ثواب روزه‏

نوشته : حضرت آیت الله حسین انصاریان

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:

خداوند فرموده هر برنامه نيكى به ده برابر تا هفتصد برابر مزد دارد، مگر روزه ماه رمضان كه براى من است و جزايش بر عهده من است «1».

و نيز آن حضرت فرمود:

به آن كسى كه جانم در قبضه قدرت اوست، بوى دهان روزه دار در پيشگاه خدا پاكيزه تر از بوى مشك است، خداوند مى فرمايد: براى خاطر من از شهوت و طعام و نوشيدنى دست برداشت، پس روزه براى من است و جزايش بر عهده من است «2».

و نيز آن حضرت فرمود:

براى بهشت درى است به نام سيرآب نهايى از آن در جز روزه داران وارد نمى شوند، لقاى خدا در جزاى روزه به روزه دار وعده داده شده «3».

و نيز آن حضرت فرمود:

براى روزه دار دو خوشحالى هست: يكى وقت افطار و ديگر وقت لقاى با حق «4».

و آن جناب فرمود:

براى هر چيزى درى است و در عبادت روزه است «5».

قالَ أبُو جَعْفَرٍ عليه السلام: بُنِىَ الْإسْلامُ عَلى خَمْسَةِ أشْياءِ: عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وَالْحَجِّ وَالصَّوْمِ وَالْوَلايَةِ «6».

امام باقر عليه السلام فرمود: بناى اسلام بر پنج چيز است: نماز، زكات، حج، روزه، رهبرى امام معصوم.

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:

روزه دار در حال عبادت است گرچه خواب باشد تا وقتى كه در حال غيبت كردن مسلمان نباشد «7».

نبىّ اكرم صلى الله عليه و آله به اصحاب فرمودند:

شما را به چيزى خبر دهم كه اگر عمل كرديد شيطان از شما دور شود به مانند دورى مشرق از مغرب؟ عرضه داشتند: آرى، فرمودند: روزه رويش را سياه مى كند، صدقه پشتش را مى شكند، حب فى اللّه و كمك به عمل صالح او را مستأصل و بيچاره مى كند، استغفار رگ قلبش را مى گيرد و براى هر چيزى زكات است زكات بدن ها روزه است «8».

يك بار ديگر با اين همه مقدمه به جمله اول روايت «مصباح الشريعة» توجه كنيد تا مفهومش آن چنان كه هست براى شما روشن گردد، امام صادق عليه السلام در جمله اول مى فرمايند، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

روزه سپر است، يعنى حايل بين شما و آفات دنيا و حجاب بين شما و عذاب آخرت است، آرى، روزه با شرايطى كه در روايات و دعاهاى گذشته بيان شد اگر تحقق پيدا كند ستر از آفات دنيا و حجاب از عذاب آخرت است.

 [فَإذا صُمْتَ فَانْوِ بِصَوْمِكَ كَفَّ النَّفْسِ عَنِ الشَّهَواتِ وَقَطْعَ الْهِمَّةِ عَنْ خُطُواتِ الشَّيْطانِ ]

نيت روزه

امام صادق عليه السلام در اين جمله مى فرمايد:

چون خواستى روزه بگيرى، نيتت در حقيقت از ورود به اين مقام با عظمت الهيه اين باشد كه نفس را از تمام شهوات «شهوت خوردن و آشاميدن خارج از حدود الهى، شهوت جنسى شيطانى، شهوت مقام و جاه و رياست، شهوت مال پرستى، شهوت غرور و كبر و ريا، شهوت عجب و خودبينى و خودپسندى، شهوت شهرت و سلطه طلبى» نگاه دارى و با كمال قدرت و اراده از جولان نفس در ميادين خطرناك گناه با كمك گيرى از روزه جلوگيرى كنى.

و هم چنين به اين نيت وارد روزه شو كه همت و اراده ات را از قرار گرفتن در جاى پاى شيطان حفظ كنى.

