تفسيرى ديگر از «بسم اللّه الرحمن الرحيم»

در «مفاتيح الغيب» آورده كه:

مداخل وساوس شيطان در نفوس انسان سه است: شهوت و غضب و هوا.

از شهوت حرص و بخل زايد و از غضب كبر و عجب آيد و نتيجه هوا، كفر و بدعت باشد.

پس حق سبحانه اين سه اسم فرستاده تا سد مداخل اين ثلاثه نموده، آدمى را از سلوك باديه غوايت باز دارد، هر كه بشناسد كه اللّه اوست از فرمان هوا كه معبود گمراهان است- و آيه كريمه:

[أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ‏] .

آيا كسى كه هواى [نفسش‏] را معبود خود گرفته ديدى؟.

شاهد بر آن است- سر ارادت به پيچد و هر كه داند كه رحمان اوست و ملك از اوست از غضب كه منشأ كبر و عجب است احتراز كند و هر كه عارف گردد به آن كه رحيم است، به واسطه تشبه به بهايم كه سركردگان بيابان شهوتند بر نفس خود ظلم نكند.

توجه عملى به اين سه نام مقدس، علاوه بر اين‏كه انسان را از رذايل اخلاقى پاك مى‏كند، كفه حسنات را هم سنگين مى‏نمايد.

از جناب مستطاب نبوى صلى الله عليه و آله روايت است كه:

چون امت مرا در روز قيامت به موقف حساب بدارند و عمل‏هاى ايشان را در ترازوى عمل نهند، حسنات ايشان بر سيئات بيفزايد، امتان پيغمبران گذشته گويند كه امت محمد صلى الله عليه و آله و سلم را با وجود كمى عمل چرا كفه حسنات ايشان افزون شد؟

پيغمبران ايشان گويند:

به جهت آن‏كه ابتداى كلام ايشان سه نام از نام‏هاى الهى بود كه اگر همان سه نام‏ در كفه نهند و همه حسنات و سيئات فرزندان آدم را در كفه ديگر گذارند آن سه نام بر همه زيادتى كند و آن نام‏ها نام‏هايى است كه در بسم اللّه است‏ .

در تفسير «كشف الاسرار» است:

اما حكمت در آن‏كه ابتدا به اللّه كرد سپس به رحمان، پس به رحيم، آن است كه اين بر وفق احوال بندگان فرو فرستاد و ايشان را سه حال است:

اول آفرينش، پس پرورش، پس آمرزش؛ اللّه اشارت است به آفرينش در ابتدا به قدرت، رحمان اشارت است به پرورش در دوام نعمت، رحيم اشارت است به آمرزش در انتها به رحمت.

چنان است كه اللّه گفتى اول بيافريدم به قدرت، پس پروريدم به نعمت، آخر بيامرزم به رحمت.

بسم اللّه آغاز تمام سوره‏هاى قرآن جز سوره توبه است. مردم مسلمان مأمورند در ابتداى تمام برنامه‏هاى خود، آن را بگويند و گفتن اين جمله و توجه به مفهومش به خاطر اين است كه روى دل و فكر انسان از غير خدا برگردد و هر كار و عملى به ياد خدا و به نام او شروع شود، تا هم چنان كه آغازش با اتصال به خير مطلق است، انجامش به محصول و ثمر نشيند و آدمى از اميد به مبدأ كمالات و توجه به سرچشمه خيرات و فيوضات از كارش بهترين سود را برده و برترين منفعت را كسب كند و نيز نام هر ضعيف و زبون و فقير و مسكين و ذليلى كه خود را مقصد و مقصود قرار داده و براى انسان جز شر حاصلى ندارد و هم چنين قهرمانان مادى و اربابان طاغوتى و سلاطين ستمگر و قلدران و زورگويان را از ميدان زندگى براند و جز با نام و ياد كمال مطلق و خير محض سر و كارى نداشته باشد.