اسلام نسبت به تمام شؤون حيات و زندگى انسان داراى نظريات مهم و قابل توجهى است. اسلام براى سعادت انسان در تمام جوانب زندگى قانون وضع كرده است. براى انسان چيزى نيست، يا چيزى پيش نمى‌آيد، مگر اين‌كه اسلام براى آن برنامه‌اى سازنده و نقشه‌اى الهى دارد.
شايد مسئله خانه و منزل و مسكن و سكنى از نظر مردم چيزى نباشد، ولى اسلام براى خانه و محيط خانه و اهل خانه و مسؤوليت انسان نسبت به خانه مسائل بسيار مهمى دارد. اسلام، علاقه دارد مرد با زن و فرزندش داراى خانه باشد و داشتن خانه وسيع يا به قدر حاجت و ضرورت را از سعادت و خوشبختى مرد مى‌داند.
اسلام براى خانه و ساختن آن و ورود به آن و خروج از آن شرايط بسيار مهم و قابل توجهى دارد كه لازم است به بخشى از شرايط اسلام نسبت به خانه و ورود و خروج آن اشاره شود ...
فيما أَوْصى بِهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله عَلِيّاً عليه السلام: يا عَلِيُّ الْعيشُ في ثَلاثَةٍ: دارٍ قَوْراءَ، وَجارِيَةٍ حَسْناءَ وَفَرَسٍ قَبّاءٍ «1».
در سفارش‌هاى پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام است: يا على! زندگى در سه چيز است:
خانه وسيع، زن زيبا، اسب شكم لاغر. (اسب نژاد تازى، مركب خوب)
عَنْ أَبي عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: ثَلاثَةٌ لِلْمُؤْمِنِ فيهِنَّ راحَةٌ: دارٌ واسِعَةٌ تُوارِي عَوْرَتُهُ وَسُوءَ حالِهِ مِنَ النّاسِ، وَامْرَأَةٌ صالِحَةٌ تُعينُهُ عَلى أَمْرِ الدُّنْيا وَالآخِرَةَ، وَابْنَةٌ أَوْ أُخْتٌ يَخْرُجُها مِنْ مَنْزِلِهِ بِمَوْتٍ أَوْ بِتَزْويجٍ «2».
امام صادق عليه السلام فرمود: در سه چيز براى مؤمن راحت است: خانه وسيعى كه عيب و بدحالى او را از مردم بپوشاند، همسر شايسته‌اى كه او را بر برنامه‌هاى دنيا و آخرت كمك كند، دختر يا خواهرى كه به مرگ يا به ازدواج از خانه او بيرون رود (كنايه از اين‌كه به فساد اخلاقى كشيده نشود).
قالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: مَنْ بَنى بُنْياناً رياءً وَسُمْعَةً حَمَلَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنَ الأَرْضِ السّابِعَةِ وَهُوَ نارٌ تَشْتَعِلُ، ثُمَّ يُطَوِّقُ في عُنُقِهِ وَيُلْقى فِي النّارِ، فَلا يُحْبِسُهُ شَىْ‌ءٌ مِنْها دُونَ قَعْرِها إِلّا أَنْ يَتُوبَ قيلَ: يا رَسُولَ اللّهِ كَيْفَ يَبْنى رِياءً وَسُمْعَةً؟ قالَ:
يَبْنى فَضْلًا عَلى ما يَكْفيهِ إسْتِطالَةً مِنْهُ عَلى جيرانِهِ وَمُباهاةً لِإِخْوانِهِ «3».
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه براى خودنمايى و شهرت خانه‌اى بسازد، آن خانه را تا طبقه هفتم زمينش در قيامت به دوش خواهد گرفت و آن آتش شعله‌ورى است كه طوق گردن اوست و به همان صورت به جهنم خواهد رفت، چيزى در اين زمينه از او فروگذار نمى‌شود مگر اين‌كه توبه كند. گفتند: اى رسول خدا! چگونه براى ريا و شهرت بنا كند؟ فرمود: اضافه از اندازه بنا كند تا نسبت به همسايگانش سرفرازى كرده و با آن خانه به برادرانش فخرفروشى كند.
