فراز 10 از دعای 31 ( آمرزش گناهان بزرگ )

اى معبود من، اگر چنين بنده‌اى را كيفر دهى، عدل تو را منكر نشود، و اگر او را ببخشايى و به رحمت خود بنوازى، بخششت را (پيش لطف تو) بزرگ و شگفت نشمارد؛ زيرا تو آن پروردگار بزرگوارى كه آمرزش گناهان سترگ در نگاهت بزرگ نباشد.

عدل و فضل خداوند در مجازات‌

عدالت الهى بر پايه قانون تعادل و تناسب است، اگر تناسب و ميزان در آفرينش موجودات نبود، نظم و حساب در جريان نظام هستى مفهوم نداشت، بر اين اساس خداوند حكيم براى هر موجودى حق حيات قرار داده است.

حقوقى كه براى انسان و حيوانات و نباتات مقرّر شده است هر يك برترى و امتيازى بر آنهاست. پايمال كردن و تجاوز و تصرّف در حقوق ديگرى، ستم و نابودى حق اوست. اصلى كه در نظام خلقت همواره شالوده جهان را پابرجا نگه مى‌دارد اصل سلامت و صحّت است. يعنى در ساختمان هر موجود زنده نيرويى نهفته است كه اداره سلامت و تندرستى او را به عهده دارد و او را به حركت و كوشش وا مى‌دارد و از هستى او دفاع مى‌كند، البته بيمارى و درد از اين اصل فراگير جداست و گاهى اتفاقى است؛ زيرا كمبودها و زيان‌هايى كه بر وجود وارد مى‌شود بر اساس يك سلسله از حكمت‌ها و آثارى است كه در اثر برخى مسائل طبيعى و يا بشرى در نظم امور رخ مى‌دهد و مسير تكامل را دگرگون مى‌كند، ولى هميشه راه بازگشت به اصل خلقت و فطرت باز است.

يعنى در فطرت موجودات، نيروى كششى وجود دارد كه او را به سوى حالت اوّليه باز مى‌گرداند و همواره در گيتى، نيروى گريز از انحراف و تمركز در سلامت و درستى برقرار است. و اين نكته‌ها نشان از حضور عدالت گسترده خداوندى دارد؛ و با اين حال رحمت او بر غضبش چيرگى دارد و مغفرت او همه جان‌ها را در برمى‌گيرد. به معناى ديگر: عدل پروردگار در كنار فضل او قرار مى‌گيرد و حق او در همسايگى عفو آرميده است. پس به هر بيانى فضل و رحمت و احسان و عفو او بر همه امور مقدّم است.

و خداوند متعال بارها در قرآن مجيد به برترى تفضّل و رحمت خويش اشاره فرموده است:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ وَمَنْ يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ ۚ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَىٰ مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾«1»

اى مؤمنان! از گام‌هاى شيطان پيروى نكنيد؛ و هر كه از گام‌هاى شيطان پيروى كند [هلاك مى‌شود] زيرا شيطان به كار بسيار زشت و عمل ناپسند فرمان مى‌دهد؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، هرگز احدى از شما [از عقايد باطل و اعمال و اخلاق ناپسند] پاك نمى‌شد، ولى خدا هر كه را بخواهد پاك مى‌كند؛ و خدا شنوا و داناست.

بنابر بيان حق تعالى آمرزش و پاكى محصول رحمت و فضل الهى است كه در قيامت مايه نجات است وگرنه هيچ موجودى از درِ عدل خداوند نتواند فرار كند ولى مى‌تواند از باب رحمت و عفو او رهايى يابد.

﴿مَنْ يُصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ ۚ وَذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ﴾«2»

هر كس در آن روز، عذاب از او برگردانده شود، قطعاً خدا به او رحم كرده، و آن است كاميابى آشكار.

