فارسی
شنبه 22 دى 1403 - السبت 10 رجب 1446
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه
0
نفر 0

بخش پنجم- زادگاهى كه پیامبر به آن دل سپرده بود

زادگاهى ‌كه‌ پيامبر ‌به‌ ‌آن‌ ‌دل‌ سپرده بود


 ‌و‌ هاجَرَ اِلى بِلادِ الْغُرْبَةِ، ‌و‌ مَحَلِّ النَّاىِ عَنْ مَوْطِنِ رَحْلِهِ، ‌و‌ مَوْضعِ رِجْلِهِ، ‌و‌ مَسْقَطِ رَأسِهِ، ‌و‌ مَأنَسِ نَفَسِهِ، اِرادَةً مِنْهُ لِاِعزازِ دِينِكَ، ‌و‌ اِسْتِنْصاراً عَلى اَهْلِ الْكُفْرِ بِكَ، حَتّى اسْتَتَبَّ لَهُ ‌ما‌ حاوَلَ ‌فى‌ أَعْدائِكَ، ‌و‌ اسْتَتَمَّ لَهُ مادَبَّرَ ‌فى‌ اَوْلِياءِكَ، فَنَهَدَ اِلَيْهِمْ مُسْتَفْتِحاً بِعَونِكَ، ‌و‌ مُتَقَوِّياً عَلى ضَعْفِهِ بِنَصْرِكَ، فَغَزاهُمْ ‌فى‌ عُقْرِديارِهِمْ، ‌و‌ هَجَمَ عَلَيْهِمْ ‌فى‌ بُحبُوحَةِ قَرارِهِمْ، حَتَّى ظَهَرَ اَمْرُكَ، ‌و‌ عَلَتْ كَلِمتُكَ، ‌و‌ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ. ‌و‌ [در راهِ عزّت ‌و‌ سربلندى اسلام] ‌به‌ غَريبستان؛ ‌به‌ سرزمين دور ‌از‌ وطن ‌و‌ دور ‌از‌ زادگاهش، ‌كه‌ ‌در‌ ‌آن‌ ‌مى‌ زيست ‌و‌ ‌به‌ ‌آن‌ ‌دل‌ سپرده بود ‌و‌ عشق ‌مى‌ ورزيد ‌و‌ ‌با‌ ‌آن‌ انس داشت، هجرت نمود. ‌مى‌ خواست ‌تا‌ دين ‌تو‌ ‌را‌ عزيز گرداند، ‌و‌ ‌بر‌ آنان ‌كه‌ ‌به‌ ‌تو‌ كفر ‌مى‌ ورزيدند چيره گردد، ‌تا‌ اين ‌كه‌ درباره دشمنان، آنچه ‌در‌ ‌سر‌ داشت، جامه عمل پوشيد، ‌و‌ آنچه ‌كه‌ ‌در‌ مورد دوستان ‌و‌ مؤمنان انديشيده بود تحقق يافت. ‌پس‌ ‌در‌ حالى ‌كه‌ ‌از‌ ‌تو‌ يارى ‌مى‌ جست ‌و‌ ‌به‌ هنگام ضعف ‌و‌ درماندگى ‌از‌ ‌تو‌ مدد ‌مى‌ گرفت، شتابان ‌به‌ آهنگِ جنگ ‌بر‌ آنان بتاخت، ‌و‌ ‌در‌ درون سرزمين شان ‌با‌ آنان درگير ‌شد‌ ‌و‌ ‌در‌ ميانِ خانه هاشان ‌بر‌ آنان هجوم بُرد، ‌تا‌ اين ‌كه‌ فرمان ‌تو‌ آشكار گشت، ‌و‌ كلمه ‌ات‌ (لااِلهِ اِلاَّ اللَّهُ) برترى يافت ‌و‌ درفش توحيد ‌بر‌ افراشته شد، ‌هر‌ چند [اين پيروزى ‌و‌ بالندگى] مشركان ‌را‌ ناخوشايند بود.
 هاجَرَ، ‌از‌ سرزمين خود كوچ كرد، زادگاه خود ‌را‌ ترك كرد ‌و‌ ‌به‌ سرزمينى ديگر رفت ‌و‌ آنجا ماندگار شد.
 نَأى نَأَىً، ‌از‌ ‌او‌ دور شد. النَّائِى دور.
 مَوْطِن، وطن، ميهن، زادگاه، ‌هر‌ ‌جا‌ ‌كه‌ شخصى براى اداره امور خود ‌در‌ ‌آن‌ اقامت گزيند، اقامتگاه دائم ‌و‌ ثابت شخص.
 الرّحْل، جهاز شتر، خانه، منزل، رحلِ اقامت افكند: اقامت كرد.
 مَوْطِن رَحْلِهِ، كنايه ‌از‌ جاى اقامت است.
 مَوْضِعُ رِجْلِهِ: كنايه ‌از‌ جائى ‌كه‌ ‌در‌ ‌آن‌ زيست ‌مى‌ كنند.
 المَسْقَطْ، جاى فرو افتادن، محل سقوط، زادگاه، وطن. مَأَنِس، جاى اُنس ‌و‌ آرامش.
 مَأنِس نَفْسِهِ: جايى ‌كه‌ ‌به‌ ‌آن‌ انس گرفته بود ‌و‌ ‌به‌ آرامش زندگى ‌مى‌ كرد. مَوْطِن رَحْلِهِ، مَوضِعِ رِجْلِهِ، مَسْقَطِ رأسِهِ: كنايه ‌از‌ شهر مكّه است.
 اِسْتَتَبّ لَهُ الاْمر، ‌آن‌ كار براى ‌او‌ راست شد، پابرجا ‌و‌ برقرار شد.
 حاوَلَ الشّى ءَ ‌آن‌ چيز ‌را‌ اراده كرد، طلب كرد.
 اِسْتَتمَّ له، ‌آن‌ كار تمام ‌و‌ كامل شد.
 نَهَدَ اِلَيْهِم، ‌به‌ جنگ ‌با‌ دشمن شتافت.
 عُقرِديارهم، منزلگاهشان، محلّ ‌و‌ كوى آنان، بهترين جاى خانه هاشان، دورن خانه شان.
 اَلبُحْبُوحَةُ، ميانه ‌و‌ برگزيده ‌هر‌ چيز، گشايش ‌و‌ فراخى زندگى، ناز ‌و‌ نعمت. بُحْبُوحَةُ قرارِهِمْ، درون خانه هاشان، بهترين جائى ‌كه‌ ‌در‌ ‌آن‌ زيست ‌مى‌ كنند.
 «جزيرةالعرب»، خاستگاه رسالت هاى نخستين است. خليل خداوند، ابراهيم (ع) ‌پس‌ ‌از‌ گَشت ‌و‌ گذار ‌در‌ ميان عراق ‌و‌ سرزمين كنعان، ‌به‌ سرزمين عرب پناه ‌مى‌ آورد، ‌و‌ ‌در‌ آنجا «كعبه» خانه خدا ‌را‌ بنا ‌مى‌ نهد:
 وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ ‌من‌ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ...(بقره، آيه 127.) ‌و‌ ‌آن‌ گاه ‌كه‌ ابراهيم ‌و‌ اسماعيل پايه هاى خانه ‌را‌ بالا ‌مى‌ بردند...
