قرآن و شخصيت زن‏

در روزگارى كه در تمام فرهنگ‌هاى اقوام و ملل جهان زن به عنوان يك موجود پست و طفيلى و موجودى درجه دوم مطرح بود، و تلخى و محروميت بر همه ابعاد و زندگى او چه سياسى، چه فرهنگى و چه اقتصاد سايه افكنده و مورد بدبينى‌ها و آماج تهمت‌ها بود و از هيچ روزنه‌اى بر افق زندگى‌اش روشنائى نمى‌تابيد و همه درها به روى او بسته بود، خورشيد اسلام طلوع كرد و افق زندگى او را كران تا كران روشن نمود. و نداى عطوفت‌آميز پيامبر رحمت وجود مقدس محمد مصطفى روح نشاط و اميد در كالبد او دميد و راه ترقى و تكامل را به روى او از همه جهت باز كرد.

پيامبر اسلام موقعيت با ارزش زن در اجتماع بشرى و جايگاه بلند او و شايستگى‌ها و استعدادهاى فراوانى را كه دست عنايت حق در وجود اين موجود بديع قرار داده است را گوشزد كرد و آيه‌هائى از قرآن مجيد را در زمينه معرفى مقام مهم زن و ارزش والاى او براى مردم بيان نمود.

آن حضرت با تكيه بر وحى زن را به عنوان اين كه مانند مرد يك انسان كامل است و شايسته همه كمالات و كرامت‌هاى انسانى است و شايستگى خليفه اللهى بودن را دارد معرفى كرد.

آياتى از قبيل آيات زير نشان‌گر تساوى حقيقت و هويت و ريشه وجودى مرد و زن است.

1- وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‌ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلًا. «1»

ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم و آنان را بر صحرا و دريا مسلط ساختيم و از غذاهاى پاكيزه براى آنان روزى مقرر نموديم و آنان را بر بسيارى از مخلوقات خود برترى داديم.

2- وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها: «2»

سوگند به روان انسان و آن پروردگارى كه آن را متعادل و درست آفريد، و بر اساس الهام فطرى راه گناه و انحراف و راه تقوا و پاكى را به او نشان داد، هر كس روان خود را از آلودگى‌ها پيراست و آن را رشد و كمال داد رستگار شد، و هر كه آن را آلوده و ناقص نمود دچار خسران و نااميدى از رستگارى گرديد.

3- لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ: «3»

قطعاًما انسان را در نيكوترين قوام آفريديم مى‌دانيم قوام هر چيزى ركن و پايه‌هستى آن چيز است، بنابراين مفاد آيه اين است كه: ما انسان را در آنچه كه به انسانيت او مربوط مى‌شود، و ركن و پايه و امتياز خلقت اوست از قبيل عقل، فكر، اراده، و چهره و اندام، همت بلند، حبّ جمال و كمال خواهى، در نيكوترين و كامل‌ترين كيفيت آفريديم.

بر اساس اين آيات، خداوند همه آنچه را كه بر مرد از لحاظ خلقت انسانى او داده است عيناً همان مزايا را بدون تفاوت به زن عنايت فرموده است.

كلماتى از قبيل بنى‌آدم، نفس، انسان، در آيات سطور قبل، بدون شك هم شامل مرد است و هم شامل زن بخشى از آيات قرآن مجيد به صراحت مى‌گويند: هر انسانى چه مرد و چه زن از دو انسان ديگر كه يكى مرد و ديگرى زن است يعنى پدر و مادر به وجود آمده است و هيچ فردى بر فرد ديگر جز به تقوا برترى ندارد.

جالب اين است كه اين آيات اولًا مرد و زن را كنار هم ذكر كرده و هر يك را نيمى از وجود نسلى كه از آنان به وجود مى‌آيند مى‌داند و ثانياً پاداش مرد و زن را بخاطر ايمان و عمل صالح در رديف هم ذكر مى‌كند، و ثالثاً درجات بهشت و منزلت قيامتى آنان را كه محصول ايمان و عمل صالح است مساوى مى‌داند، و در يكى از آيات هر مرد و زن شايسته‌اى را مصداق حقايق اعتقادى و عملى و اخلاقى بدون آن كه ميان آنان تفاوت باشد به حساب مى‌آورد.

آيات شريفه به ترتيب عناوين بالا عبارت است از:

يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‌ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ: «4»

اى مردم ما همه شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را به اين هدف گروه گروه و قبيله قبيله قرار داده‌ايم كه شناخته شويد، يقيناً گرامى‌ترين شما در نزد پروردگار با تقواترين شماست و خداوند به مراتب تقواى شما دانا و آگاه است.

مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ: «5»

هر كس عمل شايسته انجام دهد در حالى كه مؤمن باشد ما او را از زندگى پاك برخوردار مى‌كنيم و پاداشش را برابر با بهترين عملش عنايت مى‌نمائيم.

مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيها بِغَيْرِ حِسابٍ: «6»

آنان كه عمل شايسته انجام دهند در حالى كه به خدا ايمان دارند چه مرد، چه زن وارد بهشت مى‌شوند و بدون حساب روزى داده مى‌شوند.

و از همه مهم‌تر آيه زير است كه مردان و زنان را در ارزش‌هاى معنوى يكسان و برابر ذكر كرده است:

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتِينَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقِينَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرِينَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعِينَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِينَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمِينَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَ الذَّاكِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً: «7»

مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان و مردان و زنان عبادت‌پيشه و مردان و زنان اهل صدق و مردان و زنان شكيبا و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان اهل صدقه و مردان و زنان روزه‌دار، و مردان و زنان حفظكننده خود از پليدى‌ها جنسى و مردان و زنانى كه بسيار خدا مى‌كنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و آمرزش و پاداشى بزرگ آماده كرده است.

آن قدر ظرفيت و استعداد زن براى پذيرش ايمان ومعرفت، و انجام عمل صالح، و آراسته شدن به اخلاق حسنه گسترده و بالاست كه مى‌تواند در اندك مدتى تبديل به انسان كامل گردد، و براى مردان و زنان با ايمان تا روز قيامت سرمشق و اسوه شود، به آيه زير با دقت كامل توجه كنيد:

وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ وَ نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ (11)

وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فِيهِ مِنْ رُوحِنا وَ صَدَّقَتْ بِكَلِماتِ رَبِّها وَ كُتُبِهِ وَ كانَتْ مِنَ الْقانِتِينَ: (12) «8»

خدا براى همه مؤمنان تاريخ تا قيامت همسر فرعون را به عنوان الگو و سرمش مثل زده، هنگامى كه گفت:

پروردگارا براى من نزد خودت خانه‌اى در بهشت بنا كن و مرا از فرعون و كردارش نجات ده و مرا از شر مردم ستمكار برهان.

و مريم دختر عمران را نيز سرمش و الگوى همه مؤمنان تا قيامت قرار داده، كه دامان خود را پاك نگاه داشت و در نتيجه از روح خود در او دميديم و كلمات پروردگارش و كتاب‌هاى او را تصديق كرد و از عبادت كنندگان واقعى حق و اطاعت كنندگان از فرمان پروردگار بود.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- اسراء 70.

(2)- شمس 7- 10.

(3)- تين 4.

(4)- حجرات 13.

(5)- نحل 97.

(6)- مؤمن 40.

(7)- احزاب 35.

(8)- تحريم 11- 12.

مطالب فوق برگرفته شده از 

کتاب: تفسیر حکیم جلد ششم

نوشته: استاد حسین انصاریان