هنگامى كه اسماعيل از مادر با كرامتى چون هاجر به دنيا آمد، و چشم پدرى چون ابراهيم پس از كهن سالى به جمال ملكوتى و الهى آن فرزند روشن شد، و خانه و زندگى ابراهيم نورى مضاعف يافت، و چهره كودك نشان مى داد كه در آينده يكى از شخصيت هاى عظيم معنوى و ريشه نسلى پاك تا قيامت خواهد شد، ابتلا و امتحانى ديگر و تكليفى بسيار سنگين از جانب حضرت حق متوجه ابراهيم شد، و آن اين كه مأموريت يافت مادر و فرزند را از حدود شامات كه منطقه اى سرسبز و خرم و همراه هوائى معتدل، و فصولى دل انگيز، و باغ هائى روح افزا، و مرغزارها و گلستان هائى با صفا، و داراى انواع ميوه ها و محصولات و نهرها و چشمه سارها بود به نقطه اى كه در مسير حركت به او خبر خواهند داد ببرد.
من با توجه به آيات قرآن مجيد كه عنايات حق را نسبت به ساره همسر ديگر ابراهيم بيان مى كند، و از باب شرافت و كرامتى كه اين زن داشت و مورد بشارت حق در فرزنددار شدن در سن پيرى قرار گرفت، و نهايتاً خداى مهربان حضرت اسحاق را كه پدر انبياى بنى اسرائيل و به خصوص دو پيامبر اوالوالعزم حق چون موسى و عيسى است به ساره عنايت فرمود، و اين نسل بزرگ با داشتن بسيارى از پيامبران كه پس از ابراهيم ريشه در وجود ساره دارد، برايم به هيچ صورت قابل قبول نيست كه هجرت دادن هاجر و اسماعيل، چنان كه بعضى از تفاسير و برخى از تواريخ نقل كرده اند سببش حسادت و رشك شديد ساره به هاجر و اسماعيل، و ديگر موجبش ستم و آزارى بود كه ساره پس از ولادت اسماعيل نسبت به ابراهيم روا مى داشت.
آرى برايم قابل قبول نيست كه همسر قهرمان توحيد كه در كنار شوهرى چون ابراهيم از نور توحيد و تعليمات ابراهيم بهره مند بود، و فرشتگان از جانب حق بشارت اولاد به او دادند، و خود با كمال اشتياق هاجر را به ابراهيم جهت اولاددار شدن بخشيده بود به عنوان زنى حسود، كم ظرفيت و غمگين از عنايت خدا به هاجر، و هم چون استخوان كج و آزار دهنده به ابراهيم، و نهايتاً ستمكار آن هم ستمكار به پيامبرى چون ابراهيم قلمداد شود، متأسفانه برخى از تفاسير قابل توجه شيعه هم اين مسائل زشت را نسبت به زنى كه همسر يك پيامبر چون ابراهيم و نيز مادر پيامبرى چون اسحاق، و مادربزرگ پيامبرى چون يعقوب و نيز ريشه بسيارى از انبياء الهى است نقل كرده اند، و به اين معنا توجه ننموده اند كه اين گونه مطالب بى دليل، دست پخت يهود عنود است كه به كتاب هاى اسلامى راه يافته و از آن بدتر به امامان شيعه نسبت داده شده است.
به راستى چه سخت، و چه غير قابل باور است، كه تفاسير و كتاب هاى تاريخ يا برخى از كتاب هاى حديث مطالبى را نسبت به يكى از اولياء الهى نقل كنند و آن مطالب دست به دست به كتاب ها منتقل گردد، و روى منابر بدون تحقيق و دقت لازم براى مردم بيان شود، و مردم هم به همسر با كرامت قهرمان توحيد و مادر بسيارى از پيامبران در درون خود به چون و چرا برخيزند، و چهره باطن او را كه غرق در ايمان و توحيد بوده زشت ببينند و آلوده به حسد و رشك بنگرند، و او را موجودى به حساب آورند كه حضرت حق به پيامبر اسلام هشدار داده از شر حسود چون حسادتش را بكار گيرد به من پناه ببر
وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ
به حقيقت پناه به خدا از اين كه قلم مطالبى مسموم بنويسد، و به درون پاك انسانى والا تهمت بزند، و پناه به خدا از اين كه زبان اين مطالب مسموم را بيان كند، و پناه به خدا از شنونده اى كه اين مطالب نابجا را بشنود و بدون معطلى قبول كند و بدتر از آن در عرصه گاه پذيرش آن را جزء معارف دينى به حساب بياورد!
