نماز مقبول‏

 منابع مقالہ : کتاب عرفان اسلامى  ج 5  نوشتہ : حضرت آیت اللہ حسین انصاریان

اكنون كه عظمت نماز در پرتو امر حضرت ذوالجلال روشن شد و موقف و موضع اين برنامه حياتى در ميان احكام و اوامر خداوند معلوم گرديد، جاى اين سؤال است كه در ميان اجراكنندگان اين امر و عمل كنندگان به اين مسئله، عمل كدام طايفه از ميان همه عمل كنندگان مورد پذيرش خداست و نماز كدام دسته از نمازگزاران به مرحله قبولى حضرت حق مى رسد؟

در اين زمينه بايد گفت:

بر اساس آيات كتاب خدا و روايات و اخبار، نمازى كه مقرون به سه شرط است بدون شك مورد قبول خداست:

1- ايمان.

2- تقوا.

3- جمع بودن شرايط ظاهرى و باطنى نماز در حد وسع مكلف، از قبيل طهارت صحيح، نيت خالص، وقت، مكان مباح، صحت قرائت، ترتيب، موالات، طمأنينه، قبله و ساير شرايط.

نماز كسى كه اعتقاد صحيحى به حق و قيامت و نبوت و كتاب و ملائكه ندارد قابل قبول نيست.

نماز كسى كه از گناه و پليدى و ظلم و ستم و پايمال كردن حقوق ابا ندارد قبول نيست:

[إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ ] «1».

خدا فقط از پرهيزكاران مى پذيرد.

عزيزان! توجه داشته باشيد كه به هنگام نماز، به پيشگاه چه آقايى قرار مى گيريد و در برابر كدام مولا مى ايستيد و آقا و مولاى شما چه مى خواهد! آيا نمازى كه شما مى خواهيد، يا دلخواه شماست بايد تقديم محضر او كنيد، يا نمازى كه او مى خواهد و به آن امر كرده بايد بجا آوريد؟!

آن نمازى كه او به آن امر فرموده، به جا آوردنش بايد انسان را از همه فحشا و منكرات باز دارد و آدمى را تا پيشگاه قرب حضرتش رهنمون گردد و براى دين و ايمان انسان به منزله عمود خيمه باشد و باطن آدمى را به معراج برده و به نقطه وصل برساند.

در روايتى از رسول اسلام آمده:

خداوند به نمازى كه قلب نمازگزار با بدنش هماهنگ نباشد، نمى نگرد «2».

و در جاى ديگر فرموده:

خشوع زينت نماز است «3».

نمازگزاران واقعى

عارف معارف الهى مرحوم ملكى تبريزى در كتابش به چند روايت كه نمايان گر حال نمازگزاران واقعى است به اين مضمون اشاره فرموده:

ابراهيم عليه السلام به وقت نماز، سينه اش هم چون ديگ جوشان در اضطراب بود.

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به وقت نماز حال عجيبى داشت كه كسى را به آن حال نديده بودند.

يكى از همسران حضرت مى گويد:

پيامبر با ما سخن مى گفت و ما با آن جناب حرف مى زديم، ولى به محض رسيدن وقت نماز، گويى اصلًا ما را نمى شناسد و ما هم او را نمى شناسيم.

اميرالمؤمنين عليه السلام وقتى وضو مى گرفت، رنگ چهره اش از خوف خدا تغيير مى كرد و به وقت نماز بدنش مى لرزيد و رنگ مى باخت. به او مى گفتند: شما را چه مى شود؟ مى فرمود:

وقت اداى امانتى رسيده كه خداوند آن را بر آسمان ها و زمين و جبال ارائه كرد و آن ها از قبول آن امتناع كردند!!

حضرت زهرا عليها السلام به وقت نماز، از هيبت و عظمت حضرت ذوالجلال، نفس نفس مى زد.

امام مجتبى عليه السلام هرگاه از وضو فارغ مى شد، رنگ به صورتش نبود. مى پرسيدند:

اين چه حال است؟ مى فرمود:

هر كس بر صاحب عرش وارد شود و به خدمت او رسد، سزاوار است اين چنين شود.

