آیا جز کفّار معاند، بقیه انسان‌ها در نهایت به بهشت خواهند رفت؟

در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد یکی از آن‌ها دیدگاه محدّثان است.

احادیثی که گویای دیدگاه محدِّثان است به 4 دسته تقسیم می‌شوند:

1 ـ احادیثی که بیان گر عدم خلود اهل ایمان در آتش است:

ابن أبی عمیر از حضرت موسی ابن جعفر علیه‌السلام نقل می‌کند:

«خدا در آتش جز اهل کفر و انکار را جاودان نمی‌سازد یعنی کافران و مشرکان جاودانه معذّبند و آن کسی که از گناهان بزرگ دوری جوید از گناهان کوچک مورد سؤال قرار نمی‌گیرد... ابن أبی عمیر گوید: از آن حضرت پرسیدم: شفاعت شامل چه گروهی از گناه کاران می‌شود؟ فرمود: پدرم از پدرانش نقل کرده که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: شفاعت من در حقّ مرتکبانِ گناهان بزرگ از امّتم خواهد بود. امّا نیکو کاران مشکلی نخواهند داشت»[1].

2 ـ روایاتی که دلالت بر نجات دوستان خاندان ولایت دارد.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:

«أما واللّهِ لا یدْخُل النّارَ مِنکم إثنان لا واللّهِ ولا واحد»[2].

«به خدا سوگند هرگز دو نفر بلکه حتّی یک نفر از شما شیعیان داخل آتش نخواهد شد».

3 ـ دسته‌ای از روایات عذاب جاودان را در حقّ گروه یا گروه‌هایی ثابت می‌کند:

امام صادق علیه‌السلام فرمودند:

«اعداءُ علی علیه‌السلام هم المخلّدون فی النّار أبد الآبدین ودهر الدّاهرین»[3].

«دشمنان علی علیه‌السلام (ناصبیان) همان کسانی هستند که در آتش ابدی جاودان خواهند بود و همواره خواهند سوخت».

4 ـ روایاتی که دلالت بر نجات عدّه‌ای از دوزخ دارد.

محمد بن مسلم می‌گوید: درباره سرنوشت پایانی دوزخیان از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم، فرمود: پدرم امام باقر علیه‌السلام می‌فرمود:

«یخْرُجُونَ مِنْها فَینْتَهی بِهِمْ إلی عَینِ عند باب الجنّه تُسمّی عینُ الحیوان فَینْضَحُ عَلَیهم مِن ماءها فَینْبِتُونَ کما تَنْبُتُ الزّرعَ تَنْبُتُ لُحُومُهم وجُلودُهُم وشُعُورُهم»[4].

«از دوزخ خارج می‌شوند و آنان را نزد چشمه‌ای به نام «حیوان» که نزدیک در بهشت قرار دارد خواهند برد و از آب به ایشان ریخته می‌شود در این وقت چون رویش گیاه، گوشت، پوست و موهایشان می‌روید و وارد بهشت می‌شوند».

محدّثان مسلمان بین دسته‌های مختلف روایات یاد شده جمع کرده و هر کدام به نظر خود تفسیری هماهنگ از آن‌ها ارائه داده‌اند البتّه برخی از آن آراء، مشترک بین افراد یا گروه‌های فراوان است.

علاّمه مجلسی رحمه‌الله در مقام جمع میان روایات یاد شده بر این باورند که:

1 ـ کافران و منکران ضروریات دین اسلام در آتش جاودان خواهند بود جز مستضعفانی که نقصان عقل دارند، یا حجّت بر آنان تمام نشده است، در این صورت امید نجات آنان هست.

2 ـ گروه‌های غیر شیعه و کسانی که منکر ضروریات اسلام نیستند اگر در تعصّب شدید و دشمنی با اهلبیت علیه‌السلام سخت کوشیده و حجّت بر آنان تمام شده باشد نیز در آتش جاودان خواهند بود. امّا اگر حجّت بر ایشان تمام نشده یا کم عقل بوده‌اند باز امید نجاتشان می‌رود.

3 ـ صاحبان گناهان بزرگ از شیعیان داخل آتش خواهند شد و مدّتی عذاب خواهند چشید ولی سرانجام شفاعت نصیبشان خواهد شد. برخلاف شیعیان راستین که حتّی یک نفر آنان هم در دوزخ دیده نمی‌شوند[5].

[1]  بحار الانوار : 8/354 ، باب 27 ، حدیث 4 .

 
[2]  همان : 362 ، باب 27 ، حدیث 37 .

 
[3]  بحار الانوار : 8/360 ، باب 27 ، حدیث 29 . 

 
[4]  بحار الانوار : 8/363 ، ذیل حدیث 41 .

 
[5]  نهج البلاغة : خطبه 195 .