در هر صورت يكى از تكاليف و مسئوليت هاى بسيار سنگين ابراهيم و بقول قرآن مجيد از جمله ابتلائات اين مرد بزرگ كه آن را با كمال اخلاص و شوق به اتمام رسانيد و به طور كامل تحقق داد هجرت دادن هاجر و فرزند شيرخوارش به منطقه لم يزرع مكه بود.
آن بزرگ مرد توحيد و ايمان، و قهرمان عزم و اراده، و عبد صالح و خالص حق به عنوان اداى تكليف نه فرار از ساره يهود ساخته، هاجر و اسماعيل را به فرمان حضرت حق و به دلالت امين وحى از سرزمين شام حركت داد تا ميان دره اى پر از ريگ سرخ، و زمينى خشك و بى آب و گياه كه در محاصره كوه هاى خشن بود، و گرمائى طاقت فرسا داشت رسيد، امين وحى به او اشاره كرد كه هاجر و اسماعيل را در اينجا فرود آر.
ابراهيم هاجر و فرزند دلبندش را از مركب پياده كرد، و سايبانى در حد معمول براى آن دو بپا نمود، و مشكى كه اندكى آب در آن مانده بود نزد آنان نهاد.
امين وحى به ابراهيم گفت: حكم پروردگار است كه هر دو را اينجا بگذارى و خود به محل زندگى ات بازگردى.
شگفتا چه تكليف سنگينى، و چه مسئوليت طاقت فرسائى، و چه وظيفه سختى و چه امتحان و ابتلاى كم نظيرى، اينجاست كه آسمان ها و زمين و همه كوه ها در عرصه تكوين از اين كه بار امانت حق را به دوش بكشند از آن امتناع ورزيدند، و بلكه نوعى ترس كه برخاسته از ضعف است به آنها دست داد، ولى انسان عادل و آگاهى چون ابراهيم كه به حقايق و معارف آگاه بود، و مى دانست همه تقديرات و برنامه ريزى هاى حضرت رب العزه حكيمانه است، و از اين نوع تكاليف كه به انسان هاى خاص ارائه مى شود مصالح عاليه در نظر است مشتاقانه بار امانت حق را پذيرفت و به منزل اتمام رسانيد، و همه جوانب تكليف و ابتلا را با قوت و قدرت و يقين و بصيرت انجام داد.
إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَ
ابراهيم حال را نمى ديد، ابراهيم مشقت و سنگينى وظيفه را تحمل كرد، ابراهيم با نورانيت باطن دريافت كه پشت اين پرونده و آينده اين داستان همراه با امورى مفيد و حقايقى ارزنده، و ثمرات عالى، و منافعى ابدى و سرمدى براى خاندانش و براى همه بشريت است.
ابراهيم چون قصد بازگشت نمود، هاجر به او گفت: اى خليل رحمان ما را به كه مى سپارى و به كه وا مى گذارى؟ پاسخ داد به پروردگارى كه شما را به فرمان او به اينجا آوردم، پروردگارى كه مرا در كودكى در غارى بيرون منطقه بابل مواظبت كرد و رشد و پرورش داد، و از آتش نمروديان سالم و با صحت بيرون آورد، هاجر كه از نور ايمان برخوردار بود، و ارزش هاى معنوى را از همسر و معلمى چون ابراهيم دريافت كرده بود گفت:
«رضيت بقضاء الله و امتثلت لامر الله حسبى الله و عليه توكلت:»
به فرمان و حكم حضرت الله راضى و خوشنودم، و امر و دستورش را به جان اطاعت مى كنم، خداوند مرا كافى است و بر او اعتماد مى نمايم.
در هر صورت ابراهيم با كمال اطمينان قلبى و آرامش روحى آنان را به حضرت رب واگذاشت و خود راه مراجعت به وطن را پيش گرفت، و چون به كوه ذى طوى رسيد توجهى به آن مادر و فرزند كرد و به حضرت حق عرضه داشت:
رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ.