اگر با روزه ماه رمضان عادى برخورد كنى و مسير اين مقام را بدينگونه كه حضرت صادق مى فرمايند نپيمايى و وقت سحر و افطار همانند همه اوقات از لذيذترين غذاها بهره گيرى و از زياد خوردن بر كنار نمانى، از منافع معنوى ماه مبارك رمضان محروم خواهى شد.

ماه رمضان، ماه مبارزه با شهوات غلط و هواهاى نفس و خطوات شيطان و كشش ها و جذبه هاى غير خدايى است، در اين كلاس رياضت و تمرين و جهد و كوشش سنگين لازم است، تا در پايان به قله مرتفع تقوا برسى و از عنايت و لطف او كه شامل حال پرهيزكاران است بهره مند گردى.

ماه مبارك رمضان، ماه تهذيب نفس و تزكيه جان و رشد عقل و ترغيب اميال و خواسته ها به سوى خواسته هاى خداست.

ماه رمضان، ماه علم، ماه تعلم، ماه تعليم، ماه تلاوت كتاب، ماه فهم حقايق، ماه آراسته شدن به حسنات و پيراسته شدن از سيئات و ماه مؤدب كردن نفس به آداب الهى است.

شما اگر ماه رمضان تجاوزات نفس و سركشى هاى غرائز و طغيان آمال و آرزوها را تعديل نكنيد و شعله هاى شيطانى هوا را خاموش ننماييد و به آداب الهيه آراسته نشويد، پس از ماه رمضان با آن همه عظمت و جلالش چه بهره اى برده ايد؟

مايه سعادت و سلامت و نجات انسان به فرموده تمام انبيا و امامان عليهم السلام و كتب آسمانى و عقلا و صلحا و اولياى ادب است، ادب عبارت از مجموعه خواسته هاى حضرت حق در همه زمينه ها از انسان است و ماه رمضان بهترين كلاس براى آموزش آداب و بهترين زمان براى آراسته شدن به مبانى الهى است.

اولياى الهى، عارفان عاشق، وارستگان با فضيلت، از هر فرصتى براى تهذيب نفس و تزكيه دل و مؤدب شدن خويش به آداب الهى استفاده مى كردند.

در اين راه تلخى ها مى چشيدند، رياضت هاى شرعيه مى كشيدند، تمرين ها مى كردند و آنچه را ملاك كار و عمل قرار مى دادند فقط و فقط رضايت حضرت حق بود.

حكايتى از مبارزه با نفس

سال 1364 هجرى شمسى در اصفهان براى سخنرانى دعوت شده بودم.

مى دانستم اصفهان روزگارى مركز زندگى بسيارى از اولياى خدا و عالمان كامل بود.

شهر، شهر حكيمان، فقيهان، فيلسوفان، عارفان، عاشقان، كاملان و شهيدان خداست، بر همگان لازم است كه اين حيثيات و سرمايه هاى اين شهر را حفظ كنند.

در مدت اقامتم، عاشقانه به دنبال زيارت قبور مردان الهى، يا آنان كه چهره هاى الهى را زيارت كرده، بودم.

بيشتر گشتم، كمتر موفق شدم، سرمايه هاى عظيم از دنيا رفته بودند، در گوشه و كنار شهر به ندرت كسانى پيدا مى شدند كه يا خود اهل حال بودند يا با اهل حال گذشته سر و سرّى داشتند.

يك شب چهره اى نورانى در جلسه اى كه براى تبليغ بپا بود حضور يافت، قيافه ملكوتى او مرا جذب كرد، از احوالش پرسيدم، گفتند: عالمى بزرگوار و سيدى كريم النفس و شخصيتى گمنام است كه سى سال محضر فيلسوف بزرگ مرحوم حاج آقا رحيم ارباب را درك كرده است. گرچه خودم دو بار آن مرد بزرگ را ديده بودم ولى از حالات و روحيات و اخلاقياتش آن چنان كه بايد آگاه نبودم.

