اعتماد به نفس، پديدهاي اكتسابي است، يعني برخورداري از خصيصه اعتماد به نفس، در گرو تمرين، رياضت و برنامه ريزي است، شخصي كه خود را در اين مورد ضعيف و ناتوان مييابد، ميتواند با استفاده از روشهاي علمي و با روحيه اميدواري، براي تغيير شخصيت خود اقدام نمايد. به طور كلي شيوههاي ايجاد و تقويت اعتماد به نفس عبارتند از:
1 - خودارزشمندي: اعتماد به نفس در گرو احترام به خود و نگرش مثبت به خويش است. احساس ارزشمندي يا عزت نفس نياز فطري انسان است آبراهام مازلو روان شناس معروف در كنار نيازهاي جسماني، نيازهاي ايمني، نياز به عشق، محبت، تعلق به ديگران و نياز به احترام و شأن اجتماعي را مطرح كرده است.
اعتماد به نفس، ارتباطي مستقيم با ارضاي اين نياز دروني دارد. مازلو ميگويد: هنگامي كه نياز احترام به خود، ارضا شود، شخص احساس اعتماد به نفس، ارزش مندي، توانايي، قابليت و كفايت ميكند و وجود خود را در دنيا مفيد و لازم مييابد، اما عقيم ماندن اين نيازها، موجب احساس حقارت، ضعف و نوميدي ميگردد.
براين اساس، اسلام در تمام برنامههاي عبادي و اجتماعي و اخلاقي و اقتصادي خود، عزت و كرامت نفس را لحاظ كرده است. اگر انسان خود واقعي را پيدا كند، ديگر احساس حقارت نميكند و گوهر وجودي خود را با هيچ چيز، عوض نميكند. امام صادق(ع) فرمود: من با نفس خود هيچ موجودي را برابر نميكنم، جز پروردگارم. تمام دنيا و غير خدا را با اين گوهر نفيس برابر نميكنم.
2 - خودشناسي: اعتماد به نفس تا حد زيادي متوقف بر شناخت جنبههاي مثبت و تواناييهاي نسبي و آگاهي از استعدادهاي قابليتها و كشف آنها است. شخص داراي ضعف اراده، ميپندارد كه ديگران تواناييها و استعدادهايي دارند كه او ندارد. ديگران كارهاي را انجام ميدهند كه او نميتواند، در حالي كه اين مسئله اصلاً صحيح نميباشد؛ چون كه اگر تأمل و دقت كند، ميبيند كه او نيز همان تواناييها را دارد، يا استعدادهايي دارد كه ديگران ندارند. او ميتواند با آگاهي از اين استعدادها و تواناييها آنها را شكوفا نموده و با تكيه بر آنها به تواناييهاي برتر دست يابد. عدم اعتماد به نفس غالباً، بر اثر فقدان امكانات و تواناييها نيست، بلكه به دليل عدم شناسايي خويشتن است. در اين راستا، اطرافيان نقش بسيار مهمي ميتوانند ايفا نمايند به اين صورت كه با بيان قابليتها، به فرد مورد نظر اطمينان دهند تا به مرور زمان، وي بتواند با كفايتهاي شخصي اش رابطه منطقي برقرار نمايد. رسيدن به مقاصد و اهداف، دور از دسترس نيست، فقط بايد حوزه شناخت و آگاهي را توسعه داد. ژان پل سارتر ميگويد: اگر يك فلج، قهرمان دو و ميداني نشود، خود مقصر است. اين جمله كنايه از توانايي و نيروي عظيم نهفته در وجود آدمي است. متأسفانه انسانها نه تنها از ذخيرههاي دروني خدادادي خود به گونه احسن استفاده نميكنند، بلكه عموماً از اين تواناييها بي اطلاع اند.
گر در طلب گوهر كاني، كاني
ور در پي جست و جوي جاني، جاني
من فاش كنم حقيقت مطلب را
هر چيز كه در جستن آني، آني
3 - خودپنداره مثبت: در اصطلاح روان شناسان، ارزيابي كلي فرد از شخصيت خود را خود پنداره ميگويند كه ممكن است مثبت يا منفي باشد. اگر تصور از خود، مثبت و متعادل باشد، شخص داراي سلامت رواني است. همين كه فكر كنيم كاري ازما ساخته نيست، بهانه و انگيزه لازم را براي شكست خود به وجود آوردهايم. بايد اين حقيقت را بپذيريم كه هيچ انساني بي استعداد نيست. كساني كه بي استعداد ناميده ميشوند، افرادي هستند كه نتوانسته يا نخواستهاند ظرفيت وجودي و بالقوه خود را پرورش دهند. بعضي از مردم در حقيقت اسير و زنداني تصور منفي و بدگماني خويش هستند و خود را ضعيف، عنصري نامطلوب و به درد نخور توصيف ميكنند.