پروردگارا من برخى از فرزندانم را در دره اى بى كشت و زرع نزد خانه حرمت يافته ات سكونت دادم، پروردگارا براى اين كه نماز را به پا بدارند، پس دل هاى گروهى از مردم را به سوى آنان علاقه مند و متمايل كن، و آنان را براى اين كه در عرصه شكر و سپاس قرار گيرند از انواع محصولات و ميوه ها روزى بخش.
واى چه زيباست، چه صحنه ى شگفت آورى است، پدرى پس از رسيدن به سن كهن سالى از همسرى جوان و مورد علاقه اش فرزندى چون اسماعيل نصيبش مى شود، پدر كه بايد در آن سن و سال در اوج شادى و خوشالى در كنار آن زن و فرزند بياسايد، و هر لحظه با نظر به چهره ملكوتى فرزندش غرق نشاط شود، و هر غم و غصه اى را از قلب بزدايد به فرمان خدا آنان را به دره اى خشك و بى آب و علف بياورد و سپس مكلف به بازگشت شود، از تمام وجودش فرياد بردارد كه پروردگارا من اين زن و فرزند را در اين وادى سكونت مى دهم كه پرچم نمازت را بر بلنداى بام تكليف و مسئوليت هاى انسان افراشته سازند، وه كه نماز چه عبادت عظيمى و چه وظيفه سنگينى است، كه بايد پيامبرى چون ابراهيم براى زنده ماندن اين عبادت چنين هزينه فوق العاده و طاقت فرسائى را بپردازد.
ابراهيم كم كم از منطقه حرم دور شد، و به سوى شام رهسپار گشت، مادر و فرزند در سايه عنايت و رحمت خدا در آن وادى لم يزرع ساكن شدند، باقى مانده آب مشك تمام شد، حرارت آفتاب ريگ هاى منطقه را به عناصرى داغ و سوزان تبديل كرد، هوا به شدت گرم شد، مادر لب تشنه شيرى در سينه نداشت تا فرزندش را از گرسنگى برهاند، تشنگى به شدت بر اسماعيل غلبه كرد، طفل پاشنه پا به زمين مى سائيد، لطف رب و رحمت محبوب اقتضا كرد كه از زير پاشنه پاى كودك آب بجوشد، هاجر از منطقه مروه كه مشرف به محل بود احساس كرد، آبى پديد آمده، به شتاب به سوى اسماعيل شتافت، منظره زيبائى از تجلى رحمت حق را ديد، آرى آب از زير پاشنه پاى اسماعيل به جريان افتاده، اين اولين نشانه عنايت و محبت و مهر خداوندى به زن و فرزندى بود كه ابراهيم به خدا واگذار كرده بود، مقدارى ريگ گرداگرد محل جوشيدن آب جمع كرد و شكافى در آنجا ايجاد كرد تا آب به اندازه كافى جمع شود، مشك را از آن آب شيرين خوشگوار پر كرد تا به هنگام نياز بتواند مصرف كند.
هاجر از اين جريان خوشحال و خوشدل شد، فراوانى آب سبب جارى شدن آن در بخشى از زمين حرم گشت، اتفاقاً گروهى از قبيله جرهم به بازرگانى از شام به يمن مى رفتند، در ذى المجاز و عرفات فرود آمدند، از دور مشاهده كردند مرغانى در پروازاند، پيش خود گفتند: حتما در اين نواحى آبى هست، چه اين كه مرغان در فضائى به پرواز مى آيند كه آب باشد و گرنه گرد منطقه بى آب نمى گردند، در ضمن مرغانى ديگر را ديدند كه از اطراف به آن نقطه روى مى نهند، دو نفر از كاروانيان بر اثر مرغان رفتند تا نزديك محل جوشش آب كه بعداً معروف به زمزم شد رسيدند، زنى با وقار و با كرامت و طفلى را در كنار آب تنها ديدند، شگفت زده شدند به او خطاب كردند: جنى يا انسى؟ گفت من انسانم گفتند: در اين محل هرگز آب نبوده، سيصد تا چهارصد گز كندن زمين و زدن چاه لازم است تا به آبى شور و غير قابل شرب رسيد، اين چه داستانى است كه ما مى بينيم؟ هاجر از برنامه همسرش ابراهيم و خود و طفلش و مهاجرت نمودنش به فرمان خدا به آنان خبر داد، دانستند همه اين پديده از كرامت و عنايت حق است كه شامل حال اين خاندان با عظمت شده، از هاجر درخواست آب كردند، به هر يك شربتى از آن آب داد، چون خوردند آبى شيرين و خوشگوار يافتند، گفتند: مالكيت اين آب در اختيار چه كسى است؟ گفت: من و فرزندم اسماعيل، دو مرد به كاروان بازگشتند و داستان آن زن با كرامت و فرزندش را باز گفتند، آن گروه كه صاحب شتر و گاو و گوسپند بودند شادمان گشته و به سوى آن محل به حركت درآمدند، و نماينده اى نزد هاجر فرستادند و درخواست كردند كه از آن آب سهمى براى آنان مقرر نمايد، تا در برابر اين
محبت نسبت به او و فرزندش به جبران برخيزند، هاجر كه از هر جهت مؤدب به آداب الهى و انسانى بود، در پاسخ آنان گفت اين مسئله در گرو اجازه و رخصت پيامبر خدا حضرت ابراهيم است، چون ابراهيم پس از مدتى دورى از همسر و فرزند به ديدن آنان آمد و داستان را شنيد اجازه داد كه آن قوم از بخشى از آن آب استفاده كنند، قوم در آنجا خيمه توطن زدند و با كمال فراغت به گذران معيشت پرداختند، و در خدمت به آن خاندان بزرگ دقيقه اى فرو نگذاشتند تا اسماعيل به تدريج بزرگ شد و به رشد جسمى و كمال عقلى رسيد، ديگر مردمان هم به آن ناحيه روى آوردند و از هر جنس و متاع و ميوه و وسايل زندگى به آن محل آوردند، كم كم زندگى و تجارت و دامدارى در آن مركز رونق گرفت، و ساكنان منطقه سهمى از دام خود را به اسماعيل هديه مى كردند تا با مادر با كرامتش به آرامى معيشت خود را تأمين نمايند. «1»
پس از اين جريانات زمينه ساخته شدن بيت الله بفرمان الله به دست پاك دو پيامبر الهى آمده شد، «مكان بيت با عنايت پروردگار و جستجو و تكاپوى ابراهيم به وى نمايانده شد: مكانى در حدود خط استوار و از نخستين قطعه تكوين شده زمين.
آن سرزمينى را ابراهيم براى ساختن بيت مى جست كه از همه آلودگى ها پاك و از دسترس تمدن هاى مصنوعى و افكار و معلومات غرورانگيز و هيجان شهوات و آمال كاذب دور باشد، دست تدبير خداوند او را از شهرها و مراكز تمدن ريشه دارى مانند بابل و شام و مصر و بيابان ها و دشت هاى سرسبز و خرم گذرانيد، و نهايتاً در ميان بيابان شن زار حجاز و دور از مقررات بشرى و حكومت هاى فردى و كاخ هاى طبقاتى كه همه زنجيرهائى بر استعداد، و پرده هائى بر فطرت آزاد بشرند، و در عمق دره اى كه سلسله كوه هاى خشك آن را احاطه كرده مكان بيت را يافت.
قطعه اى را يافت كه پيش از پيدايش قطعات ديگر و راه افتادن آدمى روى زمين، مانند گوهر تابان مى درخشيد، اين تابش قرن ها پيش از آن بود كه در اثر قوانين و نظامات بشرى، دسته يا گروهى توده هاى مردم را به بندگى خود درآورند، و راه هاى امتيازات و ظلم و تجاوز را باز نمايند.
