پرسشها و پاسخها، ص: 105

مقتضای همين اراده و اختيار است كه امر و نهی، قانون و مقررات، نظم و انضباط، جرم و جريمه، كار و مزد، تشويق و سرزنش، بيم و اميد، حساب و كتاب، معلّم و درس، نبوّت و امامت، هدايت و ضلالت و بهشت و جهنّم وجود دارد. اگر اراده و اختياری نداشتيم هيچ يك از اين واقعيّت ها مفهوم نداشت.

اگر عمل نيك ما به جبر است و فاعل حقيقی خدا است و اگر عمل بد ما به جبر است و كننده اصلی خدا است مزد در برابر نيكی و عقاب در برابر بدی معنی ندارد، به چه علّت از انسان بپرسند چرا كار بدی كردی، چرا در مقابل عمل نيك به انسان مزد بدهند، جايی كه انسان هيچ اختياری از خود ندارد مزد و جريمه چه معنا دارد؟ و اگر برنامه ها به تمام حيثيّت به ما واگذار شده پس كتاب آسمانی و مسأله هدايت و بعثت انبيا يعنی چه؟ اگر ما به تمام معنی به خود واگذار شده ايم معنا ندارد ديگری در راهنمايی ما و برنامه های حياتی ما دخالت كند.

راستی، ما در همه افعال مجبوريم! به حقيقت ما در تمام برنامه ها به خود واگذار شده ايم! قضاوت را از عقل و وجدان خود بخواهيد و نيز به روايت زير كه يكی از بهترين روايات اين باب است دقّت كنيد:

يزيد بن عمير بن معاوية الشّامی می گويد: در شهر مرو به خدمت امام هشتم عليه السلام مشرّف شدم عرضه داشتم از قول امام صادق عليه السلام روايتی را بدين مضمون نقل می كنند:

«لا جَبْرَ وَلا تَفْوِيضَ بَلْ امْرٌ بَيْنَ امْرَيْنِ»

. ترجمه اين روايت و تفسيرش چيست؟