دعا و نيايش با پروردگار

 منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد دهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

اللَّهُمَّ إِنِّي أَخْلَصْتُ بِانْقِطَاعِي إِلَيْكَ وَ أَقْبَلْتُ بِكُلِّي عَلَيْكَ وَ صَرَفْتُ وَجْهِي عَمَّنْ يَحْتَاجُ إِلَى رِفْدِكَ وَ قَلَبْتُ مَسْأَلَتِي عَمَّنْ لَمْ يَسْتَغْنِ عَنْ فَضْلِكَ وَ رَأَيْتُ أَنَّ طَلَبَ الْمُحْتَاجِ إِلَى الْمُحْتَاجِ سَفَهٌ مِنْ رَأْيِهِ وَ ضَلَّةٌ مِنْ عَقْلِهِ‏

خدايا! بر بريدنم از غير و پيوستنم به تو، خود را خالص و پاك كردم، و با تمام وجودم به حضرتت روى آوردم، و از كسى كه نيازمند عطاى توست قطع اميد كردم، و درخواستم را از آن كه از احسان تو بى‏نياز نيست برگرداندم، و ديدم كه حاجت خواستن نيازمند از نيازمند، محصول سبكى رأى و گمراهى عقل اوست.

در قوانين آفرينش و عوامل طبيعى هر پديده از موجودات خداوند بر حد و اندازه آفريده شده و مرزى براى فانى شدن آن وجود دارد؛ مگر ياد حق و لذت نيايش با او كه در جهان هستى سيرى‏ناپذير است.

امام صادق عليه السلام در اين باره مى‏فرمايد:

ما مِنْ شَئٍ إِلَّا وَ لَهُ حَدٌّ يَنْتَهى‏ الَيْهِ إِلَّا الذِّكْرَ فَلَيْسَ لَهُ حَدٌّ يَنْتَهى‏ الَيْهِ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْفَرائِضَ، فَمَنْ أَدَّاهُنَّ فَهُوَ حَدُّ هُنَّ ... إِلَّا الذِّكْرَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ يَرْضَ مِنْهُ بِالْقَلِيلِ وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ حَدَّاً يَنْتَهى‏ الَيْهِ. ثُمَّ تَلا هذِهِ الآيةَ يأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اذْكُرُواْ اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيراً» «1». «2»

هر چيزى حد دارد كه در آن جا به پايان مى‏رسد مگر ياد خدا كه آن را حدّى پايان‏پذير نيست. خداوند عزوجل فرايض را واجب كرد و هر كه آن‏ها را به جاى آورد همان حدّ است ... مگر ذكر كه خداوند عز و جل به اندك آن رضايت نداده و مرزى كه در آنجا پايان پذيرد برايش قرار نداده است. سپس اين آيه را تلاوت فرمود: «اى اهل ايمان! خدا را بسيار ياد كنيد.»

بنابراين وقتى ياد حق محدوديّت ندارد پس لذّت جويى با آن هم پايانى ندارد و همه خوشى‏ها و نشاطهاى حقيقى در ارتباط نزديك با خداوند حاصل مى‏شود.

به عبارت ديگر لذّت‏هاى انسانى بر دو گونه است:

الف- لذّت‏هاى جسمى و جنسى‏

اين لذت‏ها در دايره شهوات و هوس‏هاى حيوانى آدمى قرار دارد كه حركت آنها از قوّه غضبيّه و شهويّه و وهميّه ريشه مى‏گيرد. انسان در اين وادى چون ميل سيرى‏ناپذيرى دارد؛ تا حدّ حيوانيّت و پست‏تر فرو مى‏رود، همه افكار و اخلاق و رفتار او روش حيوانى پيدا مى‏كند و به خاطر غرق شدن در درياى شهوات و اميال بى‏پايان، حيوانى انسانى نما مى‏گردد كه سرانجام در آغاز ورود به برزخ به موجودى زشت رو و بدبو و در آخرت در صف حيوانات مسخ شده محشور مى‏گردد.

امام على عليه السلام مى‏فرمايد:

لَيْسَ فِى الْمَعاصِى اشَدُّ مِنِ اتِّباعِ الشَّهْوَةِ فَلاتُطِيعُوها فَتَشْغَلَكُمْ عَنِ‏ اللَّهِ. «3»

در ميان گناهان، سخت‏تر از پيروى شهوت نيست، پس آن را فرمان نبريد كه شما را از خدا غافل مى‏سازد.

امام سجّاد عليه السلام مى‏فرمايد:

وَ اعْلَمْ وَيْحَكَ يَابْنَ آدَمَ؛ أَنَّ قَسْوَةَ الْبِطْنَةِ وَ فَتْرَةَ الْمَيْلَةِ وَ سُكْرَ الشِّبَعِ وَ غِرَّةَ المُلْكِ مِمَّا يُثَبِّطُ وَ يُبْطِئُ عَنِ العَمَلِ وَ يُنسِى الذِّكْرَ. «4»

بدان! واى بر تو اى پسر آدم! پرخورى و سستى اراده و مستى سيرى و غفلت حاصل از قدرت، از عوامل بازدارنده و كند كننده عمل است و ياد خدا را از دل مى‏برد.

بر اين اساس حضرت سجّاد عليه السلام از چنين رذايلى به درگاه خداوند استغفار مى‏كند و در مناجات الذاكرين به محضر الهى عرضه مى‏دارد:

وَ أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ لِذَّةٍ بِغَيْرِ ذِكْرِكَ وَ مِنْ كُلِّ راحَةٍ بِغَيْرِ أُنْسِكَ وَ مِنْ كُلِّ سُرُورٍ بِغَيْرِ قُرْبِكَ وَ مِنْ كُلِّ شُغُلٍ بِغَيْرِ طاعَتِكَ. «5»

از هر لذّتى جز ياد تو و از هر آسايشى جز انس با تو و از هر شادى جز نزديكى به تو و از هر كارى جز طاعت تو، آمرزش تو را مى‏طلبم.

پس اين لّذت‏هاى زودگذر نه تنها ارزشمند نيست بلكه مانعى براى رسيدن به لذت‏هاى معنوى است.

ب- لذّت‏هاى روحى و روانى‏

اين گونه لذّت بردن برگرفته از شوق مناجات و لقاى حق تعالى است. سوز و اشتياقى كه از عالم ملكوت و معنا به وجود انسان سرازير مى‏شود و به او حال خوش و آرامش عجيبى مى‏بخشد.

امام على عليه السلام مى‏فرمايد:

الذِّكْرُ لَذَّةُ الْمُحِبِّينَ. «6»

ياد خدا، خوشى دوستداران است.

الذِّكْرُ مُجالَسَةُ الْمَحبُوبِ. «7»

ياد حق، نشستن با محبوب است.

ذِكْرُ اللَّهِ مَسَرَّةُ كُلِّ مُتَّقٍ وَ لَذَّةُ كُلِّ مُوقِنٍ. «8»

ياد خدا، شادى هر پرهيزگار و گوارايى هر اهل يقينى است.

بر اساس آن چه گذشت، مراتب كمالات انسانى به اعتبار نزول و پستى و صعود و بلندى در بى‏نهايت فراوان است. هر كسى در هر مرتبه از مراتب وجودى خويش از مرتبه خاصى از كمالات بهره‏مند است و نيايش و دعا درى از درهاى رحمت خداوندى است كه بر روى بندگان گشوده شده است.

 [ «2» فَكَمْ قَدْ رَأَيْتُ- يَا إِلَهِي- مِنْ أُنَاسٍ طَلَبُوا الْعِزَّ بِغَيْرِكَ فَذَلُّوا وَ رَامُوا الثَّرْوَةَ مِنْ سِوَاكَ فَافْتَقَرُوا وَ حَاوَلُوا الارْتِفَاعَ فَاتَّضَعُوا فَصَحَّ بِمُعَايَنَةِ أَمْثَالِهِمْ حَازِمٌ وَفَّقَهُ اعْتِبَارُهُ وَ أَرْشَدَهُ إِلَى طَرِيقِ صَوَابِهِ اخْتِيَارُهُ‏]

اى خداى! من چه بسيار انسان‏ها ديدم كه با تكيه به غير تو، عزّت خواستند، ولى خوار شدند، و از غير تو درخواست ثروت كردند، اما به تهى دستى نشستند، و آهنگ بلندى كردند، ولى پست شدند؛ پس دور انديشى دورانديش با ديدن امثال اين سبك مغزان، كه بنا گذاشت به غير تو تكيه نكند صحيح است، و عبرت آموزى از اينان، او را موفّق كرد و انتخاب درستش، او را به راه راست رهنمون شد.

 [ «3» فَأَنْتَ يَا مَوْلَايَ دُونَ كُلِّ مَسْئُولٍ مَوْضِعُ مَسْأَلَتِي وَ دُونَ كُلِّ مَطْلُوبٍ إِلَيْهِ وَلِيُّ حَاجَتِي أَنْتَ الْمَخْصُوصُ قَبْلَ كُلِّ مَدْعُوٍّ بِدَعْوَتِي لَا يَشْرَكُكَ أَحَدٌ فِي رَجَائِي وَ لَا يَتَّفِقُ أَحَدٌ مَعَكَ فِي دُعَائِي وَ لَا يَنْظِمُهُ وَ إِيَّاكَ نِدَائِي «4» لَكَ- يَا إِلَهِي- وَحْدَانِيَّةُ الْعَدَدِ وَ مَلَكَةُ الْقُدْرَةِ الصَّمَدِ وَ فَضِيلَةُ الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ وَ دَرَجَةُ الْعُلُوِّ وَ الرِّفْعَةِ «5» وَ مَنْ سِوَاكَ مَرْحُومٌ فِي عُمُرِهِ مَغْلُوبٌ عَلَى أَمْرِهِ مَقْهُورٌ عَلَى شَأْنِهِ مُخْتَلِفُ الْحَالاتِ مُتَنَقِّلٌ فِي الصِّفَاتِ «6» فَتَعَالَيْتَ عَنِ الْأَشْبَاهِ وَ الْأَضْدَادِ وَ تَكَبَّرْتَ عَنِ الْأَمْثَالِ وَ الْأَنْدَادِ فَسُبْحَانَكَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ‏]

پس اى مولاى من! تو جايگاه درخواست منى نه غير تو، و تو روا كننده حاجت منى نه غير تو، و تو پيش از هر موجودى كه بخوانندش، مخصوص به خواندن منى، هيچ كس در اميد من با تو شريك نمى‏شود، و احدى در دعاى من با تو، هم پيمان نمى‏گردد، و نداى من كسى را با تو به يك سلك در نمى‏آورد.

اى خداى من! من وحدانيّت و يگانگى و قائم بودن به قدرت و بى‏نيازى، و برترى حول و قوّت، و پايه والايى و رفعت مخصوص توست، و هر چه غير توست، در تمام عمرش به او رحم شده، و در زندگيش مغلوب قدرتى گشته، و در كارش شكست خورده، و در صفات و خصوصيات جا به جا شد؛ تو بالاتر از آنى كه شبيه‏ها و همانندها براى تو باشد، و بزرگتر از آنى كه همسان‏ها و همتاها برايت قرار دهند؛ پس پاك و منزّهى و معبودى جز تو نيست.

دعا و نيايش‏

(فخرالدين عراقى)

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- احزاب (33): 41.

(2)- الكافى: 2/ 498، حديث 1؛ بحار الأنوار: 90/ 161، باب 1، ذيل حديث 42.

(3)- غرر الحكم: 190، حديث 3663.

(4)- بحار الأنوار: 75/ 129، باب 21، حديث 1؛ تحف العقول: 273.

(5)- بحار الأنوار: 91/ 151، باب 32؛ مناجات 13، مناجات الذاكرين.

(6)- غرر الحكم: 189، حديث 3649.

(7)- غرر الحكم: 189، حديث 3647.

(8)- غرر الحكم: 189، حديث 3653.