سرزمينى كه نور خورشيد و ماه و ستارگان بر آن مى تافت گويا نخستين تابش نور حيات بر آنجا بود، آرى در آن روزگارانى كه نسيم بر درياها مى وزيد و فرشتگان در اطراف زمين تسبيح مى گفتند، و رحمت خدا همه جا را فرا گرفته بود، و هيچ حركت و جنبشى از جنبندگان محسوس نبود، تنها اراده او بر همه موجودات فرمان روا بود، در حقيقت اين قطعه اى كه براى ساختن بيت انتخاب شد، اولين نقطه اى بود كه عرش رحمت و فرمان خدا در آن قرار گرفت» «1»
اميرمؤمنان (ع) در خطبه 234 معروف به خطبه قاصعه در رابطه با كعبه كه به دست ابراهيم و اسماعيل در نقطه اى خاص بنا شد مى فرمايد:
آيا نمى بينيد خداوند پاك گذشتگان را از زمان آدم صلوات الله عليه تا آخرين انسان اين جهان به سنگ هائى آزمايش نموده كه نه زيان مى رساند و نه سود مى دهد، نه مى بيند و نه مى شنود، آنجا را خانه حرمت خود و جايگاه قيام مردم به عبادت قرار داد، و آن را در سنگلاخ ترين محل ها، و كم كلوخ ترين مكان هاى مرتفع دنيا و دره اى تنگ تر از ديگر دره ها، در ميان كوه هاى سخت، و رمل هاى نرم و روان، و چشمه هاى كم آب، و دهات دور از هم، كه شتر و گاو و گوسپند در آنجا از بى آب و علفى رشد نمى كنند بنا كرد.
سپس به آدم و فرزندانش فرمان داد به آن ناحيه توجه كنند، در نتيجه آن ناحيه مبارك، مركزى براى سودبخشى سفرها، و مقصدى براى باراندازى قاصدان گرديد، اعماق دل ها آهنگ آن خانه مى كند، از بيابان ها بى آب و علف و دور از آبادى، و ارتفاعات دره هاى عميق و شيب دار، و جزائر جدا از هم درياها روى به آن مى آورند!
تا از روى ذلت شانه ها را حركت دهند، و گرداگرد آن خانه تهليل گويند، ژوليده موى و غبارآلود هروله نمايند، لباس هاى خود را كنار انداخته، و با اصلاح نكردن سر و صورت زيبائى خلقت خود را زشت نمايند، بخاطر ابتلائى بزرگ و امتحانى سخت، و آزمايشى روشن، و تطهيرى به نهايت، كه آن را موجب رحمت و رسيدن به بهشت قرار داد.
و اگر خداوند پاك مى خواست خانه با حرمت خود ومراكز مناسك حج را در ميان باغ ها و نهرها، و زمين هاى نرم و هموار و پر درخت، و ميوه هاى در دسترس، و ساختمان هاى به هم پيوسته، و آبادى هاى متصل به هم، ميان گندم زارى نيكو، و باغ هاى سرسبز و خرم، و كشت زارهاى وسيع، و نواحى پر آب، و زراعت هاى تازه و شاداب، و جاده هاى آباد قرار دهد، قرار مى داد، آن وقت مقدار پاداش و ثواب را به تناسب آزمايش سهل و آسان، اندك ساخته بود، و اگر بنيانى كه خانه بر آن استوار است، و سنگ هائى كه بيت حق از آن ساخته شده، از زمرد سبز، و ياقوت قرمز، و روشنى و درخشش خيره كننده بود، بار دودلى را از سينه ها سبك مى كرد، و كوشش ابليس را براى وسوسه در قلوب فرو مى گذاشت، و تلاطم شك و ترديد را از مردم برطرف مى نمود، ولى خداوند بندگانش را به انواع سختى ها امتحان مى كند، و با كوشش هاى گوناگون به عبادت وا مى دارد، و به امور ناخوشايند مى آزمايد، تا كبر را از دلهايشان بيرون كند، و خوارى و تواضع را در جانشان بنشاند، تا با اين گونه آزمايش ها ابواب فضل و رحمت را به رويشان بگشايد، و اسباب عفو خود را به آسانى به آنان عنايت فرمايد.
كعبه با نيتى خالص، و دستانى الهى، و زحماتى بى شائبه به وسيله ابراهيم و اسماعيل در محدوده تعيين شده پايه هايش به صورت مادى و با جهت گيرى به جانب اوج و رفعت معنوى ساخته شد، تا قبله اى براى عبادت كنندگان روزگار، و مايه اى براى رسيدن بركات به مردم، و مركز نورى براى هدايت بندگان، و محلى براى مناسك حج زائران، و جايگاهى براى به دست آوردن ثواب و پاداش كوشندگان و بينندگان مؤمن باشد.
آرى عارف به حق معنوى كعبه نه آشنا و آگاه به مواد ظاهرى بيت، آنچنان كه بايد از بركات آن، و هدايت گرى اش، و مناسكش و پاداش هاى مقرر شده اش بهره مند مى شود.
منبع : پایگاه عرفان