4 - خوداتكايي: يكي از راههاي رسيدن به اعتماد به نفس، بينيازي از ديگران و اتكاي به خود است. انسان نبايد به اميد معجزه و ديگران باشد، بلكه بايد خود معجزه گر شود. اين امر جز با قطع اميد از ديگران حاصل نميگردد. امام سجاد(ع) ميفرمايد: تمامي خير و سعادت را در اين ديدم كه انسان به آن چه در دست مردم است، چشم طمع نداشته باشد.
خوداتكايي تنها به مرحله فعل و عمل منحصر نميشود، بلكه در حوزه فكر و انديشه از اهميت بيشتري برخوردار است. در سايه استقلال فكري، بهرهوري از توانايي ذهني حاصل ميگردد و تأثير پذيري از قضاوت مردم به حداقل ميرسد و براساس جو و قضاوت ديگران تصميمگيري صورت نميگيرد. 5 - رويارويي با مشكلات: قرار گرفتن جوانان در موقعيتهاي جدي و نسبتاً دشوار، به مراتب آنها را بيش از گريز از موقعيت، به مرزهاي اعتماد به نفس نزديك ميكند. هيچ تمريني مفيدتر از تلاش براي غلبه بر مشكلات نيست.
انسان بايد در ميدان عمل با تجربه اندوزي از شكستها، راه رسيدن به موفقيت را بيازمايد. امام علي(ع) ميفرمايد: هرگاه سختي چيزي باعث بيم و هراست شد، در مقابل آن سخت و مقاوم شو كه با تن دادن به سختيها مشكل بر تو آسان خواهد شد.
6 - تلقين درماني: بهرهگيري از روش تلقين درماني، آدمي را براي غلبه بر ضعفها ياري ميدهد .به هنگام خطور افكار منفي لازم است بلافاصله انديشه مثبتي را جايگزين كرد و آن را به ذهن تلقين نمود. كسي كه فاقد اعتماد به نفس است، ميتواند از فرمول تلقين به نفس استفاده كند كه بگويد: هر روز بيش از پيش، از هر لحاظ اعتماد به نفس من بهتر ميشود. با توجه به تحقيقات و مطالعاتي كه انجام شده، معلوم گرديده است كه مواقع شب و قبل از خواب، بهترين موقع براي انجام تلقين به نفس است.
افراد سست اراده از واژه نميتوانم و غير ممكن است زياد استفاده ميكنند، در حالي كه اگر راه نميتوانم را بر ذهن خود ببندند و دريچه روشنايي ميتوانم را روي خويش بگشايند، قطعاً به موفقيت خواهند رسيد. ژاگو ميگويد: تا وقتي فكر ميكند كه نميتوانيد و داراي ظرفيت نيستيد، احتمال موفقيت كم است. اگر درخشانترين شايستگيها را داشته باشيد، خاموشش ميكنيد، ولي فردي كه از نظر هوش و قابليت، متوسط، ولي به خود اطمينان كامل داشته باشد كه موفق خواهد شد، او موفق ميشود.
7 - تمرين در تصميمگيري زندگي سراسر عرصه تصميمگيري است. اگر بياموزيم كه خودمان براي خويش تصميم بگيريم، نه ديگران، به تدريج به اعتماد به نفس كامل خواهيم رسيد. مهم نيست كه در چه زمينهاي تصميم ميگيريم؛ مهم تمرين و تكرار آن است. بعضي ميگويند:ما از اتخاذ تصميم عاجزيم، چون بارها برخلاف تصميم خود عمل كردهايم. در پاسخ بايد گفت: بياييد از نو تصميم بگيريد و مطمئن باشيد كه شكستن تصميم به معناي از بين رفتن همه آثار آن نيست. كوهنوردي كه تصميم گرفته به قله كوه دست يابد، چه بسا در بار اول و دوم به مقصود نرسد و نتواند تصميم خود را عملي سازد، اما با تجربهاندوزي از گذشته سرانجام قله را فتح خواهد كرد.