در روايت آمده:
در پيشگاه حضرت صادق عليه السلام درباره شومى، سخن گفته شد، حضرت فرمود:
شومى در سه چيز است: زن، مركب، خانه. اما بدى زن در مهر زياد و عاق بودن نسبت به شوهر است، اما بدى مركب، در چموشى و سوارى ندادن است، اما بدى خانه در تنگى و كوچكى محيط آن و بدى همسايه و زيادى عيب و نقص آن است «4».
عَنْ أَبي عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: مِنَ السَّعادَةِ سِعَةُ الْمَنْزِلِ «5».
امام صادق عليه السلام فرمود: وسعت خانه از سعادت است.
إِنَّ أَبَا الْحَسَنِ عليه السلام سُئِلَ عَنْ أَفْضَلِ عيشِ الدُّنْيا فَقالَ: سِعَةُ الْمَنْزِلِ وَكَثْرَةُ الْمُحِبّينَ «6».
از ابا الحسن عليه السلام پرسيدند: بهترين لذت دنيا چيست؟ فرمود: خانه وسيع و دوستداران زياد.
قالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: مِنْ سَعادَةِ الْمَرْءِ الْمَرْءةُ الصّالِحَةُ، وَالْمَسْكَنُ الْواسِعُ، وَالْمَرْكَبُ الْبَهِيُّ، وَالْوَلَدُ الصّالِحُ «7».
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: از سعادت مرد زن شايسته، خانه وسيع، مركب زيبا و فرزند صالح است.
على عليه السلام در بصره براى عيادت علاء بن زياد آمد، چون خانه وسيع او را ديد، فرمود:
چنين خانه وسيعى را در دنيا براى چه مى‌خواهى؟ تو در آخرت به خانه وسيع محتاج‌ترى.
آرى، اگر به وسيله اين خانه وسعت خانه آخرت بخواهى، در آن از مهمان پذيرايى كن و صله رحم بجاى آر و حقوق شرعيه را از آن آشكار كن، چون چنين عمل كنى به خانه وسيع آخرت رسيده‌اى «8».
مسمع كه يكى از ياران حضرت صادق عليه السلام است مى‌گويد:
امام صادق عليه السلام نامه‌اى به من نوشت كه دوست دارم در بعضى از اتاق هايت در منزل جايى را به عنوان مسجد انتخاب و اتخاذ كنى، آن‌گاه دو جامه كهنه زبر بپوشى سپس آزادى از آتش جهنم و ورود به بهشت را از خداوند بخواهى و در آنجا كلمه باطل و سخن خارج از حدود شرعى از تو صادر نشود «9».
آداب ورود به منزل و خروج
اسلام براى ورود به منزل و خروج از آن آداب مهمى دارد كه رعايت آن آداب بر هر فرد مسلمانى لازم است.
اميرالمؤمنين عليه السلام مى‌فرمايد:
هرگاه يكى از شما داخل در خانه خود شد، بر اهل خانه سلام كند، اگر نبودند، بگويد: سلام بر ما از جانب پروردگار و نيز سوره اخلاص را بخواند كه زُداينده فقر است «10».
در روايت مهمى آمده:
وقتى قصد خروج از منزل كردى بگو:
بِسْمِ اللّهِ وَلا حَوْلَ ولا قُوَّةَ إِلّا بِاللّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ «11».
به نام خداوند هيچ قدرت و قوتى نيست مگر با كمك خداوند، واگذار مى‌كنم كارهايم را بر خدا.
چون گفتى: «بسم اللّه»، ملكى مى‌گويد: راهنمايى شدى، چون گفتى: «لا حول و لا قوة الا باللّه»، مى‌گويد: از هر شرى حفظ شدى، چون گفتى: «توكلت على اللّه»، مى‌گويد. خداوند تو را كفايت كرد؛ در اين حال است كه شيطان مى‌گويد: چه كنم با بنده‌اى كه راهنمايى شده و حفظ گرديده و او را كفايت كرده‌اند.