درباره حضرت سجاد عليه السلام آمده:

هرگاه وضو مى گرفت، رنگ از چهره مباركش مى پريد. به آن جناب مى گفتند:

چرا در وقت وضو اين چنين مى شوى؟ مى فرمود: مى دانيد در مقابل چه كسى مى خواهم قرار بگيرم؟

روزى در حال نماز ردا از دوش مباركش افتاد و آن جناب اعتنا نكرده تا از نماز بيرون شد. عرضه داشتند: چرا جلوى افتادن ردا را نگرفتى؟ فرمود: مى دانيد در مقابل چه كسى ايستاده بودم؟! بدان كه نماز عبد جز به همان مقدار كه داراى توجه بوده قابل قبول نيست. راوى مى گويد: به حضرت عرض كردم: فدايت شوم پس همه ما در هلاكت هستيم؟ فرمود: نه، خداوند از باب رحمت و لطفش اين نمازهاى ناقص را با نوافل و نمازهاى مستحبى كامل مى سازد.

از حضرت صادق عليه السلام نقل شده:

هرگاه على بن الحسين عليه السلام به نماز مى ايستاد، رنگ از چهره اش مى رفت و هرگاه سر به سجده مى گذاشت تا عرق از سر و رويش جارى نمى شد، سر از سجده برنمى داشت.

و نيز در روايت آمده كه امام فرمود:

پدرم على بن الحسين عليهما السلام هرگاه براى نماز برمى خاست، چنان بود كه گويا شاخه درختى است كه جز آنچه كه باد حركت مى دهد، حركتى از خود ندارد.

از ما دعوت نمى كنند كه وضو و نماز ما به تمام معنى مانند نماز آن بزرگواران باشد، بلكه از ما مى خواهند كه در وسع خود پس از ايمان و تقوا، حداقل به شرايط صحت نماز و مقدمات و مقارنات آن پاى بند بوده و نمازى در خور لياقت مولاى خود به جاى آريم، تا پس از اتمام آن به مهر قبولى آن جناب برسد.

درباره طائفه اى كه نمازشان مورد قبول خداوند مهربان است، حديثى قدسى در كتاب «المحاسن» نقل شده است كه لازم است به متن عالى آن اشاره شود:

انَّما اقْبَلُ الصَّلاةَ لِمَنْ تَواضَعَ لِعَظَمتَى وَيَكُفُّ نَفْسَهُ عَنِ الشَّهَواتِ مِنْ اجْلى وَيَقْطَعُ نَهارَهُ بِذِكْرى وَالْزَمَ قَلْبَهُ خَوْفى وَكَفَّ نَفْسَهُ عَنِ الشَّهَواتِ مِنْ اجْلى وَلا يَتَعاظَمُ عَلى خَلقى وَيُطْعِمُ الْجائِعَ وَيَكْسُو الْعارى وَيَرْحَمُ الْمُصابَ وَيُؤوى الْغَريبَ فَذلِكَ يُشْرِقُ نَورُهُ مِثْلَ الشَّمْسِ اجْعَلُ لَهُ فى الظُّلُماتِ نُوراً وَفى الْجَهالَةِ عِلْماً اكْلَأُهُ بِعِزَّتى وَاسْتَحفِظُهُ مَلائِكَتى يَدْعُونى فَالَبيّهِ يَسْالُنى فَاعْطِيَهُ فَمَثَلُ ذلِكَ عِنْدى مَثَلُ الْفِرْدَوْسِ لايَسْمُو لَمَرُها وَلا يَتَغَيَّرُ وَرَقُها «4»:

نماز را از كسى قبول مى كنم كه براى بزرگى من تواضع كند و به خاطر من از شهوات شيطانى خويشتن دار باشد و روزش را به ياد من تمام كند و دلش ملازم خوف از من باشد و نفسش را از شهوات، براى خاطر من حفظ نمايد و بر خلق من بزرگى نكرده و گرسنه را سير كند و برهنه را بپوشاند و به مصيبت زده ترحم آرد و غريب را پناه دهد؛ نور چنين آدمى همانند نور خورشيد مى درخشد، من براى او در تاريكى ها نور قرار مى دهم و جهلش را مبدل به علم كرده و به عزتم پناهش مى دهم و به وسيله ملائكه از حوادث نگاهش مى دارم؛ دعا مى كند دعايش را اجابت مى نمايم، از من طلب حاجت مى كند، حاجتش را مى دهم، او نزد من مانند فردوس است كه ميوه اش از دسترس خارج نمى شود و برگش تغيير پيدا نمى كند.