به زيارت آن مرد شتافتم، تا با يك تير دو نشان زده باشم. هم از معنويت او بهره ببرم، هم از اوصاف و كمالات استادش بشنوم.

مجالسى با او نشستم، گفتگوها بين اين شرمنده و او رفت، مى گفت: معمولًا يك هنرمند به خصوص يك عالم مشهور علاقه مند است بيش از پيش شناخته شود و چهره كند، طبع علم طبع خودنمايى، غرور، خودشناساندن و شهرت است، يك عالم مى خواهد تمام مردم از علمش، از تأليفاتش، از حسن عملش و به خصوص از قدرت درس دادنش مطلع شوند، تا از اين اطلاع لذت ببرد و نيز سبيلى از چربى ماديت چرب كند، دنبال جايى مى گردد كه درسش و حضور شاگردانش در برابر ديدگان مردم چشمگير باشد، تا در بين مردم مشهور گردد، ولى استادم حضرت حاج آقا رحيم ارباب به مدت پنجاه سال در مسجدى براى بهترين فضلا و طالبان علم درس مى گفتند، اما وقت درس اكيداً دستور مى دادند پرده كنار درب مسجد را بيفكنند و آن چنان با صداى آرام درس مى گفت كه فقط صدايش را طلاب بشنوند، تا كسى نفهمد و نبيند كه چه كسى در اين مسجد درس مى دهد، اين اخلاق مردى بود كه در زمان خودش در علوم اسلامى به خصوص فقه و تفسير و فلسفه و در عمل و اخلاص و در خدمت به جهان علم و تربيت و در مايه هاى الهى و عرفانى كم نظير بود!

آرى، اين است حقيقت عينى كف نفس از شهوات و حفظ خويش از افتادن در خطوات شيطان و اين از بركت ايمان، يقين، اخلاص، عبادت و به خصوص روزه حقيقى در ماه مبارك رمضان است.

راستى چه لذت دارد، كارى كه فقط و فقط خدا براى انجام بگيرد، چه سودمند است عملى كه محض تقرب به او از انسان سر بزند، چه پرقيمت است نفسى كه از هوا و شهوات تزكيه شده و به مقامات معنوى آراسته گشته و به آداب انبيا و امامان عليهم السلام و اوليا مؤدب شده است، صاحب اين نفس، صاحب حقيقت و معنويت و فضيلت است و راه پيدا كردنش به مقام قرب و انس بسيار آسان است.

اين را بدانيد كه از هر عبادتى بايد در جهت آراسته شدن و پيراسته شدن استفاده كرد و گرنه آن عبادت، عبادت نيست.

روزه ماه رمضان براى رسيدن به تقوا و روح پرهيزكارى و قدرت خويشتن دارى از هر گناهى است، اگر در شب و روز ماه رمضان مانند بقيه ايام آلوده باشيد، اگر پس از پايان ماه رمضان به اعمال و كردار و اخلاق ناپسند قبل از ماه رمضان برگرديد، چه اتصالى به ماه رمضان پيدا كرده ايد و چه نفعى از ماه رمضان عايد شما شده و با چه بركت و رحمت و مغفرت و انابه و توبه اى برخورد داشته ايد؟

اندكى در وضع زندگى اوليا بينديشيد و كمى در هدف پاك و مقدس عبادات تفكر كنيد، تا از اين محدوديت ها و غرائز سركش و شهوات بنيان كن و خطوات شيطان رهيده به فضاى معنوى ملكوت برسيد و در آن فضاى غير قابل توصيف با دو بال ايمان و عمل و پاكى و شايستگى براى رسيدن به مقام قرب و لقاى دوست به پرواز آييد.