سپس «قل هو اللّه» را از جانب راست و چپ و روبرو و پشت سر و بالاى سر و زير پا بخوان كه در تمام روز در امان خدا باشى.
و وقتى وارد منزل شدى، بر اهل بيت خود سلام كن، اگر نبودند بگو:
بِسْمِ اللّهِ وَبِاللّهِ وَالسَّلامُ عَلى رَسُولِ اللّهِ وَالسَّلامُ عَلَيْنا وَعَلى عِبادِ اللّهِ الصَّالِحينَ «12».
به نام خداوند و سلام و درود بر فرستاده خداوند، و سلام و درود بر ما و بر بندگان صالح خدا.
در جميع برنامه‌هايت تقوا پيشه كن، خلقت را نيكو گردان، در معاشرت با بزرگ و كوچك جانب اعتدال را رعايت كن، با اهل علم و دين متواضع باش، با آن كسى كه در يد قدرت توست مدارا كن، با برادران ايمانى هم پيمان باش، در قضاى
حاجت و حل مشكل آنان سرعت به خرج بده. از غيبت و سخن چينى و سوء خلق با زن و فرزندت بپرهيز، با همسايه نيكى كن كه خداوند از تو نسبت به همسايه مى‌پرسد!
از پيامبر عزيز اسلام صلى الله عليه و آله آمده:
خدا مرا به همسايه سفارش كرد، در حدى كه گمان بردم از من ارث مى‌برد «13»!
امام صادق عليه السلام فرمود:
كسى كه وقت خروج از منزل، ده بار «قل هو اللّه» را بخواند در حفظ و مراقبت خداست تا برگردد «14».
امام رضا عليه السلام مى‌فرمايد:
پدرم هرگاه از منزل خارج مى‌شد، مى‌گفت:
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ خَرَجْتُ بِحَوْلِ اللّهِ وَقُوَّتِهِ لا بِحَوْلٍ مِنّى وَلَا قُوَّتي بَلْ بِحَوْلِكَ وَقُوَّتِكَ يا رَبِّ مُتَعَرَّضاً لِرِزْقِكَ فَأْتِني بِهِ في عافِيَةٍ «15».
به نام خدا كه رحمتش بسيار و مهربانى‌اش هميشگى است، خارج شدم به قوت و نيروى خداوند نه به قدرت و نيروى خويش بلكه به قدرت و نيروى تو اى پروردگارم روزى‌ات را خواستارم، آن را در همين عافيت به من عنايت كن.
امام رضا عليه السلام از پدرش از حضرت صادق عليه السلام نقل مى‌كند:
هرگاه از منزلت بيرون رفتى بگو:
بِسْمِ اللّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ ما شاءَ اللّهُ لا قُوَّةَ إلّابِاللّهِ اللّهُمَّ إِنّي أَسْئَلُكَ خَيْرَ ما خَرَجْتُ لَهُ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما خَرَجْتُ إِلَيْهِ، اللّهُمَّ وَسِّعْ عَلَيَّ مِنْ فَضْلِكَ وَأَتِمَّ عَلَيَّ نِعْمَتَكَ وَاسْتَعْمِلْني في طاعَتِكَ وَاجْعَلْني راغِباً فيما عِنْدَكَ وَتَوَفَّني في سَبيلِكَ وَعَلى مِلَّتِكَ وَمِلَّةِ رَسُولِك «16».
به نام خدا، توكل كردم بر خداوند، آنچه خدا خواهد، جنبش و نيرويى نيست مگر به خداوند، خداوندا! خير آنچه به خاطرش از خانه بيرون شدم از تو مى‌خواهم و از شرّ آنچه به خاطرش بيرون آمدم به تو پناه مى‌آورم. خداوندا! از فضلت بر من وسعت بخش و نعمتت را بر من كامل كن و مرا در طاعتت به كار گير و اشتياقم را در آنچه نزد توست قرار ده و مرا بر آيينت و آيين رسولت بميران.