 ‌و‌ ‌در‌ همين ‌جا‌ بود ‌كه‌ ‌در‌ برابر دعوتش ‌به‌ يكتاپرستى، پاسخ هاى مثبت ‌را‌ دريافت كرد ‌و‌ خانه ‌اى‌ ‌را‌ بنا نهاد ‌كه‌ خداوند ‌در‌ توصيف ‌آن‌ فرمود:
 إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكاً وَهُدىً لِلْعَالَمِينَ. فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِناً.(آل عمران، آيه 96.) ‌هر‌ آينه نخستين خانه ‌اى‌ ‌كه‌ براى [پرستشِ] مردم نهاد شده همان است ‌كه‌ ‌در‌ بكّه – محلّ ازدحام؛ جايگاه كعبه ‌در‌ مكّه – است ‌كه‌ ‌با‌ بركت است ‌و‌ جهانيان ‌را‌ راهنماست، ‌در‌ ‌آن‌ (خانه) نشانه هاى روشن ‌و‌ هويداست: مقام – جاى ايستادن – ابراهيم [در ‌آن‌ است]؛ ‌و‌ ‌هر‌ ‌كه‌ ‌در‌ ‌آن‌ خانه ‌در‌ آيد ايمن است.
 همان گونه ‌كه‌ جزيرةالعرب سرزمينى ‌با‌ ويژگيهاى خاص خود بود، سرزمين «مكّه» نيز شهرى برجسته ‌در‌ ميان اعراب ‌به‌ شمار ‌مى‌ رفت. ‌و‌ اسباب ‌و‌ زمينه هاى بسيارى دست ‌به‌ دست ‌هم‌ داده بود ‌و‌ اين شهر ‌را‌ ‌در‌ نظر اعراب، مظهر عزّت ‌و‌ سرافرازى، پايگاه امن براى گِرد آمدن اعراب، جايگاهِ بالندگى زبان ‌و‌ ادبيات عرب، قرار داده بود، ‌كه‌ برخى ‌از‌ مهم ترين ‌و‌ برجسته ترين ‌آن‌ زمينه ‌ها‌ عبارتند از:
 يك، پدر پيامبران، ابراهيم، براى نخستين بار، سنگ بناى اين شهر ‌را‌ نهاد ‌و‌ ‌از‌ ‌آن‌ ‌پس‌ اين شهر، شهرِ بزرگ اعراب ‌و‌ شهر محورى آنان بود ‌كه‌ همه توانمنديهاى مردم ‌بر‌ محور اين شهر قرار ‌مى‌ گرفت. «مكه» ‌و‌ ساكنان آن، همان فرزندان ابراهيم بودند ‌كه‌ ‌در‌ ميان اعراب جايگاه رفيعى يافتند ‌و‌ اين مظهر اجابت دعاى ابراهيم بود، آنجا ‌كه‌ ‌از‌ خداوند چنين درخواست كرد:
 رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنتُ ‌من‌ ذُرِّيَّتي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلاَةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً ‌من‌ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُم ‌من‌ الَّثمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ.(ابراهيم، آيه 37.) پروردگارا، ‌من‌ برخى ‌از‌ فرزندانم ‌را‌ ‌به‌ درّه ‌اى‌ ‌بى‌ كشت، نزديك خانه شكوهمند ‌تو‌ جاى دادم، پروردگارا، ‌تا‌ نماز ‌به‌ ‌پا‌ دارند، ‌پس‌ دلهايى ‌از‌ مردمان ‌را‌ چنان ‌كن‌ ‌كه‌ ‌به‌ سوى آنان گرايند، ‌و‌ ‌از‌ ميوه ‌ها‌ روزى شان ده، باشد ‌كه‌ سپاس گزارند.
 اجابت دعاى ابراهيم (ع) ‌آن‌ بود ‌كه‌ سرزمين «مكّه» موقعيتى والا يافت ‌و‌ دلهاى همگان ‌را‌ ‌به‌ گِرُو برد. اعراب ‌از‌ همان زمان ‌كه‌ ‌او‌ «خانه خدا» ‌را‌ بنا نهاد ‌و‌ پايه هاى ‌آن‌ ‌را‌ بالا برد، ‌از‌ راه هاى دور ‌و‌ دراز ‌به‌ سوى مكه سفر ‌مى‌ كردند. ‌و‌ اين شهر ميعادگاه مردم، ‌با‌ همه تفارق هاى قبيلگى ‌و‌ فرهنگى ‌و‌ تفاوت ‌ها‌ ‌در‌ باورهاشان، جايگاه امنيت ‌و‌ محلِّ گردآمدن ‌و‌ برخورد همه اعراب، گرديد.
 دو، افزون ‌بر‌ اين، ساكنان مكّه نيز قريشيان بودند؛ مردمى كه، اگر والايى ‌به‌ انديشه باشد، ‌از‌ همه اعراب انديشمندتر ‌و‌ اگر نسب، مايه افتخار باشد، نسبشان ‌از‌ همه فاخرتر بود. ‌و‌ اگر امتياز ‌را‌ ‌به‌ زبان بدانيم، زبان آنان ‌از‌ نظر گنجايش مفاهيم ‌و‌ معانى، قويترين ‌ها‌ بود. ‌و‌ ‌به‌ لحاظ الفاظ ‌پر‌ ظرفيت ترين ‌و‌ فصيح ترين، ‌و‌ ‌به‌ لحاظ اسلوب نيز روشن ترين زبان ‌ها‌ بود. ‌به‌ همين دليل، ديگرِ اعراب ‌مى‌ كوشيدند ‌تا‌ آثار ادبى شان ‌به‌ زبان عرب باشد. شاعران نيز ‌به‌ شدت مراقب بودند ‌كه‌ اشعار ‌و‌ سروده هاشان ‌را‌ ‌به‌ زبان قريش بسرايند. ‌و‌ نيز مباهى بودند ‌كه‌ سبك گفتارشان، سبك قريشيان است. راويانِ ادب آورده اند ‌كه‌ ‌هر‌ ‌كس‌ ‌از‌ شاعران ‌و‌ اديبان ‌در‌ مسابقه ادبى، گوى سبقت ‌مى‌ ربود، سروده ‌اش‌ ‌به‌ پرده هاى كعبه آويخته ‌مى‌ شد. گويا ‌به‌ دليل جايگاه ويژه آثار ادبى ‌در‌ ميان مردم، ‌با‌ اين كار آثار شعرى ‌و‌ ادبى حفظ ‌مى‌ گرديد. ‌و‌ شايد ‌به‌ همين دليل است ‌كه‌ خداوند، قرآن كريم؛ اين معجزه شگفت ‌و‌ ‌بى‌ بديل را، ‌به‌ زبان عربى فصيح، يعنى زبان قريشيان نازل كرده است:
 الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ. إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآناً عَرَبِيّاً لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ.(يوسف، آيه 2 – 1.) الف، لام، را. اين است آيه هاى روشن ‌و‌ روشن كننده، همانا ‌ما‌ ‌آن‌ ‌را‌ قرآنى ‌به‌ زبان عربى (تازى) فروفرستاديم ‌تا‌ مگر شما ‌كه‌ - تازى هستيد - ‌به‌ خوبى دريابيد.
