میکنند. همچنین توجه به آثاری چون الامامُ الفاضِل المعصوم و الامام و الماموم المُحِقّین و دیگر نوشتههای او، تاییدی بر این مطلب است.
عالم نامدار جهان تشیع، ابن طاووس در کتاب الاَمان خود نقل کرده که رازی شیعهمذهب بوده است. همچنین مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، در کتاب الذَریعه الی تَصانیفِ الشیعَه رازی را در شمار مولفان شیعه دانسته است.
کتابها و مقالات رازیاز رازی کتابها و مقالههای بسیاری به یادگار مانده است. کوشش فراوان او در راه علم و تحقیق، موجب شد که در علوم و فنون مختلف صاحبنظر باشد و زحمت مداومش، باعث گردید که کتابهای بسیاری را به رشته تحریر درآورد. نخستین صورت از تالیفات رازی، فهرستی است که خود او برای کتابهایش نوشته که «ابن الندیم» هم آن را در کتاب الفهرست نقل کرده است. برخی از آثار او عبارتاند از:
الحاوی، الجَذْر الحِصّیه، الاَسرار، المَدْخل التعلیمی، الطِبُ الرّوحانی، السیرهُ الفلسفیه، اَمارت الاِقبال الدوله، اللّذه و العلم الالهی.
دو اثر مهم و ارزشمند رازی در باب اخلاقمحمد بن زکرّیای رازی، پزشک و فیلسوف نامدار ری، آثار بسیاری از خود به یادگار گذاشته است. در این میان، از کتابهای مهم و ارزشمند او، میتوان به کتاب السیره الفلسفیه و الطب الروحانی اشاره کرد.
کتاب السیرهُ الفلسفیه، دفاعیهای فلسفی است با تاکید بر رعایت اعتدال یک فیلسوف در زندگی شخصی رازی و الطب الروحانی، به بیان مطالب عمده فلسفه اخلاق در بیست فصل میپردازد و شیوه رازی در آن، بر آشکار کردن ماهیت رذایل اخلاقی در نخستین گام، و آنگاه بر شرح چگونگی و نحوه پرهیز از این رذیلتها قرار داد.
غروبمحمد بن زکریای رازی، در اواخر عمر چشمانش آب آورد. به همین دلیل، یکی از شاگردانش از طبرستان برای معالجه او به بالینش حاضر شد. رازی گفت: معالجه تو بر رنج و درد من میافزاید، شاید عمرم به پایان رسیده و مرگم نزدیک باشد. روانیست برای بازجستن بینایی، خود را دچار رنج و تعب سازم. دیری نگذشت که این عالم برجسته، در پنجم شعبان 313 در 62 سالگی در زادگاهش شهر ری وفات یافت.
منابعمحمد کریمی زنجانی، دائره المعارف تشیّع، تهران: نشر شهید محبی، 1379، ج 8.
مهدی محقق، فیلسوف ری، تهران: نشر نی، 1368.
پایگاه استاد حسین انصاریان