كدام نماز مردود است؟

چه بسيار مردمى كه عمرى به خود زحمت مى دهند و به اجراى برخى از احكام خدا قيام مى كنند، ولى زحمات آنان به فرموده قرآن مجيد [هَباءً مَنْثُوراً] «5» مى گردد.

اينان كسانى هستند كه يا از ايمان برخوردار نيستند مانند منافقين، يا اهل هر نوع گناه و معصيت اند مانند فاسقين، يا شرايط صحت و قبولى عمل را رعايت نمى كنند مانند مردمى كه به احكام الهى اهميت نمى دهند.

قرآن مجيد در سوره ماعون مى فرمايد:

[فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ* الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ* الَّذِينَ هُمْ يُراؤُنَ* وَ يَمْنَعُونَ الْماعُونَ ] «6».

پس واى بر نمازگزاران* كه از نمازشان غافل و نسبت به آن سهل انگارند.*

همانان كه همواره ريا مى كنند* و از [دادن ] وسايل و ابزار ضرورى زندگى [و زكات، هديه و صدقه به نيازمندان ] دريغ مى ورزند.

بدون شك منافقان و فاسقان و آنان كه شرايط صحت و قبولى نماز را رعايت نمى كنند از مصاديق بارز آيات سوره ماعون هستند.

نماز را هر كسى فراخور قدرت و استعدادش، بايد با صورت و سيرت كامل به محضر حضرت حق ببرد ورنه از طرف معبود عالم مردود است.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

وقتى بنده نماز را به وقت خودش به جاى آورد و بر شرايط و حقيقت آن محافظت نمايد، به صورت نورى پاكيزه به مقام قرب حركت مى كند و به صاحبش مى گويد: مرا حفظ كردى، خداوند تو را حفظ كند.

و اگر نماز را به وقتش نخواند و بر آن و شرايطش محافظت ننمايد، به صورت سياه و تاريكى به او برمى گردد و مى گويد: مرا ضايع كردى، خداوند ضايعت كند «7».

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمودند:

دو نفر از افراد امت من براى نماز به پا مى خيزند و ركوع و سجود نماز هر دو يكى است، ولى بين دو نماز آنان فاصله هم چون بين آسمان و زمين است، آن گاه اشاره به مسئله خشوع شد «8».

در قسمتى از يك روايت قدسى آمده:

وَرُبَّما صَلَّى الْعَبْدُ فَاضْرِبُ بِها وَجْهَهُ وَاحْجُبُ عَنّى صَوْتَهُ اتَدْرى مَنْ ذلِكَ؟

يا داوُدَ ذاكَ الَّذى يَكْثُرُ الْالْتِفاتَ الى حَرَمِ الْمُؤمِنينَ بِعَيْنِ الْفِسقِ وَذاكَ الَّذى يُحَدِّثُ نَفْسَهُ انْ لَوْ وُلّىَ امْراً لَضَرَبَ فيهِ الرِّقابَ ظُلْماً «9»:

چه بسا عبدى كه نماز مى خواند و من آن نماز را به صورتش مى زنم و بين خود و صدايش حجاب قرار مى دهم، مى دانى چنين عبدى كيست؟

اى داود! آن نمازگزار كسى است كه به ناموس مردم مؤمن زياد با ديده گناه نظر مى كند و به خودش مى گويد: اگر صاحب قدرتى شدم گردن مردم را مى زنم آن هم به ستم!!