يعنى اگر رحمت نباشد عذاب از كسى برداشته نمى‌شود؛ زيرا ثواب و عذاب الهى عين عدل الهى است، پس اگر در قيامت شفاعت و لطف انبيا و معصومان (عليهم السلام) و عالمان و شهيدان نباشد بسيارى از انسان‌ها در محشر بدون تكليف مى‌مانند.

ملا محمد باقر مجلسى در باب اعتقادات مى‌نويسد:

إِعْتِقادُنا فِى الْعَدْلِ هُوَ أَنَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى‌ أَمَرْنا بِالْعَدلِ وَ عامِلْنا بِما هُوَ فَوْقَهُ وَ هُوَ التَّفَضُّلُ وَ ذلِكَ أَنَّهُ عَزَّوَجَلَّ يَقُولُ: ﴿مَن جَآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَآءَ بِالسَّيّئَةِ فَلَا يُجْزَى‌ إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾«3»«4»

اعتقاد ما در باب عدل آن است كه خداوند متعال ما را به عدل دستور فرموده است، ولى به بالاترين از آن يعنى رحمت و لطف معامله نمود؛ زيرا خداوند عز و جل و بلند مرتبه مى‌فرمايد: «هر كس كار نيك بياورد، پاداشش ده برابر آن است، و آنان كه كار بد بياورند، جز به مانند آن مجازات نيابند و ايشان مورد ستم قرار نمى‌گيرند

در اين راستا اميرمؤمنان على (عليه السلام) درباره كلام خداوند ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ‌﴾«5»مى‌فرمايد:

الْعَدْلُ الْإِنْصافُ وَ الْاحْسانُ التَّفَضُّلُ.«6»

عدل انصاف، و احسان بخشش افزونتر است.

اگر پروردگار با عدل خويش رفتار كند به حق انصاف را خواسته است ولى با وجود آثار ظلم و تباهى در زندگى بشر؛ عفو او بالاترين احسان است.

رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) در پايان عمر شريفشان خطبه‌اى مهم براى مسلمانان ايراد فرمودند:

ايُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ اللَّهِ وَ بَيْنَ احَدٍ نَسَبٌ وَ لا امْرٌ يُؤْتِيهِ بِهِ خَيْراً اوْ يَصْرِفُ عَنْهُ شَرَّاً الَّا الْعَمَلُ، الا لايَدَّعِيَنَّ مُدَّعٍ وَ لايَتَمَنِّيَنَّ مُتَمَنِّ وَ الَّذى بَعَثَنى‌ بِالْحَقِّ لايُنجى‌ الَّا عَمَلٌ مَعَ رَحْمَةٍ، وَ لَوْ عَصَيْتُ لَهَوَيْتُ.«7»

اى مردم! بين خدا و كسى رابطه خويشاوندى نيست و هيچ رابطه ديگرى هم كه موجب جلب منفعت يا دفع ضرر شود به غير از عمل نيست. بنگريد: كسى ادعاى گزاف نكند و كسى آرزوى خام در دل نپرورد. قسم به خدايى كه مرا به راستى برانگيخت چيزى جز عمل همراه با رحمت خدا سبب رستگارى نمى‌گردد، اگر من هم گناه مى‌كردم سقوط كرده بودم.

با اين فرمايش، نتيجه مى‌گيريم كه: در نزد خداوند منّان سبب و نسب و مقام و مدرك و هزاران رابطه و رفاقت و زيركى كارساز نيست، تنها عنايات و الطاف الهى دستگيره و پناهگاه بندگان است.

______________________________

(1)- نور (24): 21.

(2)- انعام (6): 16.

(3)- انعام (6): 160.

(4)- بحار الأنوار: 5/ 335، باب 18؛ الاعتقادات فى دين الاماميه، شيخ صدوق: 69، باب 24.

(5)- نحل (16): 90.

(6)- نهج البلاغه: حكمت 231.

(7)- شرح نهج البلاغه: ابن ابى الحديد: 10/ 183، ذكر خبر موت الرسول (صلى الله عليه و آله).