8 - فراگيري مهارتهاي زندگي: انسان هر چه بيشتر درباره زندگي خود بداند بهتر ميتواند با مشكلات آن روبهرو شود. بعضي از افراد به دليل عدم آشنايي با اصول و قوانين زندگي، در برابر هر شكست جزئي به بهت و حيرت فلج كنندهاي دچار ميگردند و با يك حادثه ناگهاني، روحيه خود را از دست ميدهند، يا همه تقصيرها را متوجه ديگران ميسازند و به خيالپردازي و رؤياسازي متوسل ميشوند. در حالي كه اگر تصوير صحيح از زندگي ميداشتند، از قبل خود را براي رويارويي با هر نوع مشكلي آماده ميكردند و ناكامي را به سكوي پرش و جهش تبديل مينمودند خداوند قدرت مقابله با مشكلات را در وجود بشر به وديعه گذارده است. مهم، استفاده از اين نيروي عظيم و تجربه اندوزي از ناكاميها است. پيشوايان دين بهما آموختهاند كه در سختترين شرايط زندگي، نبايد از مشكلات فرار كرد و روح اميدواري را از دست داد. امام علي(ع) ميفرمايد: هرگاه سختي به اوج و نهايت خود رسيد، باز بايد اميد گشايش و پيروزي داشت.
9 - كسب تجارب موفقيتآميز: موفقيت در انجام مهارتهاي مختلف، موجبات تقويت انگيزه و رغبت افراد براي ادامه كار و تلاش را چندبرابر ميسازد. تجارب موفق، انگيزه و جرأت و اعتماد به نفس آدمي را تقويت ميكند. اگر كسي در يكي از رشتهها تخصص لازم را پيدا كرد، اين احساس به او دست ميدهد كه چيزي ميداند كه ديگران آن را نميدانند و توانايي كاري را دارد كه ديگران از انجام آن ناتوان اند آن چه در اين جهت مهم است، انگيزه تلاش است، نه نتايج حاصل از آن.
براين اساس، مقوله كار و اشتغال، جنبه تربيتي به خود ميگيرد. دبس ميگويد: شغل و انتخاب آن، يك نقش مستقيم در اثبات شخصيت جوان دارد، زيرا اين موضوع، نشانه آزادي جوان است و از اين پس ميتواند از وسايل شخصي براي ادامه زندگي استفاده كند و به همين دليل است كه به دست آوردن اولين پول، اين قدر لذيذ و مطبوع است. در نتيجه اعتماد به شخص خود پيدا ميكند.
10 - مطالعه زندگي افراد موفق: آشنايي با زندگينامه بزرگان و نام آوران عرصههاي علم و انديشه و ادب و هنر از دو جهت، اعتماد به نفس انسان را بيشتر ميكند، چون از يك سو، راه و روشي را مينماياند كه ديگران رفتند و به مقصود رسيدند؛ از سوي ديگر چون زندگي مشاهير و نخبگان، اكنده از سختي و پر از درد و رنج بوده است، جوانان و قشرهاي ضعيف و متوسط جامعه را براي نبل به موفقيت ترغيب ميكند.
11 - به دست آوردن تكيه گاه معنوي: رسيدن به اعتماد به نفس در حد عالي كه توان ايستادگي در برابر امواج سهمگين مشكلات را در انسان افزايش دهد، در گرو تكيه بر عنصر ايمان و توكّل به خداوند است. در سايه توكل و ايمان عميق مذهبي، انسان احساس ميكند كه ديگر تنها نيست، بلكه هميشه خدا را در كنار خود ميبيند، براين اساس امام علي(ع) درباره مؤمن ميفرمايد: روح شخص با ايمان از سنگ خارا شكست ناپذيرتر است. از مجموع مطالب ياد شده رعايت نكات ذيل ضروري به نظر ميرسد:
1 - خودتان را آن طوري كه هستيد بپذيريد.
2 - تواناييهاي خود را شناسايي كنيد و آنها را فهرست نماييد.
3 - نقاط ضعف خود را فراموش كنيد.
4 - براي زندگي روزمره، يك برنامه دقيق و منطقي تهيه كنيد و مطابق آن عمل نماييد.
5 - تصميمگيري را تمرين كنيد و به نتيجه تصميم خود فكر نكنيد.
6 - از به زبان آوردن واژههاي مأيوس كننده مانند نميتوانم و خراب ميشود اجتناب كنيد.
7 - براساس توان خود عمل كنيد، نه براساس خواسته ديگران
8 - به انگيزه قضاوت ديگران، كاري را ترك نكنيد
9 - مهارتهاي موفقيتآميز و زودبازده را كسب نماييد و از كارهاي كوچك شروع كنيد
10 - زندگينامه افراد موفق را مطالعه كنيد و از رفتار آنها الگو برداري كنيد
منبع : پاسخگو