 امّا امتياز برتر، وجود خانه خدا «كعبه» ‌در‌ اين شهر است ‌كه‌ اين خود مهم ترين عاملِ جايگاه ويژه اين شهر بود؛ چرا ‌كه‌ اين خانه، خانه مقدّس ‌و‌ دينى اعراب ‌و‌ مظهر شرافت ‌و‌ سربلندى آنان بود ‌كه‌ ‌به‌ سوى ‌آن‌ سفر ‌مى‌ كردند ‌و‌ ‌در‌ سايه ‌آن‌ امنيّت ‌مى‌ يافتند. ‌و‌ اين فضيلتى است ‌كه‌ خداوند خود يادآورى كرده است:
 أَوَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا حَرَماً آمِناً وَيُتَخَطَّفُ النَّاسُ ‌من‌ حَوْلِهِمْ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ اللَّهِ يَكْفُرُونَ.(عنكبوت، آيه 67.) آيا نديده اند ‌كه‌ ‌ما‌ حرمى امن پديد كرديم ‌و‌ حال ‌آن‌ ‌كه‌ مردم پيرامونشان ربوده ‌مى‌ شوند، ‌در‌ امنيت نيستند ‌و‌ پيوسته قتل ‌و‌ غارت ‌مى‌ شوند؟ آيا ‌به‌ باطل ‌مى‌ گروند ‌و‌ ‌به‌ نعمت خدا كفر ‌مى‌ ورزند – براى ‌او‌ شريك قائل ‌مى‌ شوند - ‌و‌ ناسپاسى ‌مى‌ كنند؟!
 اعراب ‌به‌ دليل مقدس دانستن اين خانه ‌و‌ احترام ‌به‌ جايگاه آن، ‌بر‌ خود حرام ‌مى‌ دانستند ‌كه‌ ‌در‌ داخل سرزمين حرم ‌به‌ جنگ ‌و‌ ستيز پردازند ‌يا‌ كسى ‌را‌ بكشند، حتّى ‌با‌ همه سختگيريها، ‌در‌ انتقامِ خونِ ريخته شده ‌از‌ خاندان خود - ‌كه‌ جامعه آنان ‌را‌ ‌بر‌ ‌هم‌ ‌مى‌ ‌زد‌ -، قصاص ‌و‌ انتقام ‌در‌ حرم مكّه ‌را‌ ‌بر‌ خود حرام كرده بودند. ‌تا‌ آنجا ‌كه‌ گاه كسى قاتل فرزند ‌يا‌ برادر خود ‌را‌ ‌در‌ اين سرزمين ملاقات ‌مى‌ كرد، امّا هيچ آزار ‌و‌ آسيبى ‌بر‌ ‌او‌ روا نمى داشت ‌و‌ اين، ‌به‌ خاطر تقدس ‌و‌ تكريمى بود ‌كه‌ آنان ‌بر‌ اساس باورهاى خود براى اين منطقه قائل بودند.
 سه، اين ‌كه‌ قريش ‌در‌ مكه ‌مى‌ زيست، اما ارتباط بازرگانى ‌با‌ روم ‌و‌ ايران داشت، ‌و‌ پيوسته كاروان هاى بازرگانى ‌در‌ اين سرزمين آمد ‌و‌ ‌شد‌ ‌مى‌ كردند. اين كاروان ‌ها‌ ‌به‌ يمن ‌مى‌ رفتند ‌و‌ كالاهاى خريدارى شده ‌از‌ روم ‌را‌ ‌به‌ آنجا ‌مى‌ بردند ‌و‌ ‌از‌ آنجا نيز ‌به‌ منطقه جنوبى آن، ‌كه‌ حوزه نفوذ دولت ايران بود، وارد ‌مى‌ شدند ‌و‌ كالاهاى خريدارى شده ‌از‌ شام ‌را‌ ‌در‌ اين منطقه ‌با‌ كالاهاى ايرانى مبادله ‌مى‌ كردند. اين كالاها نيز ‌به‌ شام ‌مى‌ رفت ‌تا‌ ‌از‌ آنجا ‌به‌ مناطق ماوراى آن، ‌كه‌ حوزه دولت روم بود، انتقال يابد. سبب برخوردارى مكّه ‌از‌ اين امتياز اقتصادى نيز ‌آن‌ بود ‌كه‌ اين شهر ‌در‌ مركز سرزمين عربى ‌و‌ بين يمن ‌در‌ جنوب ‌و‌ شام ‌در‌ شمال قرار داشت. ‌در‌ ‌آن‌ زمان مبادلات تجارى ‌از‌ راه زمين ‌و‌ ‌از‌ طريق بيابانهاى «جزيرةالعرب» انجام ‌مى‌ ‌شد‌ ‌و‌ كاروانهاى تجارى ناگزير بودند ‌در‌ مسير خود ‌از‌ اين شهر عبور كنند. علاوه ‌بر‌ اين، گرايش مردم مكّه ‌و‌ قريشيان ‌به‌ تجارت ‌را‌ نبايد ‌از‌ نظر دور داشت؛ چرا ‌كه‌ ‌به‌ دليل نبودن ‌يك‌ كشاورزى سودآور ‌در‌ مكّه، اين مردم تجارت ‌را‌ پيشه ‌و‌ راه درآمد خود قرار داده بودند. اعراب ‌از‌ موسم ‌حج‌ ‌به‌ عنوان راهى براى انجام مبادلات تجارى ‌در‌ بازارهايى ‌كه‌ ‌در‌ ايّام ‌حج‌ برگزار ‌مى‌ ‌شد‌ استفاده ‌مى‌ كردند. «عُكاظ» ‌از‌ جمله اين بازارهاست ‌كه‌ بزرگترين آنها بود. ‌به‌ دليل تمايل اعراب ‌به‌ سخن ‌و‌ سخنورى، شاعران نيز ‌از‌ اين بازارها ‌به‌ عنوان مكانى مناسب براى عرضه ‌و‌ نشر سروده هاى خود بهره ‌مى‌ جستند. ‌از‌ اين رو، اين بازار ‌هم‌ داراى دستاوردهاى مادى بود ‌و‌ ‌هم‌ دستاوردهاى ادبى. خداوند سبحان ‌در‌ ‌دو‌ سوره ‌از‌ سوره هاى كوتاه قرآن ‌به‌ گرايش هاى تجارى قريشيان چنين اشاره فرموده است:
 إِيلاَفِ قُرَيشٍ. إِيلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ. فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هذَا الْبَيْتِ. الَّذِي آَطْعَمَهُم ‌من‌ جُوعٍ وَآمَنَهُم ‌من‌ خَوْفٍ.(قريش.) [بازداشتن ‌شر‌ سپاه پيل] براى پيوند ‌و‌ پيوستن قريش [به يكديگر] بود؛ الفت ‌و‌ پيوندشان ‌در‌ سفر زمستان ‌و‌ تابستان؛ ‌پس‌ بايد [براى سپاس] خداوند اين خانه ‌را‌ پرستش كنند؛ ‌آن‌ ‌كه‌ ايشان ‌را‌ ‌از‌ گرسنگى [رهانيد و] طعام داد، ‌و‌ ‌از‌ بيم ايمن شان ساخت.
