گنجينه ها و ثروتهاى بادآورده در زمان خلفا

نگاهى گذرا به زندگانى بعضى از مسلمانان آن زمان نشان دهنده پیشرفت عظیم مادى در آن زمان است .
زبیر ابن عوام همان صحابى معروف که به کمک طلحه و عایشه جنگ جمل را با على علیه السلام براه انداخت داراى یازده خانه در مدینه و دو خانه در بصره و یکى در کوفه و یکى در مصر بود، او چهار عدد زن داشت که وقتى ارث او را تقسیم مى کردند بعد از کم کردن ثلث او به هر زنى یک میلیون و دویست هزار (درهم یا دینار) رسید در صحیح بخارى است که بنابراین دارائى او پنجاه میلیون و دویست هزار خواهد بود ولى دیگران گفته اند بخارى در محاسبه اشتباه کرده و مجموع دارائى او پنجاه و نه میلیون و هشتصد هزار مى شود،(۱)
و این عدد امروز عدد سنگینى است تا چه رسد به آن زمان و کسى که اوضاع اقتصادى آن زمان را بررسى کند به عظمت این اموال پى مى برد.
از مسعودى در مروج الذهب نقل شده که زبیر هزار اسب در اصطبل داشت او داراى هزار بنده و هزار کنیز و زمینها بود. و ابن سعد در طبقات گفته گفته است که زبیر در مصر زمینهائى داشت و همچنین در اسکندریه و کوفه و در بصره نیز خانه هائى داشت (۲).
اما طلحه ابن عبیدالله ، یاور زبیر در جنگ جمل ، در احوالات وى نوشته اند که هر روزى هزار دینار درآمد او از غلات عراق بوده است ، و بیش از این هم گفته اند، این درآمد او از عراق است اما درآمد او از ناحیه سراه در حجاز بیش از این برآورد شده است ،
طلحه در مدینه خانه اى با گچ و آجر و ساج بنا کرد (که خانه اعیان بشمار مى رفت ) ابن جوزى گفته است : که طلحه سیصد (بار) شتر از طلا داشت ،
عمرو ابن عاص گفته است : ارث بجا مانده از طلحه صد بهار است که در هر بهارى سه قنطار از طلا بود و همو گفته که شنیدم که بهار به پوست گاو مى گویند و ابن عبدربه این خبر را سیصد بهار از طلا و نقره ذکر کرده است بعضى ، سیصد پوست گاو پر از طلا و نقره ،
اما عبدالرحمن ابن عوف در احوالات او گفته اند که ده هزار گوسفند و یکصد اسب داشت همراه با هزار شتر، او که داراى چهار زن بود، و یکى از زنهاى خود را در هنگام مریضى (آخر عمر) طلاق داده بود، صالح ابن ابراهیم ابن عبدالرحمن گوید: با این زن مصالحه کردیم به هشتاد و سه هزار. و در تاریخ یعقوبى است که به یکصد هزار دینار با او مصالحه کرده اند و با در نظر گرفتن این که این مقدار یک سى و دوم ۳۲/۱ اموال او مى باشد زیرا مجموعه زنها ۸/۱ سهم مى بردند و چون چهار زن بوده اند به هر کدام ۳۲/۱ مى رسد، با این حساب اموال عبدالرحمن حداقل باید حدود سى و دو میلیون دینار بوده باشد، و این رقم مخصوصا در آن زمان چنان سرسام آور است که در احوالات عبدالرحمن ابن عوف نوشته اند، شمشهاى طلاى او را با تبر تقسیم مى کردند بطورى که دست کارگرها متورم شد،
و یا بعلى ابن امیه که به جز طلبهاى او و زمین و دارائى هاى متفرقه که یکصد هزار دینار ارزش داشت مقدار پانصد هزار دینار از او بجاى ماند،
و یا زید ابن ثابت که راجع به وى گفته اند: طلا و نقره او را بعد از وى با تبر قسمت مى کرده اند، و معلوم است که اشرافیت وقتى در میان مسلمانها چنین نفوذ کند در میان خلفا چه خواهد کرد و این سبک زندگى در زمان عثمان اوج گرفت و خود او چنان در این وادى اسراف کرد که حضرت امیر علیه السلام در خطبه شقشقیه در نهج البلاغه مى فرماید او و بنى امیه چنان بیت المال را حیف و میل کرده مى خوردند همچنانکه شتر، علف بهارى را (با اشتها و حرص ) مى خورد و همین شکم خوارگى او موجب کشته شدن وى گردید.
و در همین راستاست که آن زندگى و ثروت عظیم را براى عثمان ضبط کرده اند، لباسهاى پادشاهى مى پوشید و دندانهاى خود را به طلا زینت مى کرد، خانه اشرافى بنا کرد و داراى هزار برده بود تنها در ربذه هزار شتر داشت و اموال عظیم دیگر که تاریخ ثبت کرده است .

نویسنده: سید محمد نجفى یزدى