به اين صورت كه امام صادق عليه السلام فرموده اند:

نيت روزه كن و وارد ميدان صوم شو، به حقيقت وارد شو و نيت كن و معنويات و بركات اين ماه را به توفيق حق با اداى واجبات و ترك محرمات به خود منتقل كن كه اين چنين روزه شكننده قدرت دشمن خدا يعنى شيطان است، چرا كه مهم ترين وسيله شيطان براى ربودن عباد از مدار بندگى حضرت جانان شهوات است و شهوات در وجود انسان با خوردن و آشاميدن قدرت مى گيرند، به همين خاطر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:

إنَّ الشَّيْطانَ لَيَجْرى مِنْ إبْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّمِ فَضَيِّقُوا مَجاريِهِ بِالْجُوعِ «9».

جريان حركت و سلطه شيطان نسبت به وضع انسان همانند جريان خون است، راه حركت او را با گرسنگى ببنديد.

چون روزه واقعى ماه رمضان قلع و قمع كننده قدرت او و سدّ ورود او از طرق مختلف به حيات انسان و تنگ كننده مجارى آن دشمن خطرناك است به حضرت حق نسبت داده شده.

ألصَّوْمُ لى «10».

روزه براى من است.

شما روزه حقيقى بگيريد، تا به راندن و رجم شيطان قدرت پيدا كنيد، شما خدا را با اجراى اوامرش به نحو حقيقت يارى دهيد تا وجود مقدس او شما را يارى دهد.

[إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ ] «11».

اگر خدا را يارى كنيد، خدا هم شما را يارى مى كند.

[وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا] «12».

و كسانى كه براى [به دست آوردن خشنودى ] ما [با جان و مال ] كوشيدند، بى ترديد آنان را به راه هاى خود [راه رشد، سعادت، كمال، كرامت، بهشت و مقام قرب ] راهنمايى مى كنيم.

[إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ] «13».

يقيناً خدا سرنوشت هيچ ملتى را [به سوى بلا، نكبت، شكست و شقاوت ] تغيير نمى دهد تا آن كه آنان آنچه را [از صفات خوب و رفتارشايسته و پسنديده ] در وجودشان قرار دارد به زشتى ها و گناه تغيير دهند.

و چه تغييرى بالاتر از تغيير وضع شهوات و از باطل خارج شدن به راه حق و حقيقت است.

شهوات چراگاه لذيذ شياطين است و تا زمانى كه در اين مرتع آب و علف زياد ببينند رها كننده نيستند!

و تا اين ناكسان خطرناك در اين مرغزار در تردد و رفت و آمدند، جلال و جمال او براى عبد كشف نمى شود و عبد به مقام شهود نمى رسد و عبد در كمال بيچارگى و بدبختى محجوب از زيارت و لقاى اوست، به فرموده پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله:

لَوْلا الشَّياطينَ يَحُومُونَ «14» عَلى قُلُوبِ بَنى آدَمَ لَنَظَرُوا إلى مَلَكُوتِ السَّماءِ «15».

اگر شياطين دور قلبهاى بنى آدم حلقه نمى زدند هر آينه بنى آدم پى عظمت ملكوت و سموات مى برد.

به همين خاطر در رواياتى كه گذشت از روزه به عنوان باب عبادت و سپر از آفات دنيا و عذاب آخرت ياد شده است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- محجة البيضاء: 2/ 121، كتاب اسرار الصيام.

(2)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(3)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(4)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(5)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(6)- محجة البيضاء: 2/ 122، كتاب اسرار الصيام.

(7)- محجة البيضاء: 2/ 123، كتاب اسرار الصيام.

(8)- محجة البيضاء: 2/ 123، كتاب اسرار الصيام.

(9)- محجة البيضاء: 2/ 125، كتاب أسرار الصيام.

(10)- الكافى: 4/ 63، باب ما جاء فى فضل الصوم والصائم، حديث 6؛ وسائل الشيعة: 10/ 397، باب 1، حديث 13679.

(11)- محمد (47): 7.

(12)- عنكبوت (29): 69.

  مطالب فوق برگرفته شده از کتاب عرفان اسلامى جلد ششم