 چكيده سخن اين كه، سرزمين مكّه محلّ اجتماع اعراب، ‌و‌ زبان مردمِ آن، فصيح ترين زبان ‌ها‌ بود ‌و‌ شاعران آنان ‌مى‌ كوشيدند ‌كه‌ سروده هاشان ‌به‌ زبان قريش ثبت شود؛ گويا تنها زبان فصيح، لهجه قريش بوده ‌و‌ ديگر لهجه ‌ها‌ ‌در‌ كنار آن، موقعيتى همانند موقعيت لهجه هاى عاميانه ‌در‌ مقابل زبان فصيح ‌در‌ جهان امروز داشت. ‌هم‌ چنين شهر مكّه، محل اجتماع دينىِ مردم بود ‌كه‌ ‌از‌ ‌هر‌ سوى، قصد ‌آن‌ ديار ‌مى‌ كردند. ‌در‌ بازارها ‌و‌ چادرهايى ‌كه‌ ‌در‌ ‌آن‌ ‌جا‌ برافراشته ‌مى‌ شد، گردهم ‌مى‌ آمدند ‌و‌ ‌در‌ اين بازارها ‌به‌ تبليغ ‌و‌ مبادله كالاهاى خود ‌و‌ ‌به‌ ترويج سروده ‌ها‌ ‌و‌ ادبيات خويش ‌مى‌ پرداختند. ‌در‌ اين سرزمين خون همگان حفظ ‌مى‌ شد، شمشيرها ‌در‌ نيام بود ‌و‌ مردم ‌بر‌ اساس ديندارى ‌و‌ محبت ‌با‌ يكديگر ‌بر‌ خورد ‌مى‌ كردند ‌و‌ ‌در‌ كنار ‌هم‌ قرار ‌مى‌ گرفتند ‌و‌ هرگز، ‌در‌ ‌پى‌ كينه ‌و‌ دشمنى ‌در‌ اين شهر، ‌رو‌ ‌در‌ روى يكديگر قرار نمى گرفتند. دردهاى خود ‌را‌ ‌به‌ كنارى نهاده ‌و‌ كينه هاى خويش ‌را‌ ‌به‌ حرمت گزارىِ ‌از‌ ‌آن‌ «خانه»، فراموش ‌مى‌ كردند. ‌با‌ اين ‌كه‌ ‌هر‌ ‌يك‌ ‌از‌ قبيله ‌ها‌ «بتى» ويژه ‌بر‌ ديوار ‌و‌ بام كعبه داشتند، امّا همه ‌آن‌ ‌ها‌ ‌در‌ پرستش ‌و‌ تقديس «بيت اللَّه الحرام» هماهنگ بودند ‌و‌ ‌جز‌ ‌آن‌ ‌را‌ كنار ‌مى‌ گذاشتند.
 اين سرزمين، ‌با‌ اين موقعيت والا ‌و‌ زيباييهاى مادّى ‌و‌ معنوى ‌كه‌ داشت، زادگاهِ بزرگ ‌و‌ سرآمدِ همه پيامبران، الهى حضرت محمد (ص) بود. جايى ‌كه‌ پروردگار مهربان ‌با‌ دست ‌پر‌ نوازش خود اين شخصيت يگانه ‌و‌ ‌بى‌ بديل را، ‌به‌ بنى نوع بشر عطا كرد ‌و‌ جان پاك ‌او‌ ‌را‌ ‌پر‌ ظرفيت ترين دريافت كننده وحى الهى قرار داد. ‌از‌ همين روست، ‌كه‌ ‌آن‌ بزرگوار، بدين سرزمين مقدس عشق ‌مى‌ ورزيد، بلكه براى ‌او‌ دوست داشتنى ترين مكان بود؛ چرا ‌كه‌ ‌او‌ فرزند اين سرزمين بود ‌و‌ خاندانش نيز ‌از‌ مردم اين سرزمين. خداى بزرگ ‌به‌ شكوه ‌و‌ عظمت اين شهر ‌و‌ خود او، ‌كه‌ ‌در‌ اين سرزمين ‌به‌ دنيا آمده ‌و‌ ‌در‌ ‌آن‌ باليده ‌و‌ ‌در‌ ‌آن‌ اكنون سكونت داشت، ‌و‌ نيز ‌به‌ بزرگى نياكان ‌او‌ سوگند ياد كرده است:
 ‌لا‌ أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ. وَأَنتَ ‌حل‌ بِهذَا الْبَلَدِ. وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ.(بلد، آيه 3 – 1.) نه، سوگند ‌مى‌ خورم ‌به‌ اين شهر – مكّه، ‌كه‌ ‌تو‌ ‌در‌ اين شهر ساكنى، ‌و‌ سوگند ‌به‌ پدرى [بزرگ] – ابراهيم (ع) ‌و‌ آنچه زاده – اسماعيل (ع).
 امام سجاد (ع) پيش ازتبيين فلسفه هجرتِ پيامبر ‌و‌ آثار ‌پر‌ بركت آن، ‌به‌ توصيف سرزمين «مكّه» پرداخت؛ جايى ‌كه‌ پيامبر ‌در‌ ‌آن‌ ‌به‌ دنيا آمد ‌و‌ زندگى كرد ‌و‌ ‌در‌ ‌غم‌ ‌و‌ شادى ‌و‌ رنج ‌و‌ راحتى مردم شريك بود؛ جايى ‌كه‌ مردم ‌آن‌ ‌از‌ پرستش خداوند دور شده بودند ‌و‌ ‌در‌ برابر بت كرنش ‌مى‌ كردند خدا ‌را‌ ‌به‌ زيباترين شكل پرستيده ‌و‌ سرانجام براى هدايت مردم ‌آن‌ سرزمين ‌و‌ ديگر سرزمين ‌ها‌ ‌و‌ انذار آنان برانگيخته شده است:
 وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا.(انعام، آيه 92.) ‌تا‌ [مردمِ] ‌ام‌ القرى – مكه - ‌و‌ آنها ‌را‌ ‌كه‌ پيرامون ‌آن‌ اند بيم دهى.