يا مُوسى لااقْبَلُ الصَّلاة الّا مِمَّنْ تَواضَعَ لِعَظَمَتى وَالْزَمَ قَلْبَهُ خَوْفى وَقَطَعَ نَهارَهُ بِذِكْرى وَلَمْ يَبُتْ مُصِرّاً عَلَى الْخَطيئَةِ وَعَرِفَ حَقَّ اوْليائى وَاحِبَّائى «10»:

اى موسى! نماز قبول نمى كنم مگر از كسى كه براى عظمت من فروتنى كند و دلش ملازم با خوف من باشد و روزش به ياد من تمام شود و شب را در حال اصرار بر گناه صبح نكند و عارف به حق اوليا و عاشقان من باشد.

مى توان گفت كه نماز مردمى كه حقوق خدا و انبيا و امامان و اوليا را پايمال مى كنند، قبول است؟

مى توان گفت كه نماز اهل فسق و فجور و غرق شدگان در درياى معصيت و گناه نماز است؟

تا پيوند ايمانى و اتصال اسلامى انسان به پروردگار عزيز عالم و شؤون حضرت حق محكم نباشد، تا انسان در تمام شؤون حيات تقوا و خويشتن دارى از گناه را مراعات ننمايد، تا آدمى عملا به شرايط صحت و قبولى نماز توجه نكند، نماز او قابل قبول حضرت حق نخواهد بود!!

نماز در حال كسالت

اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايد:

هيچ كدام از شما با حالت كسالت يا خواب آلودگى يا با افكارى كه او را به خود مشغول مى سازد، به نماز نايستد؛ زيرا او در پيشگاه پروردگار مى باشد و جز اين نيست كه بهره و نصيب عبد از نمازش به همان اندازه است كه از روى قلب توجه به خدا داشته و نيز آن حضرت از رسول اسلام نقل مى كند كه:

دو ركعت نماز مختصر ولى با تفكر و در حال يقين بهتر است از يك شب زنده دارى «11»!

وضو يا غسل، يا تيمم را مطابق با احكام اسلام به جاى آريد، آن گاه در مكان مباح يا بهتر از آن در مسجد جاى بگيريد، سپس اول وقت را مراعات كنيد، آن گاه با تمام هستى يعنى با عقل و روح و قلب و نفس و بدن به طرف قبله بايستيد، سپس دل و جان را همان جا و براى هميشه از رذايل اخلاقى از قبيل ريا، حسد، بخل، حقد، كينه، عجب، نفاق و ... پاك كنيد و مواظب باشيد كه شكم و شهوت و لباستان آلوده به حرام نباشد؛ آن گاه تمام حواس خود را در نيت خالص متمركز كرده با قرائت صحيح تكبيرةالاحرام گفته و با عربى صحيح و حال الهى مسير نماز را حركت كرده و با غم و غصه به خاطر پايان گرفتن نماز، سلام نماز را ادا نموده از نماز خارج شويد و تصميم قاطع شما بر اين باشد كه تا رسيدن به نماز ديگر از هر گناهى دورى جوييد، آن وقت به طور حتم اميدوار به قبولى چنين نمازى باشيد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- مائده (5): 27.

(2)-/ المحاسن: 1/ 406.

(3)-/ جامع الأخبار: 337؛ بحار الأنوار: 74/ 133، باب 6، حديث 41.

(4)- المحاسن: 1/ 293، باب 47، حديث 455؛ بحار الأنوار: 66/ 391، باب 38، حديث 66.

(5)- فرقان (25): 23.

(6)- ماعون (107): 4- 7.

(7)- بحار الأنوار: 80/ 9، باب 6، حديث 2.

(8)-/ عوالى اللآلى: 1/ 322، حديث 57؛ جامع احاديث الشيعة: 5/ 230، حديث 7625؛ بحار الأنوار: 81/ 249، باب 16، حديث 41.

(9)- عدة الداعى: 38، الباب الأول فى الحث على الدعاء؛ بحار الأنوار: 81/ 257، باب 16، حديث 55.

(10)- كلمة اللّه: 97، به نقل از الأمالى، شيخ صدوق.

(11)- مستدرك الوسائل: 3/ 87، باب 29، حديث 3084.