پرسشها و پاسخها، ص: 435

بابی در زمينه آگاهی ائمّه عليهم السلام از زمان وفاتشان موجود است «1».

بنابر اين در جمع بين اين دو مطلب و تعارض ظاهری كه وجود دارد بايد بگوئيم آگاهی بر پاره ای از اين امور به صورت علم اجمالی- آن هم از طريق تعليم الهی- هيچ منافاتی با اختصاص علم تفصيلی آن ها به ذات پاك خداوند ندارد و همان طور كه گفتيم همين اجمال نيز ذاتی و استقلالی نيست بلكه جنبه عرضی و تعليمی دارد و از طريق تعليم الهی است، به مقداری كه خدا می خواهد و صلاح می داند.

در حديثی از امام صادق عليه السلام می خوانيم كه يكی از ياران حضرت سؤال كرد كه: آيا امام علم غيب می داند؟

امام فرمودند:

«لا وَلكِنْ اذا ارادَ أن يَعْلَمَ الشَّی ءَ اعْلَمَهُ اللَّه ذلكَ» «2».

«امام علم غيب را ذاتاً نمی داند ولی هنگامی كه اراده كند چيزی را بداند خدا به او تعليم می دهد».

پس قاعده كلی در اين مورد عدم آگاهی از زمان مرگ است ولی به طور استثنا گاهی عدّه ای از افراد كه در تهذيب نفس و تزكيه روح كوشيده اند و در طريق بندگی خدا ثابت قدم باشند؛ مانند مرحوم شيخ مرتضی طالقانی، حكيم هيدجی، مرحوم آيت اللَّه حجّت كوه كمره ای، پدر آيت اللَّه اراكی، ميرزا محمود شيخ الاسلام «3»، آيت اللَّه شاه آبادی،

______________________________
(1) كافی: 1/ 258 كتاب الحجّه، باب أن الأئمة عليهم السلام يعلمون متی يموتون...).

(2) الكافی: 2/ 257، باب نادرٌ فيه ذكر الغيب، حديث 4.

(3) عرفان اسلامی: 12/ 244.