 جايى ‌كه‌ حَرَم خداست، بَسْتى(جايى ‌كه‌ مردم براى ايمن ماندن ‌از‌ تعرّض، ‌يا‌ براى دادخواهى ‌به‌ ‌آن‌ پناهنده ‌مى‌ شدند، مانند اماكن مقدس: «بستِ عشق اگر عاقلى بيا بيرون / حصار عافيتى نيست بهتر ‌از‌ زنجير».) است، براى ‌هر‌ موجود زنده ‌و‌ دژى است، براى حفظ حيات ‌در‌ زمين. جايى ‌كه‌ خداوند براى ‌آن‌ امنيت ‌را‌ تشريع كرد ‌و‌ هيچ جاى جهان ‌را‌ چنين حكمى نيست. امام سجاد (ع) ‌در‌ حالى ‌كه‌ اين سرزمين مقدّس ‌را‌ توصيف فرمود، وابستگى عميق پيامبر (ع) بدين شهر مقدس ‌را‌ نيز بازگو كرد:... زادگاهش، ‌كه‌ ‌در‌ ‌آن‌ ‌مى‌ زيست ‌و‌ ‌به‌ ‌آن‌ ‌دل‌ سپرده بود ‌و‌ عشق ‌مى‌ ورزيد ‌و‌ ‌با‌ ‌آن‌ انس داشت. براى همين، دلدادگى ‌و‌ عشق ورزى ‌به‌ وطن مألوف بود، ‌كه‌ خداوند مهربان ‌به‌ هنگام خروج ‌از‌ مكّه ‌آن‌ عزيز ‌و‌ گرامى ‌را‌ تسليت داده است «از ‌دل‌ ‌تو‌ ‌كى‌ رود حُبُّ الوطن»:
 إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ.(قصص، آيه 85.) ‌بى‌ گمان همان [خداى] ‌كه‌ قرآن ‌را‌ ‌بر‌ ‌تو‌ واجب كرد ‌تو‌ ‌را‌ ‌به‌ بازگشتگاه – جاى نخست: مكّه – بازگرداند.
 آرى، ‌بى‌ ترديد روزى باشكوهِ ‌هر‌ ‌چه‌ بيش تر، همراه ‌با‌ يارى خداوند ‌و‌ انبوه عظيم مؤمنان ‌با‌ اخلاص ‌و‌ آگاه، بدين سرزمين باز ‌مى‌ گردى، براى تطهير ‌آن‌ ‌از‌ ‌هر‌ گونه پليدى ‌و‌ پلشتى؛ پليدى بت ‌ها‌ ‌و‌ پلشتى بت پرستان.
 هجرت پيامبر (ص)، زمينه ساز گسترش دعوتِ توحيد
 مسئله هجرت ‌در‌ تاريخ اسلام، قرآن ‌و‌ سيره عملى پيامبر (ص)، ‌نه‌ ‌يك‌ پديده اتّفاقى است، چنانكه غالباً چنين پنداشته شده است؛ بلكه ‌يك‌ اصل بزرگ اجتماعى است، ‌كه‌ اگر ‌در‌ اديان توحيدى ‌به‌ ويژه اسلام ‌به‌ دقت بنگيريم همين گونه خواهيم يافت. ‌و‌ اين نكته ‌اى‌ است ‌كه‌ ‌در‌ ‌پس‌ چهره ‌هر‌ مدنيّتى پنهان است، ‌و‌ اگر ‌به‌ سخن ‌هر‌ جامعه بزرگى گوش فرا دهيم، ‌به‌ زبان تاريخ ‌يا‌ اساطيرش ‌از‌ هجرتى حكايت ‌مى‌ كند. پيامبر اكرم (ص) ‌از‌ همان هنگام ‌كه‌ ‌در‌ عقبه «منى» ‌با‌ اوس ‌و‌ خزرج ملاقات كرد ‌و‌ نخستين بيعت تحقّق يافت، ‌آن‌ سان ‌كه‌ همين بيعت نشان ‌مى‌ دهد، خود ‌را‌ براى هجرت ‌از‌ مكّه آماده ‌مى‌ كرد. سپس دوّمين بيعت عقبه، ‌كه‌ پيمان پناه دادن رسول خدا ‌از‌ سوى مردم مدينه ‌و‌ يارى رساندن ‌به‌ ‌آن‌ حضرت بود، انجام گرفت. ‌و‌ اين خود، دليل ‌آن‌ است ‌كه‌ ‌از‌ پيش عزم ‌و‌ اراده هجرت داشت، ‌و‌ ‌در‌ ‌پى‌ اين ‌دو‌ رخداد مهمّ تاريخى بود ‌كه‌ ‌به‌ مسلمانان اجازه ‌يا‌ فرمان داد، ‌تا‌ ‌به‌ مدينه مهاجرت كنند. ‌پس‌ ‌از‌ اين هجرت بزرگ ‌به‌ مدينه، ‌هم‌ دروازه هاى بسته مدينه ‌به‌ خارج گشوده ‌مى‌ شد، ‌و‌ ‌هم‌ مهاجران قريش ‌با‌ جامعه نوين ‌و‌ شرايط ‌و‌ محيط تازه ‌اى‌ آشنا ‌مى‌ گشتند، ‌و‌ ‌در‌ مدينه سياست پيامبر (ص): اين بود ‌كه‌ ‌در‌ تماس دائمى ‌با‌ قبايل اطراف ‌و‌ توسعه دايره نفوذ دعوت خود ‌را‌ ‌تا‌ دورترين مرزهاى ممكن گسترش دهد. ‌و‌ ورود «وَفْدها» - هيئت هاى نمايندگى، ‌كه‌ ‌از‌ جانب حكومت متبوع خود اعزام ‌مى‌ شوند – پياپى ‌از‌ همه سو ‌به‌ مدينه ‌و‌ خروج مبلّغان ‌و‌ سفيران ‌به‌ اطراف شبه جزيره ‌و‌ حتّى ماوراى مرزها ‌و‌ تماس ‌با‌ ايران ‌و‌ روم شرقى ‌و‌ مصر ‌و‌ يمن و... يعنى همه نقاط دور ‌و‌ نزديك جهان ‌آن‌ روز، همه قرائنى است ‌كه‌ پيامبر اسلام ‌مى‌ كوشيد ‌تا‌ جهان بينى بسته جامعه جاهلى عرب ‌را‌ گسترده سازد؛ بلكه ‌به‌ صراحت، ‌در‌ گفتار پيامبر (ص) ‌و‌ ‌در‌ آيات قرآن، اصل مهاجرت ‌و‌ ‌به‌ ويژه عاليترين نوع آن، يعنى مهاجرت فكرى ‌و‌ اعتقادى ‌و‌ اخلاقى، ‌به‌ عنوان ‌يك‌ اصل بزرگ ‌و‌ مترّقى ‌و‌ مقدّس ‌و‌ حتّى ‌يك‌ «تكليف انسانى» تلّقى شده است:
 إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَةَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ.(بقره، آيه 218.) همانا كسانى ‌كه‌ ايمان آورده اند ‌و‌ كسانى ‌كه‌ هجرت كرده ‌و‌ ‌در‌ راه خدا جهاد كرده اند، ‌به‌ مهر ‌و‌ بخشايش خدا اميد دارند، ‌و‌ خدا آمرزگار ‌و‌ مهربان است.
 خداى تعالى ‌در‌ اين آيه ‌نه‌ تنها «مهاجرِ» ‌در‌ راه خدا ‌را‌ ‌در‌ ‌صف‌ «مجاهدِ» ‌در‌ راه خدا قرار ‌مى‌ دهد؛ بلكه چنان ‌كه‌ ‌مى‌ بينيم ‌آن‌ ‌را‌ ‌بر‌ «مجاهد» مقدّم ‌مى‌ دارد، ‌و‌ ‌پس‌ ‌از‌ ايمان ‌به‌ خداوند ‌و‌ حقايق وحى، ‌بى‌ هيچ فاصله ‌اى‌ «هجرت» ‌را‌ ‌به‌ عنوان نخستين ‌و‌ بزرگترين اصل عملى دينى ‌و‌ وظيفه مقدّس انسانى ياد ‌مى‌ كند. ‌و‌ روشن است ‌كه‌ ‌در‌ سبك ‌و‌ سياق سخن قرآن، اين تقدّم ‌و‌ تأخّرها، بسيار معنادار ‌و‌ سزاوار تأمّل ‌و‌ دقت است ‌و‌ هرگز، ‌بر‌ عبث ‌و‌ بيهودگى ‌و‌ تصادف نيست.
 فلسفه هجرت
 هجرت مسلمانان ‌و‌ ‌به‌ دنبال ‌آن‌ مهاجرت پيامبر (ص) ‌از‌ مكّه ‌به‌ مدينه، زمينه ‌اى‌ ‌شد‌ براى گسترش ‌هر‌ ‌چه‌ بيش ‌تر‌ دعوت اسلامى پيامبر (ص) ‌و‌ انتقال ‌آن‌ ‌از‌ نقطه ‌اى‌ ‌كه‌ ‌در‌ آن، اين دعوت ‌از‌ نيرو ‌و‌ اقتدار لازم برخوردار نبود ‌به‌ نقطه ‌اى‌ ديگر ‌كه‌ اسلام ‌در‌ آن، ‌از‌ قدرت فراوان برخوردار ‌مى‌ شد. ‌و‌ نيز انتقال دعوت ‌به‌ سرزمينى بود ‌كه‌ مسلمانان ‌از‌ چنان سلطه ‌اى‌ برخوردار شدند، ‌كه‌ توانستند ‌به‌ رهبرى پيامبر (ص) دولتى اسلامى ‌بر‌ ‌پا‌ كنند؛ زيرا ‌كه‌ معقول نبود ‌كه‌ پيامبر (ص) اصول ‌و‌ تشريعات اسلامى ‌را‌ ‌در‌ مكّه، ‌در‌ حالى ‌كه‌ ‌در‌ زير سلطه بت پرستى ‌و‌ مشركان ‌و‌ آزار ‌و‌ شكنجه آنان، همراه ‌با‌ تبعيد ‌و‌ تهديد ‌و‌ محاصره مسلمانان، ‌به‌ اجرا درآورد؛ زيرا ‌كه‌ امورى ‌از‌ قبيل گردآورى زكات، تنها ‌در‌ سايه حكومتى اسلامى ‌و‌ عادل امكان پذير است، ‌كه‌ ‌آن‌ ‌را‌ ‌از‌ ثروتمندان بستاند ‌و‌ ‌به‌ فقرا ‌و‌ مستمندان برساند. ‌هم‌ چنين اجراى اصول برادرى ‌و‌ برابرى، دعوت مسلمانان ‌به‌ مهرورزى متقابل ‌به‌ همديگر، ‌تا‌ مصداق بارز سخت گيرانِ بركافران، ‌و‌ مهربانان ‌با‌ يكديگر باشند: «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ».(فتح، آيه 29.) اقامه حدود شرعى ‌و‌ باز دارنده، ‌به‌ منظور ايجاد جامعه مطلوب، قصاص عادلانه، تنظيم روابط ميان مردم ‌بر‌ اساس خشنودى متقابل ‌و‌ عدالت ‌و‌ ‌در‌ نهايت، مبارزه ‌با‌ رباخوارى، ‌كه‌ ريشه ‌در‌ نظام اقتصادى جاهلى داشت، همه ‌و‌ همه ‌در‌ سايه حاكميت خداوند ‌و‌ تشكيل حكومت اسلامى ‌كه‌ فرمان هاى خدا ‌را‌ عملى ‌مى‌ ساخت ‌و‌ مردم ‌را‌ ‌از‌ ‌آن‌ ‌چه‌ ‌او‌ نهى كرده بود باز ‌مى‌ داشت، امكان پذير بود. علاوه، پيامبر ‌در‌ سرزمين مكّه، ‌در‌ ‌آن‌ محيط اختناق ‌و‌ شرك آلود، هرگز نمى توانست جامعه ‌اى‌ ‌با‌ افكار عمومى صحيح، ‌كه‌ ‌در‌ ‌آن‌ منحرف، ‌به‌ راهِ راست برگردد ‌و‌ جوينده راه صحيح، راه خود ‌را‌ بيابد ‌و‌ نيكوكارش، پاداش نيكى خود ‌را‌ ببيند ‌و‌ مجرم ‌و‌ تجاوزگر ‌به‌ حقوق مردم، مجازات شود، بنا كند؛ مگر ‌در‌ سايه ‌بر‌ پايى حكومت اسلامى. ‌از‌ اين رو، مهاجرت ‌به‌ مدينه امرى لازم ‌و‌ ضرورى بود، ‌تا‌ پايه هاى اسلام استحكام يابد ‌و‌ دعوت توحيد جهانى شود. ‌و‌ چنان ‌كه‌ ‌مى‌ بينيم «مهاجرت» ‌يك‌ رخداد خاص ‌و‌ ساده ‌و‌ مقطعى ‌يا‌ پديد آمده ‌از‌ ترس ‌و‌ وحشت پيامبر ‌و‌ مسلمانان ‌از‌ مشركان نبود، بلكه ‌يك‌ اصل راقى ‌و‌ تكليف انسانى براى باروَر كردن آموزه هاى مترقى دين بود، ‌كه‌ علل ‌و‌ دليل هاى مهم ديگرى ‌در‌ وراى اين رخداد بزرگ تاريخ وجود داشت. ‌و‌ ‌در‌ حقيقت ‌يك‌ مسئله ‌از‌ پيش تعين شده، ‌در‌ هندسه دعوت جهانى اسلام بود.
