ديدگاه روايت به مراقبان و محاسب

اندر طول تاريخ حيات ، به چهره هاى پرارزشى برمى خوريم كه بر اثر اتصال به نور حقيقت ، در تمام زمينه هاى زندگى با مراقبه و محاسبه زيستند و هرگز به دشمنان ظاهر و باطن و غولان درونى و بيرونى ، اجازه فعاليّت در حوزه حيات پرقيمتشان را ندادند .
اينان با گوش دل نصايح كتب آسمانى و انبيا و امامان را شنيدند و پس از شنيدن به كار بستند و از به كار بستن حقايق نتايج عالى گرفتند . قرآن به همه مردم براى اين كه نسبت به همه امور زندگى مراقب و مواظب باشند و با كمال بيدارى حساب همه برنامه هاى حيات را داشته باشند مى فرمايد :  يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ . اى اهل ايمان ! از خدا پروا كنيد و هر كسى بايد با تأمل بنگرد كه براى فرداى خود چه چيزى پيش فرستاده است و از خدا پروا كنيد ؛ يقيناً خدا به آنچه انجام مى دهيد ، آگاه است .  از امامان بزرگوار نقل شده كه مى فرمودند :  حاسِبُوا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحاسَبُوا وَزِنُوا أَعْمالَكُمْ بِميزانِ الْحَياء قَبْلَ أَنْ تُوزَنُوا . خود به حساب خود برسيد قبل از آن كه به حسابتان برسند و با ترازوى حيا اعمال خويش را بسنجيد ، قبل از اين كه با آتش قهر حق اعمالتان را بسنجند .  وفى الْخَبَرِ ، أَنَّهُ عليه السلام جاءَهُ رَجُلٌ فَقالَ : يا رَسُولَ اللّهِ أَوْصِنى . فَقالَ : أَمُسْتَوْصٍ أَنْتَ ؟ قالَ : نَعَمْ . قالَ : إِذا هَمَمْتَ بِأَمْرٍ فَتَدَبَّرْ عاقِبَتَهُ ، فَإِنْ كانَ رُشْداً فَامْضِهِ وَإِنْ كانَ غَيّاً فَانْتَهِ عَنْهُ . در خبر است كه مردى خدمت رسول اسلام صلى الله عليه و آله آمد ، عرضه داشت : مرا سفارش كن . فرمود : تو سفارش پذيرى ؟ گفت : آرى . فرمود : چون كارى را تصميم گرفتى در عاقبت و نتيجه آن انديشه كن ، اگر كمال و منفعتى در آن بود آن را بجاى آر ، اگر گمراهى بود از آن دست بردار .  وَفى الْخَبَرِ ، يَنْبَغى أَنْ يَكُونَ لِلْعاقِلِ أَرْبَعَ ساعاتٍ : ساعَةٌ يُحاسِبُ فيها نَفْسَهُ .
در خبر آمده كه عاقل بايد داراى چهار ساعت باشد : يكى از آن ها ساعتى است كه در آن بايد به حساب خويش برسد . عَنْ مَيْمُونِ بْنِ مِهْران أَنَّهُ قالَ : لا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ الْمُتَّقينَ حَتّى يُحاسِبَ نَفْسَهُ أَتَمَّ مِنْ مُحاسَبَةِ شَريكِهِ ، وَالشَّريكانِ إِنَّما يَتَحاسَبانِ بَعْدَ الْعَمَلِ .
ميمون بن مهران [ ظاهراً از نبىّ اكرم صلى الله عليه و آله ] نقل مى كند كه حضرت فرمود : عبد از گروه پرهيزكاران نيست مگر به حساب نفس برسد ، آن هم كامل تر از كسى كه به حساب شريكش مى رسد ، كه دو شريك به طور طبيعى به حساب خود بعد از عمل مى رسند . ( اما عبد با تقوا قبل از عمل به حساب خود رسيده و بعد از عمل هم در حساب و در نگرانى است ) .
عَنِ الصَّادِقِ عليه السلام : أَقْصِرْ نَفْسَكَ عَمّا يَضُرُّها مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفارِقَكَ ، وَاسْعَ فى فَكاكِها كَما تَسْعى فى طَلَبِ مَعيشَتِكَ فَإِنَّ نَفْسَكَ رَهينَةٌ بِعَمَلِكَ .
امام صادق عليه السلام فرمود : جلوى نفس را قبل از جدايى از بدن ، از آنچه برايش زيان بار است بگير و در آزادى آن هم چنان كه براى معيشت فعاليت مى كنى بكوش ، كه نفست در گرو عمل تو است .
با توجّه به اين آيات و روايات ، خردمندان به نفس مهلت گناه نمى دادند و نيز نمى گذاشتند خيرى گرچه كوچك باشد از دست نفس برود !