صبر

منابع مقاله:

کتاب : توبه آغوش رحمت  

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

شكيبايى و صبر در آنچه كه قرآن و روايات نسبت به آن دستور صبر داده اند، مسأله اى الهى و اخلاقى و انسانى است، و امرى است محبوب حق، و سزاوار اجر بزرگ و ثواب عظيم. صبر، عامل حفظ دين و نگاهبان انسان از بى ميل شدن به حق و حقيقت، و عامل تقويت روح و روان، و حافظ انسان از افتادن در دام شياطين جنى و انسى است.

انسان اگر در پيشامدها و حوادث تلخ و شيرين كه غارتگر دين و ايمان است، و به هنگام طاعت و عبادت، و به وقت گناه و معصيت صبر كند، به اين معنا كه حوادث را هماهنگ با قواعد الهى تحمل كند، و براى نجات خود به دشمنان حق پناه نبرد، و به وقت طاعت و عبادت خود را در گردونه ى بندگى قرار دهد و مقاومت كند، و زمان آماده شدن زمينه ى معصيت و گناه، تلخى گذشت از لذتها را به دوش جان بردارد، به فرموده ى قرآن مجيد مستحق صلوات و رحمت خداوند مى شود.

«وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ* الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ* أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» «1».

ما شما را به چيزى از خوف از دشمن به وقت جنگ، و گرسنگى و كم شدن از اموال و جانها و ميوه ها امتحان مى كنيم و به اين امور مبتلا مى سازيم. پيامبر من! صابران بر اين پنج امتحان را بشارت بده، آنان كه چون مصيبتى به آنها وارد شد با دل و زبان گفتند: ما از خداييم و به او باز مى گرديم، از جانب خداوند بر اينان درود و رحمت است و اينان هدايت شدگانند.

«... وَ الْمَلائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بابٍ* سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ» «2».

فرشتگان از هر درى در قيامت به آنان وارد مى شوند و مى گويند: سلام بر شما به خاطر اينكه در عبادت و طاعت، و براى پاك ماندن از معصيت، و در حوادث و آفات صبر كرديد، پس بهشت براى شما نيكو منزلگاهى است.

«ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ» «3».

آنچه از مال و منال و مقام دنيا نزد شماست پايان مى پذيرد و آنچه از ثواب و اجر براى شما نزد خداست باقى ماندنى و ابدى است، هر آينه به آنان كه صبر كردند جزا مى دهيم بهتر از آنچه در دنيا عمل كردند.

«أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا...» «4».

ايشان را به خاطر آنچه بر آن صبر ورزيدند دوبار پاداش داده مى شود.

رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند:

مَنْ يَتَصَبَّرْ يُصَبِّرْهُ اللَّهُ وَمَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللَّهُ وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللَّهُ وَما اعْطِىَ عَبْدٌ عَطاءً هُوَ خَيْرٌ وَاوْسَعُ مِنَ الصَّبْرِ «5».

كسى كه خود را در گردونه ى شكيبايى قرار دهد، خداوند او را به شكيبايى وا مى دارد، و هركس خود را به عرصه گاه عفت و پارسايى بكشد، خداوند او را به پارسايى بيندازد، و هركس از خدا بى نيازى بخواهد، خداوند او را بى نياز كند، و به عبد بهتر و گسترده تر از صبر چيزى عطا نشده.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند:

الْحَقُّ ثَقِيلٌ، وَقَدْ يُخَفِّفُهُ اللَّهُ عَلى اقْوامٍ طَلَبُوا الْعاقِبَةَ فَصَبَرُوا نُفُوسَهُمْ، وَوَثِقُوا بِصِدْقِ مَوْعُودِ اللَّهِ لِمَنْ صَبَرُوا، احْتَسِبْ فَكُنْ مِنْهُمْ وَاسْتَعِنْ بِاللَّهِ «6».

حق سنگين است، خداوند بر اقوامى كه به دنبال عاقبت به خيرى هستند و خود را به صبر و شكيبايى وا مى دارند سبك مى نمايد، آرى حق را براى آنان كه اعتماد به درستى وعده ى خدا براى صبر كنندگان دارند خفيف و آسان مى گرداند. براى خداوند كار نيك انجام بده، و واقعيات را به حساب بياور، در نتيجه از صابران باش و از خدا كمك بخواه.

و نيز آن حضرت فرمودند:

اصْبِرْ عَلى مَرارَةِ الْحَقِّ، وَايّاكَ انْ تَنْخَدِعَ بِحَلاوَةِ الْباطِلِ «7».

بر تلخى حق صبر كن، و بر حذر باش از اينكه تن به فريب شيرينى باطل دهى.

مردى از اهل كوهستان از حضرت صادق عليه السلام نسبت به مسأله اى نظرخواهى كرد، حضرت بر خلاف آنچه كه آن مرد دوست داشت نظر داد، امام در چهره ى او كراهت و بى ميلى ديد، به او فرمودند: اى مرد! بر حق شكيبا باش، همانا احدى براى حق صبر ننموده مگر اينكه خداوند به چيزى او را عوض داده كه براى او بهتر بوده.

از حضرت باقر عليه السلام روايت شده:

الْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَكارِهِ وَالصَّبْرِ، فَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْمَكارِهِ فِى الدُّنْيا دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَجَهَنَّمُ مَحْفوفَةٌ بِاللَّذّاتِ وَالشَّهَواتِ، فَمَنْ اعْطى نَفْسَهُ لَذَّتها وَشَهْوَتَها دَخَلَ النّارَ «8».

بهشت محاصره به ناگواريها و صبر است، كسى كه در دنيا بر ناگواريها شكيبايى ورزد وارد بهشت مى شود، و جهنم محاصره به خوشيها و تمايلات حيوانى است، هركس دنبال لذات و شهوات باشد وارد آتش مى شود.

و نيز آن حضرت فرمودند:

الصَّبْرُ صَبْرانِ: صَبْرٌ عَلَى الْبَلاءِ حَسَنٌ جَميلٌ، وَأَفْضَلُ الصَّبْرَيْنِ الْوَرَعُ عَنِ الْمَحارِمِ «9».

صبر دو صبر است: صبر بر بلا و حادثه كه نيكو و زيباست، و بهترين دو صبر، خوددارى از محرمات است.

راستى صبر در همه ى امور براى اينكه دين و ايمان و عمل و اخلاق انسان سالم بماند، و عاقبت خوشى نصيب انسان شود، چه زينت نيكويى و حال پرقيمتى براى آدمى است.

تائب از گناه واجب است با تمرين و رياضت، آراسته به صبر شود، و بر پاك ماندن از گناه اصرار ورزد تا براى هميشه از شر هواى نفس و وساوس شيطانى و معصيت و آلودگى آسوده شود، كه بدون صبر ساختمان توبه برجا نمى ماند، و رحمت حق بر انسان تداوم نمى يابد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بقره (2): 155- 157.

(2)- رعد (13): 23- 24.

(3)- نحل (16): 96.

(4)- قصص (28): 54.

(5)- كنز العمال: حديث 6522.

(6)- نهج البلاغه: 699، نامه ى 53؛ تحف العقول: 142؛ بحار الأنوار: 74/ 259، باب 10، حديث 1.

(7)- غرر الحكم: 70، الصبر على الحق، حديث 993.

(8)- كافى: 2/ 89، باب الصبر، حديث 7؛ بحار الأنوار: 68/ 72، باب 62، حديث 4.

(9)- كافى: 2/ 91، باب الصبر، حديث 14؛ وسائل الشيعه: 15/ 237، باب 19، حديث 20371.