 ناميدن نخستين گروندگان ‌به‌ اسلام ‌و‌ ياران پيامبر (ص) ‌به‌ «مهاجران»، كسانى ‌كه‌ ‌در‌ روزگار سختى ‌با‌ تحمل شكنجه ‌ها‌ ‌و‌ استقبال ‌از‌ خطرها ‌و‌ اخلاص ‌و‌ ايثار ‌و‌ فداكارى ‌و‌ دست شستن ‌از‌ جان ‌و‌ مال ‌و‌ خاندان ‌و‌ حيثيت هاى اجتماعى ‌و‌ امنيّت و... ‌به‌ يارى پيامبر (ص) برخاستند ‌و‌ نقش بزرگى ‌در‌ بناى نهضت اسلام داشتند، نيز انتخاب هجرتِ مسلمانانِ نخستين ‌از‌ مكّه ‌به‌ مدينه - ‌نه‌ بعثت ‌و‌ ‌نه‌ ميلاد پيامبر (ص) ‌و‌ ‌نه‌ فتوحات بزرگ وى، ‌به‌ ويژه فتح مكه - ‌به‌ عنوان مبداء تاريخ، خود نشانگر عظمت ‌و‌ اهميّت هجرت ‌در‌ دعوت توحيدى است.
 فَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَأُخْرِجُوا ‌من‌ دِيَارِهِمْ وَأُوذُوا فِي سَبِيلِي وَقَاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُم سَيِّآتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي ‌من‌ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَاباً ‌من‌ عِندِاللَّهِ وَاللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ.(آل عمران، آيه 195.) ‌پس‌ كسانى ‌كه‌ هجرت نمودند ‌و‌ [آنان ‌كه‌ ‌از‌ خانه هاى خويش بيرون رانده شدند ‌و‌ [آنان كه] ‌در‌ راه ‌من‌ آزار ديدند ‌و‌ [آنان كه] كارزار كردند ‌و‌ [آنان كه] كشته شدند ‌هر‌ آينه گناهانشان ‌را‌ ‌از‌ ايشان بزدايم ‌و‌ آنان ‌را‌ ‌به‌ بهشت هايى درآورم ‌كه‌ ‌از‌ زير [درختانِ] آنها جويها روان است؛ ‌تا‌ پاداشى باشد ‌از‌ نزد خدا، ‌و‌ خداست ‌كه‌ پاداش نيكو نزد اوست.
 وَالَّذِينَ هَاجَرُوا فِي اللَّهِ ‌من‌ بَعْدِ ‌ما‌ ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُم فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَلَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ.(نحل، آيه 41.) ‌و‌ كسانى ‌كه‌ ‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ ‌كه‌ ستم ديدند ‌در‌ [راهِ خدا هجرت كردند، آنان ‌را‌ ‌در‌ اين جهان جايگاهى نيكو دهيم، ‌و‌ ‌هر‌ آينه مزد ‌آن‌ جهان بزرگ ‌تر‌ است، اگر ‌مى‌ دانستند.
 ‌در‌ اين ‌دو‌ آيه ‌به‌ تصريح مهاجرت ‌را‌ براى ستمديدگان، عاملى ‌در‌ راهِ زندگى بهتر ‌و‌ برخوردارى ‌از‌ مواهبِ بيش ‌تر‌ ‌مى‌ داند ‌و‌ اين حقيقتى است ‌كه‌ پيامبر (ص) بهتر ‌از‌ ‌هر‌ كسى ‌از‌ ‌آن‌ آگاه است.
 إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلاَئِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيراً. إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ ‌من‌ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ ‌لا‌ يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلاَ يَهْتَدُونَ سَبِيلاً. فَأُولئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَفُوَّاً غَفُوراً. وَمَن يُهَاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُرَاغَماً كَثِيراً وَسَعَةً وَمَن يَخْرُجْ ‌من‌ بَيْتِهِ مُهَاجِراً إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَىاللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً.(نساء، آيه 100 – 97.) همانا فرشتگان ‌به‌ كسانى ‌كه‌ جانشان ‌را‌ ‌در‌ حالى ‌كه‌ ستمكار ‌بر‌ خويش بوده اند ‌مى‌ ستانند گويند: [در كار دين] ‌در‌ ‌چه‌ [حال] بوديد؟ گويند: ‌ما‌ ‌در‌ زمين ناتوان شمرده شدگان بوديم. گويند: مگر زمين خدا فراخ نبود ‌تا‌ ‌در‌ ‌آن‌ هجرت كنيد؟ جايگاه اينان دوزخ است ‌و‌ ‌بد‌ بازگشتگاهى است؛ مگر ناتوان شمرده شدگان ‌از‌ مردان ‌و‌ زنان ‌و‌ كودكانى ‌كه‌ چاره ‌اى‌ ندارند ‌و‌ راهى – براى هجرت – نيابند؛ اينانند ‌كه‌ اميد است خدا ‌از‌ آنان ‌در‌ گذرد، ‌و‌ خدا ‌در‌ گذرنده ‌و‌ آمرزگار است. ‌و‌ ‌هر‌ ‌كس‌ ‌در‌ راه خداوند هجرت گزيند، ‌در‌ زمين سرپناهى فراوان ‌و‌ گشايشى خواهد يافت ‌و‌ ‌هر‌ ‌كه‌ ‌از‌ خانه خويش براى هجرت ‌به‌ سوى خداوند ‌و‌ پيامبرش برون آيد سپس مرگ، ‌او‌ ‌را‌ دريابد؛ ‌بى‌ گمان پاداش ‌او‌ ‌بر‌ عهده خداوند است ‌و‌ خداوند آمرزنده ‌اى‌ بخشاينده است.