امام باقر عليه السلام فرمود:
كسى كه اين دعا را هنگام خروج از منزل بخواند:
أَعُوذُ بِمَا عاذَتْ بِهِ مَلائِكَةُ اللّهِ وَرِسُولِهِ مِنْ شَرِّ هذَا الْيَوْمِ الْجَديدِ الَّذي إذا غابَتْ شَمْسُهُ لَمْ تَعُدْ، مِنْ شَرِّ نَفْسي وَمِنْ شَرِّ غَيْري وَمِنْ شَرِّ الشَّياطينِ وَمِنْ شَرِّ مَنْ نَصَبَ لِأَوْلِياءِ اللّهِ وَمِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَالإِنْسِ وَمِنْ شَرِّ السَّباعِ وَالْهَوامِ وَمِنْ شَرِّ رُكُوبِ الْمَحارِمِ كُلِّها، أُجيرُ نَفْسي مِنَ اللّهِ مِنْ كُلِّ سُوءٍ.
پناه مى‌برم به آنچه ملائكه خدا و رسولش به آن پناه بردند از شرّ اين روزى كه چون خورشيد غروب كند برنمى‌گردد و از شرّ نفس خودم و ديگران و شياطين و دشمنان اولياى الهى و جن و انس و حيوانات وحشى و حشرات و محرّمات الهى! پناه مى‌برم به خداوند از تمام بدى‌ها.
خدا او را مى‌آمرزد و به او توجه مى‌كند و مهم او را كفايت كرده و از بدى و شر او را نگهدارى مى‌كند «17».
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- من لا يحضره الفقيه: 4/ 358، باب النوادر، حديث 5762؛ بحار الأنوار: 73/ 148، باب 26، حديث 1.
(2)- الكافى: 6/ 525، باب سبعة المنزل، حديث 3؛ بحار الأنوار: 73/ 148، باب 26، حديث 2.
(3)- من لا يحضره الفقيه: 4/ 11، باب ذكر جمل من مناهى النبى صلى الله عليه و آله، حديث 4968؛ الأمالى، شيخ صدوق: 426، المجلس السادس والستون، حديث 1؛ بحار الأنوار: 73/ 149، باب 26، حديث 4. (4)- بحار الأنوار: 73/ 149، باب 26، حديث 6؛ الخصال: 1/ 100؛ معانى الأخبار: 152.
(5)- الكافى: 6/ 525، باب سعة المنزل، حديث 1؛ وسائل الشيعة: 5/ 299، باب 1، حديث 6592.
(6)- المحاسن: 2/ 611، باب سعة المنزل، حديث 24؛ بحار الأنوار: 73/ 152، باب 26، حديث 27.
(7)- مكارم الأخلاق: 125، فى مسكن الواسع؛ بحار الأنوار: 73/ 153، باب 26، حديث 34.
(8)- بحار الأنوار: 73/ 155، باب 26، حديث 36.
(9)- بحار الأنوار: 73/ 162، باب 31، حديث 3.
(10)- بحار الأنوار: 73/ 170، باب 34، حديث 15.
(11)- مستدرك الوسائل: 3/ 460، باب 13، حديث 3994.
(12)- مستدرك الوسائل: 8/ 377، باب 44، حديث 9720.
(13)- بحار الأنوار: 73/ 167، باب 34، حديث 6.
(14)- عدة الداعى: 300، حديث 16؛ بحار الأنوار: 73/ 168، باب 34، حديث 9.
(15)- الكافى: 2/ 542، باب الدعاء اذا خرج الانسان من منزله، حديث 7؛ بحار الأنوار: 73/ 169، باب 34، حديث 13.
(16)- الأمالى، شيخ طوسى: 371، المجلس الثالث عشر، حديث 799؛ بحار الأنوار: 73/ 170، باب 34، حديث 16.
(17)- المحاسن: 2/ 350، باب 9، حديث 34؛ بحار الأنوار: 73/ 170، باب 34، حديث 17.
عرفان اسلامى جلد چهارم، اثر آیت الله حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان
