ارزش و منافع روزه در روايات‏

نوشته : حضرت آیت الله حسین انصاریان

رسول خدا صلى الله عليه و آله به يارانش فرمود:

شما را خبر دهم به چيزى كه اگر انجام دهيد به اندازه فاصله مشرق تا مغرب، شيطان از شما دور مى شود؟ عرضه داشتند آرى، فرمود: روزه رويش را سياه مى كند، صدقه پشتش را مى شكند، دوستى و حبّ فى اللَّه و شتاب بر عمل شايسته به خاكش مى نشاند، و استغفار از گناه رگش را قطع مى نمايد، و براى هر چيزى زكاتى است و زكات بدن ها روزه است. «1» امام صادق عليه السلام از پدرانش از رسول صلى الله عليه و آله حق روايت مى كند:

الصّائِمُ فِى عِبادِةَ اللَّهِ وَ انْ كانَ نائِماً عَلى فِراشِهِ مالَمْ يَغْتَبْ مُسْلِماً. «1»

روزه دار در عبادت خداست اگر چه در بسترش خواب باشد در صورتى كه از مسلمانى غيبت نكند.

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

كسى كه در روز گرم و پرحرارت روزه بگيرد، خداوند هزار ملك بر او مى گمارد تا صورتش را مسح كنند و وى را تا زمان افطار بشارت دهند.

خداوند مى فرمايد: چه پاكيزه است بويت و روحت، اى ملكوتيان! شاهد باشيد او را مورد مغفرت قرار دادم. «2» رسول حق صلى الله عليه و آله فرمود:

نَوْمُ الصّائِمِ عِبادَةٌ وَ نَفَسُهُ تَسْبيحٌ. «3»

خواب روزه دار عبادت، و نَفَسَش تسبيح خداست.

امام صادق عليه السلام فرمود:

لِلصّائِمِ فَرْحَتانِ: فَرْحَةٌ عِنْدَ الاْفْطارِ، وَ فَرْحَةٌ عِنْدَ لِقاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. «4»

براى روزه دار دو خوشحالى است: يكى وقت افطار، و ديگر زمان لقاى الهى.

امام على عليه السلام به وقت وفاتش فرمود:

عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ، فَانَّهُ زَكاةُ الْبَدَنِ، وَ جُنَّةٌ لَاْهْلِهِ. «5»

بر تو باد به روزه، كه اين واجب الهى زكات بدن، و براى اهلش مانع از عذاب الهى است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

مَنْ صامَ يَوْماً فِى سَبيلِ اللَّهِ كانَ كَعَدْلِ سَنَةٍ يَصُومُها. «6»

كسى كه يك روز روزه بگيرد و نيّتش در راه حق باشد، روزه آن روزش برابر با يك سال روزه است.

و نيز آن حضرت فرمود:

انَّ اللَّهَ وَكَّلَ مَلائِكَةً بِالدُّعاءِ لِلصّائِمينَ. «7»

خداوند پاره اى از ملائكه را مأمور دعا براى روزه داران كرده است.

رسول الهى صلى الله عليه و آله فرمود كه خداوند عز و جل فرموده:

الصَّوْمُ لى وَ انَا اجْزى بِهِ. «8»

روزه براى من است و من جزاى آن هستم (يا من به آن جزا مى دهم، زيرا احدى جز من توان حساب كردن بهره آن را ندارد).

امام صادق عليه السلام از پدرانش از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت مى كند:

چهار طائفه دعايشان مستجاب است، زيرا درهاى آسمان به روى آنان باز مى باشد و دعا تا عرش حق مى رسد:

دعاى پدر براى فرزندش، دعاى مظلوم عليه ستمگر، دعاى حج رفته، و دعاى روزه دار تا وقت افطار. «9»

 [ «22» وَ قَدْ أَقَامَ فِينَا هَذَا الشَّهْرُ مُقَامَ حَمْدٍ وَ صَحِبَنَا صُحْبَةَ مَبْرُورٍ وَ أَرْبَحَنَا أَفْضَلَ أَرْبَاحِ الْعَالَمِينَ ثُمَّ قَدْ فَارَقَنَا عِنْدَ تَمَامِ وَقْتِهِ وَ انْقِطَاعِ مُدَّتِهِ وَ وَفَاءِ عَدَدِهِ «23» فَنَحْنُ مُوَدِّعُوهُ وِدَاعَ مَنْ عَزَّ فِرَاقُهُ عَلَيْنَا وَ غَمَّنَا وَ أَوْحَشَنَا انْصِرَافُهُ عَنَّا وَ لَزِمَنَا لَهُ الذِّمَامُ الْمَحْفُوظُ وَ الْحُرْمَةُ الْمَرْعِيَّةُ وَ الْحَقُّ الْمَقْضِيُّ فَنَحْنُ قَائِلُونَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَكْبَرَ وَ يَا عِيدَ أَوْلِيَائِهِ ]

به تحقيق اين ماه در بين ما، در مرتبه و محلى ستوده اى است، و با ما مصاحبت كرد؛ مصاحبتى پسنديده و نيكو، و ما را به برترين بهره هاى جهانيان، سودمند كرد. سپس هنگام پايان يافتن وقتش، و به سر رسيدن مدّتش، و كامل شدن روزهايش از ما جدا شد. پس ما او را وداع مى كنيم؛ وداع كسى كه هجرانش بر ما سخت و غم انگيز است، و روگرداندنش ما را غم زده و دچار وحشت كرد. براى او برعهده ما پيمانى محفوظ، و حرمتى در خور رعايت، و حقى واجب الاداء لازم شد. بر اين اساس مى گوييم: سلام بر تو اى بزرگترين ماه خدا! و اى عيد دوستانش!.

 [ «24» السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَكْرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ وَ يَا خَيْرَ شَهْرٍ فِي الْأَيَّامِ وَ السَّاعَاتِ «25» السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ شَهْرٍ قَرُبَتْ فِيهِ الْآمَالُ وَ نُشِرَتْ فِيهِ الْأَعْمَالُ «26» السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ قَرِينٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُوداً وَ أَفْجَعَ فَقْدُهُ مَفْقُوداً وَ مَرْجُوٍّ آلَمَ فِرَاقُهُ «27» السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ أَلِيفٍ آنَسَ مُقْبِلًا فَسَرَّ وَ أَوْحَشَ مُنْقَضِياً فَمَضَّ «28» السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ مُجَاوِرٍ رَقَّتْ فِيهِ الْقُلُوبُ وَ قَلَّتْ فِيهِ الذُّنُوبُ «29» السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ نَاصِرٍ أَعَانَ عَلَى الشَّيْطَانِ وَ صَاحِبٍ سَهَّلَ سُبُلَ الْإِحْسَانِ «30» السَّلَامُ عَلَيْكَ مَا أَكْثَرَ عُتَقَاءَ اللَّهِ فِيكَ وَ مَا أَسْعَدَ مَنْ رَعَى حُرْمَتَكَ بِكَ! «31» السَّلَامُ عَلَيْكَ مَا كَانَ أَمْحَاكَ لِلذُّنُوبِ وَ أَسْتَرَكَ لِأَنْوَاعِ الْعُيُوبِ! «32» السَّلَامُ عَلَيْكَ مَا كَانَ أَطْوَلَكَ عَلَى الْمُجْرِمِينَ وَ أَهْيَبَكَ فِي صُدُورِ الْمُؤْمِنِينَ!]

سلام بر تو اى از ميان اوقات، گرامى ترين همنشين! و اى بهترين ماه در ايام و ساعات! سلام بر تو؛ ماهى كه در آن آرزوها و حاجات، به برآورده شدن نزديك است، و اعمالى كه موجب خشنودى خداست در آن پخش شده. سلام بر تو؛ همنشينى كه هنگام موجود بودن منزلتش بزرگ، و وقت مفقود شدن فقدانش دردناك، و مايه اميدى كه دوريش رنج آور است. سلام بر تو همدمى كه چون رو كند، مونس گردد و مسرور و شاد كند، و زمانى كه سپرى شود، به وحشت اندازد، و دل ها را به درد آورد. سلام بر تو، همسايه اى كه دل ها در آن نرم، و گناهان در او كم شد.

سلام بر تو ياورى كه ما را در مبارزه با شيطان يارى داد، و رفيقى كه راه هاى احسان را هموار و آسان ساخت. سلام بر تو، چه بسيارند آزادشدگان خدا در تو، و چه خوشبخت است كسى كه حرمتت را محض وجود خودت رعايت كرد. سلام بر تو، چه بسيار گناهان را محو كردى و چه بسيار عيب ها را پوشاندى. سلام بر تو، چه طولانى بودى بر گناهكاران و چه با هيبت بودى در قلوب اهل ايمان.

 [ «33» السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ شَهْرٍ لَا تُنَافِسُهُ الْأَيَّامُ «34» السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ شَهْرٍ هُوَ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ «35» السَّلَامُ عَلَيْكَ غَيْرَ كَرِيهِ الْمُصَاحَبَةِ وَ لَا ذَمِيمِ الْمُلَابَسَةِ «36» السَّلَامُ عَلَيْكَ كَمَا وَفَدْتَ عَلَيْنَا بِالْبَرَكَاتِ وَ غَسَلْتَ عَنَّا دَنَسَ الْخَطِيئَاتِ «37» السَّلَامُ عَلَيْكَ غَيْرَ مُوَدَّعٍ بَرَماً وَ لَا مَتْرُوكٍ صِيَامُهُ سَأَماً «38» السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ مَطْلُوبٍ قَبْلَ وَقْتِهِ وَ مَحْزُونٍ عَلَيْهِ قَبْلَ فَوْتِهِ «39» السَّلَامُ عَلَيْكَ كَمْ مِنْ سُوءٍ صُرِفَ بِكَ عَنَّا وَ كَمْ مِنْ خَيْرٍ أُفِيضَ بِكَ عَلَيْنَا «40» السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى لَيْلَةِ الْقَدْرِ الَّتِي هِيَ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ «41» السَّلَامُ عَلَيْكَ مَا كَانَ أَحْرَصَنَا بِالْأَمْسِ عَلَيْكَ وَ أَشَدَّ شَوْقَنَا غَداً إِلَيْكَ! «42» السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى فَضْلِكَ الَّذِي حُرِمْنَاهُ وَ عَلَى مَاضٍ مِنْ بَرَكَاتِكَ سُلِبْنَاهُ ]

سلام بر تو؛ ماهى كه تمام زمان ها قدرت رقابت با او را ندارند. سلام بر تو؛ ماهى كه نسبت به هر كارى مايه سلامتى است. سلام بر تو؛ كه مصاحبت و همنشينى اش ناپسند، و معاشرتش نكوهيده نيست. سلام بر تو، چنانكه با بركات بر ما وارد شدى، و چرك خطاها را از ما شستى. سلام بر تو كه وداع با تو؛ نه از باب خستگى، و فراغت از روزه ات، نه به خاطر ملالت است. سلام بر تو كه قبل از آمدنش خواستارش بوديم، و پيش از رفتنش بر او اندوهگينيم. سلام بر تو، چه بدى ها كه به سبب تو از ما برطرف شد و چه خوبى ها كه به وسيله تو بر ما فرو ريخت. سلام بر تو، و بر شب قدرى كه از هزار ماه بهتر است. سلام بر تو، ديروز نسبت به تو چه حريص بوديم، و فردا به سوى تو چه بسيار شوق داريم. سلام بر تو و بر فضيلتت كه از آن محروم شديم و بر بركات گذشته ات كه از ما گرفته شد.

ماه رمضان، بهترين ايّام

رمضان ماه ميزبانى خداوند و مهمانى بندگان او براى پرورش روح معنوى و الهى بندگان و بالا بردن كمال و معنويّت انسان هاى بيدار و هوشيار است.

ماه مبارك رمضان ماهى است كه خداوند سفره، مغفرت و رحمت خود را گسترانده و آماده پذيرايى از بندگان صالح خود است و اگر كسى به حقيقت و فضيلت واقعى اين ماه برسد و معرفت واقعى رمضان نصيبش شود در پايان ماه چون فردى كه تازه از مادر متولد شده، پاك و پاكيزه مى گردد.

آرى، ماه رمضان، ماه خودسازى، ماه شكوفايى روح معنويّت و كمال و انسانيّت است.

پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در اين باره مى فرمايد:

انَّما سُمِّىَ رَمَضانُ لِانَّهُ يَرْمِضُ الذُّنُوبَ. «10»

همانا رمضان، رمضان ناميده شد چون گناهان ما را مى سوزاند.

بندگان در اين ماه با اعمال صالح و برقرارى ارتباط معنوى با خداوند، زنگارهاى گناه و معصيت را از قلب خود پاك نموده و به سوى رشد و ترقّى و تقرّب حق تعالى حركت مى كنند. از اين رو مى توان اين ماه را آغاز سال معنوى ناميد.

امام على عليه السلام در اين باره مى فرمايد:

انَّ اوَّلَ كُلِّ سَنَةٍ اوَّلُ يَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ. «11»

آغاز هر سال، نخستين روز از ماه رمضان است.

رمضان به عنوان دروازه عبادت ها ذكر شده، چرا كه در شب قدر اين ماه، سرنوشت يك سال انسان ها مشخص مى شود.

پيامبر صلى الله عليه و آله در اين باره مى فرمايد:

لِكُلِّ شَى ءٍ بابٌ وَ بابُ الْعِبادَةِ الصُّومُ. «12»

براى هر چيزى درى است و دروازه عبادت روزه است.

و نيز مى فرمايد:

انَّ فِى الْجَنَّةِ باباً يُقالُ لَها: الرَّيّانُ. لايَدْخُلُ بِها الَّا الصائِمُونَ فَاذا دَخَلَ آخِرُهُمْ اغْلِقَ ذلِكَ الْبابُ.

به درستى در بهشت درى به نام ريّان «سيراب شده» است كه داخل نمى شود از آن در، مگر روزه داران و چون آخرين فرد از روزه داران داخل گردد آن در بسته مى شود.

از فوائد مهم روزه اين است: كه روح انسان را تلطيف، و اراده انسان را قوى، و غرايز انسان را تعديل مى كند.

فوائد روزه و ارزش معنوى آن به قدرى والاست كه اگر كسى به عمق آن پى ببرد آرزو مى كند كه ماه رمضان به جاى يك ماه، يك سال باشد.

پيامبر اكرم اسلام صلى الله عليه و آله در اين باره مى فرمايد:

لَوْ يَعْلَمُ الْعَبْدُ ما فى رَمَضانَ لَوَدَّ انْ يَكُونَ رَمضانُ السَّنَةَ. «13»

اگر بنده مى دانست چه نعمت و آثارى در ماه رمضان هست، آرزو مى كرد كه رمضان، يك سال باشد.

و نيز درباره اهميّت ماه مبارك رمضان و فضايل آن و برترى امّت اسلام بر ديگر امّت هاى پيشين، مى فرمايد:

اعْطِيَتْ امَّتى فى شَهْرِ رَمَضانَ خَمْساً لَمْ يُعْطَهُنَّ امَّةُ نَبىٍّ قَبلى : امّا واحِدَةٌ:

فَإذا كانَ اوَّلُ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ نَظَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الَيْهِمْ، وَ مَنْ نَظَرَ اللَّهُ الَيْهِ لَمْ يُعَذِّبْهُ ابَداً. وَ امَّا الثَّانِيَةُ: فَانَّ خُلُوفَ افْواهِهِمْ حينَ يُمْسُونَ عِنْد اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اطْيَبُ مِنْ رِيحِ المِسْكِ. وَ امّا الثّالثةُ: فَانَّ المَلائِكَةَ يَسْتَغْفِرُونَ لَهُمْ فى لَيْلِهِمْ وَ نَهارِهِمْ وَ امَّا الرَّابِعَةُ: فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ يَأمُرُ جَنَّتَهُ انِ اسْتَغْفِرى وَ تَزَيَّنى لِعِبادى فَيُوشِكُ انْ يَذْهَبَ بِهِمْ نَصَبُ الدُّنْيا وَ أَذاها وَ يُصيرُوا الى جَنَّتى وَ كِرامَتى وَ امَّا الْخامِسَةُ: فَاذا كانَ آخِرُ لَيْلَةٍ غَفَرَلَهُمْ جَميعاً. «14»

به امّت من در ماه رمضان، پنج چيز داده شده كه به امّت هيچ پيامبرى پيش ازمن عطا نشده است.

يكى آن كه: چون نخستين شب ماه رمضان شود، خداوند با نظر رحمت به آنان مى نگرد و خداوند به هر كسى چنين نگاه كند، هرگز عذابش نمى كند.

دوم آن كه: بوى ناخوش دهان آنان، آن گاه كه به شب وارد مى شوند، نزد خداوند متعال از بوى مشك، خوش بوتر است.

سوم آن كه: فرشتگان در هر شب و روزشان، براى آنان طلب آمرزش مى كنند.

چهارم آن كه: خداوند متعال به بهشت خود فرمان مى دهد كه استغفار كن و خود را براى بندگانم بياراى، نزديك است كه رنج و آزار دنيا از آنان زدوده شود و به بهشت من و كرامت من روى آورند.

پنجم آن كه: چون آخرين شب فرا رسد، همه آنان آمرزيده مى شوند.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بحار الأنوار: 93/ 247، باب 30، حديث 2؛ ثواب الاعمال: 50، ثواب الصائم.

(2)- بحار الأنوار: 93/ 247، باب 30، حديث 5؛ من لايحضره الفقيه: 2/ 76، حديث 1781.

(3)- بحار الأنوار: 93/ 248، باب 30، حديث 6؛ ثواب الاعمال: 51، ثواب الصائم.

(4)- بحار الأنوار: 93/ 248، باب 30، حديث 7؛ الكافى: 4/ 65، حديث 15.

(5)- بحار الأنوار: 93/ 248، باب 30، حديث 10؛ الأمالى، شيخ طوسى: 8، حديث 7.

(6)- بحار الأنوار: 93/ 253، باب 30، حديث 25؛ ثواب الاعمال: 52.

(7)- بحار الأنوار: 93/ 253، باب 30، حديث 26؛ المحاسن: 1/ 72، باب 122، حديث 149.

(8)- بحار الأنوار: 93/ 255، باب 30، حديث 31؛ من لايحضره الفقيه: 2/ 75، حديث 1773.

(9)- بحار الأنوار: 93/ 256، باب 30، ذيل حديث 39؛ فضائل الأشهر: 86، حديث 64.

(10)- مستدرك الوسائل: 7/ 484، باب 25، حديث 8710؛ كنز العمال: 8/ 466؛ الدرّ المنثور: 1/ 183.

(11)- بحار الأنوار: 94/ 350؛ وسائل الشيعه: 3/ 326، باب 14، حديث 3776.

(12)- احياء علوم الدين: 3/ 423.

(13)- بحار الأنوار: 93/ 346، باب 46، حديث 12؛ مستدرك الوسائل: 7/ 424، باب 11، حديث 8588.

(14)- بحار الأنوار: 93/ 364، باب 46، حديث 36؛ الخصال: 1/ 317، حديث 101.

 مطالب فوق برگرفته شده از کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه، ج 11