 ‌در‌ اين آيه، پيامى است ‌به‌ همه انسانهايى ‌كه‌ ‌به‌ خاطر پيوندهاى عاطفى، سنّت هاى اجتماعى ‌و‌ ‌يا‌ نزديك بينى سياسى ‌و‌ ضعف ‌و‌ زبونى روانى، ‌تن‌ ‌به‌ ننگ داده اند ‌و‌ ‌در‌ زير آوار ستم ‌و‌ فساد، خاموش، جان سپرده اند ‌و‌ هيچ نگفته اند. ‌حق‌ ‌و‌ آزادى هميشه زير سقف هاى كوتاه ‌و‌ ‌در‌ ‌پس‌ درهاى بسته ‌و‌ حصارهاى تسخيرناپذير، خفقان گرفته ‌و‌ مرده است! هميشه! ‌در‌ اين جاگويى خداوند ‌به‌ انسانى ‌كه‌ ‌در‌ دلش آتش ايمان، ‌و‌ ‌بر‌ شانه هايش سنگينى رسالتى ‌را‌ احساس ‌مى‌ كند، فرمان ‌مى‌ دهد كه: اگر عزم خدا كرده ‌اى‌ خانه ‌ات‌ ‌را‌ رها كن! بگريز! «نتوان مُرد بسختى ‌كه‌ ‌من‌ اين ‌جا‌ زادم». خانه ات، خانواده ات، شهرت ‌و‌ خويشاوندانت ‌آن‌ جاست ‌كه‌ آزادى ات، ايمان ‌ات‌ آنجاست. ‌در‌ ‌آن‌ سرزمين ‌كه‌ ستم ‌مى‌ شود ‌و‌ حقيقت ‌به‌ اسارت ‌مى‌ افتد؛ همان ‌كه‌ «برّ ‌و‌ بحر فراخ است ‌و‌ آدمى بسيار». آنان ‌كه‌ ‌به‌ خاطر حفظ ‌سر‌ ‌و‌ سامان ‌و‌ جان ‌و‌ مال خويش تسليم ‌مى‌ شوند ‌و‌ ‌مى‌ مانند ‌به‌ خود ستم كرده اند ‌و‌ ‌از‌ ‌آن‌ ‌چه‌ براى حفظ ‌و‌ ‌به‌ دست آوردن ‌آن‌ آزادى ‌و‌ ايمان خويش ‌را‌ فروخته اند، محروم خواهند گشت ‌و‌ برعكس، كسانى ‌كه‌ ‌در‌ راه خداوند ‌از‌ ‌هر‌ ‌چه‌ دارند ‌مى‌ گذرند ‌و‌ هجرت ‌مى‌ كنند، بيش ‌از‌ ‌آن‌ ‌چه‌ ‌با‌ هجرت ‌از‌ دست داده اند ‌در‌ هجرت ‌به‌ دست ‌مى‌ آورند. ‌و‌ اين حقيقتى است ‌كه‌ تاريخ ‌آن‌ رابه خوبى تفسير كرده است.(محمد خاتم پيامبران، ص 246.) ‌و‌ نكته ‌اى‌ است عميق، ‌كه‌ امام سجاد (ع) ‌در‌ سيره عملى پيامبر (ص) بدان پرداخته است ‌و‌ آثار نيكو ‌و‌ بركات معنوى ‌آن‌ ‌را‌ ‌در‌ زندگى مسلمانان ‌و‌ گسترش دعوت توحيد يادآور شده است؛ چرا ‌كه‌ هجرت ‌يك‌ اصل بزرگ ‌و‌ بسيار عميق ‌و‌ جدّى است، ‌كه‌ پيامبر (ص) ‌از‌ پيش ‌آن‌ ‌را‌ براى عزّت ‌و‌ اعتلاى آيين خويش، امرى لازم ‌و‌ ضرورى ‌مى‌ دانسته است. افزون ‌بر‌ آياتى ‌كه‌ ‌در‌ ضرورت هجرت آورده است ‌در‌ آموزه هاى خود نيز مسلمانان ‌را‌ بدان ترغيب كرده است. مهاجرت ‌در‌ راه ايمان ‌و‌ نجات آزادى ‌و‌ كرامت انسان، ‌يا‌ براى ‌به‌ دست آوردن شرايط مساعد ‌و‌ امكانات تازه مبارزه عليه محيط سياسى ‌و‌ اجتماعى ‌و‌ فرهنگى ‌و‌ اخلاقى نامطلوب ‌و‌ ظالمانه، ‌يا‌ ترك جامعه براى اشاعه فكر ‌و‌ گسترش عقيده ‌در‌ سرزمين ‌ها‌ ‌و‌ جامعه هاى ديگر، ‌يا‌ براى مطالعه ‌و‌ شناخت علمى جهان، ‌و‌ ‌به‌ تعبير قرآن «سير ‌در‌ اَرْض»، ‌و‌ ‌در‌ نهايت عزّت ‌و‌ اعتلاى دين است. ‌و‌ اين زيباترين فصل حياتِ تبليغى پيامبر گرامى (ص) است ‌كه‌ امام (ع) نيايشگرانه ‌از‌ ‌آن‌ ياد كرده است: [بار خدايا ‌بر‌ محمد درود فرست، همو كه] ‌در‌ راه عزّت ‌و‌ سربلندى اسلام ‌به‌ غريبستان؛ سرزمين دور ‌از‌ وطن ‌و‌ دور ‌از‌ زادگاهش، ‌كه‌ ‌در‌ ‌آن‌ ‌مى‌ زيست ‌و‌ ‌به‌ ‌آن‌ ‌دل‌ سپرده بود ‌و‌ عشق ‌مى‌ ورزيد ‌و‌ ‌با‌ ‌آن‌ انس داشت، هجرت نمود. ‌مى‌ خواست ‌تا‌ دين ‌تو‌ ‌را‌ عزيز گرداند ‌و‌ ‌بر‌ آنان ‌كه‌ ‌به‌ ‌تو‌ كفر ‌مى‌ ورزيدند چيره گردد. درباره دشمنان، ‌آن‌ ‌چه‌ ‌در‌ ‌سر‌ داشت، جامه عمل پوشيده ‌و‌ ‌آن‌ ‌چه‌ ‌كه‌ ‌در‌ مورد دوستان ‌و‌ مؤمنان انديشيده بود، تحقق بخشيد. ‌پس‌ ‌در‌ حالى ‌كه‌ ‌از‌ ‌تو‌ يارى ‌مى‌ جست ‌و‌ ‌به‌ هنگام ضعف ‌و‌ درماندگى ‌از‌ ‌تو‌ مدد ‌مى‌ گرفت، شتابان ‌به‌ آهنگ جنگ ‌بر‌ آنان بتاخت، ‌به‌ گونه ‌اى‌ ‌كه‌ قدرت انديشيدن ‌را‌ ‌از‌ آنان گرفت، ‌تا‌ ‌آن‌ ‌جا‌ ‌كه‌ ‌در‌ درون سرزمين شان ‌با‌ آنان درگير شد. ‌و‌ ‌در‌ ميانِ خانه هاشان ‌بر‌ آنان هجوم بُرد، ‌تا‌ اين ‌كه‌ فرمان ‌تو‌ آشكار گشت، ‌و‌ كلمه ‌ات‌ (لااِلهَ اِلاَّ اللَّهُ) برترى يافت ‌و‌ درفش توحيد برافراشته شد؛ هرچند اين پيروزى ‌و‌ بالندگى مشركان ‌را‌ ناخوشايند بود.
 

0
0% (نفر 0)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

آخرین مطالب

بخش ششم - معاد عرصه ظهور پاداش و كیفر
كه با نَفْس و شیطان برآید به زور
بخش هشتم- روشهاى خداشناسى
پرده داران
بخش هفتم - خطرخیزترین سقوط گاه آدمى
جز آستانِ تواَم در جهان پناهى نیست
آموزه قُرب و تعالى خداوند
بخش نهم- افزونى و دوام نعمت، در پرتو ستایش و ...
بخش دوم- زمانه بعثت
تأملاتى چند در شناخت فرشتگان

بیشترین بازدید این مجموعه

بخش ششم - معاد عرصه ظهور پاداش و كیفر
كه با نَفْس و شیطان برآید به زور

 
نظرات کاربر

پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز



گزارش خطا  

^