پرسشها و پاسخها، ص: 24

فيزيك می گويند: «جهان ما نه ازلی بوده و نه ابدی خواهد بود» «1» همان گونه كه كلولند كوثرن رياضی دان و شيمی دان آمريكايی می گويد:

«در علم شيمی اين مطلب ثابت شده كه مادّه روزی نابود می شود بنابراين مادّه ازلی نيست و از اين قرار ناچار آغازی داشته است... عمل آفرينش بايد به وسيله عامل غير مادّی صورت گرفته باشد عجايب حيرت انگيزی كه در عمل آفرينش به نظر می رسد نشان می دهد كه آن عامل غير مادی بايد صاحب شعوری خارج از حدّ تصور ما بوده باشد...» «2».

ثالثاً: در مورد اصل عليّت دو مطلب وجود دارد كه يكی صحيح است و ديگری غلط:

1- هر پديده ای علّتی دارد.

2- هر موجودی علّتی دارد.

آن چه كه در اصل عليّت مطرح است همان مطلب اوّل می باشد كه هر پديده ای علّتی دارد و پديده آن است كه نبوده و بعداً تحقق پيدا كرده است مانند همه ما كه نبوديم و بعداً به وجود آمديم.

پديده را در اصطلاح فلسفی موجود ممكن می گويند موجود ممكن «3» است كه نياز به علّت دارد يعنی هر موجودی كه ذاتاً امكان عدم داشته

______________________________
(1) اثبات وجود خدا: 17، مقاله دكتر فرانك آلين.

(2) همان: 44، مقاله جان كلولند كوثرن، اين جمله معروف از او است: «اگر نيكو بينديشيد علم شما را ناچار از آن خواهد كرد كه به خدا ايمان داشته باشيد».

(3) برای آشنايی بيشتر با اصطلاحات ممكن و واجب رجوع كنيد به كتاب آموزش فلسفه، ترجمه و شرح بداية الحكمه.