راه آسمان رمضان در آینه ی قرآن

مجله: گنجینه - شماره 9 

یا ایها الذین آمَنوُا کُتبَ عَلَیْکُمُ الصّیامُ کَما کُتبَ عَلیَ الذّینَ من قبلکُمْ لَعَلَّکُم تَتَّقُونَ. (بقره، 183)

ای افرادی که ایمان آورده اید ! روزه بر شما نوشته شده همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند، نوشته شده تا پرهیزکار شوید.

روزه از ارکان اسلام

بدان که روزه رکنی است از ارکان مسلمانی و سببی ظاهر است اندر تقدیس طبیعت و اندر شرایع انبیاء علیهم السلام روزه مشروع بوده است از عهد آدم تا روزگار مصطفی و به مقتضای خبر: روزه چهار یک ایمان است که مصطفی صلی الله علیه و آله گفت: اَلصَّوْمُ نصْفُ الصَّبْر وَ الصَّبْرُ نصْفُ الاْیمان.

خداوند در این آیه به زبان اشارت و بیان حکمت می گوید: ای شما که مؤمنانید! روزه که بر شما بنوشته شد از آن بنوشته شد که همه مهمان حق خواهید بود. فردا در بهشت خواهد تا مهمانان گرسنه به مهمانی بَرد که کریمان چون کسی را به مهمانی برند، دوست دارند که مهمان گرسنه باشد تا ضیافت به دل مهمانان شیرین تر بود.

رب العالمین بهشت و هرچه در آن است مؤمنان را آفرید که هیچ چیز از آن وی رابه کار نیست و به آن محتاج نیست.

اجرای دستور حق

رب العالمین هر چه خزائن نعمت است همه برای مؤمنان و خورندگان آفرید که خود نخورد. از این جا گفت عزجلاله: اَلصَّوْمُ لی. یعنی صمدیّت مراست که نه خورم ونه آشامم و روزه داران خود پاداش دهم بی حساب که ایشان موافقت ما طلب کرده اند از روی ناخوردن و دوستی ما خواسته اند که اول مقامی در دوستی موافقت است.

اکنون می دان که چون موافقت تو مر فرشتگان را به آمین گفتن در آخر سوره ی حمد حاصل شود. گناه گذشته و آینده ی تو بیامرزند. چنان که درخبر است. پس موافقت تو اللّه را به ناخوردن، هر چند که ناخوردن تو تکلفی است و وقتی؛ ناخوردن اللّه صفتی ست و ازلی.

می دان که از آن چه شرف و کرامت به تو باز گردد در دل و دین.

خزینه ی فضل

[حق گفت: الصوم لی] اضافت روزه با خود کرد تا دست خصمان از آن کوتاه کند. فردا در قیامت چون خصمان گردد تو برآیند و عبادت های تو به آن مظالم که در گردن داری، بردارند، رب العالمین آن روزه ی تو در خزینه ی فضل خود می دارد و خُصمان تو را می گوید: این، آن من است. شما را بر آن دستی نیست. پس به عاقبت به تو باز دهد. گوید: این اضافت از بهر آن با خود کردم تا از بهر تو نگه دارم.

درک حال فقر

حکمتی دیگر گفته اند روزه ی روز دار را یعنی تا خداوندان نعمت، حال درویشان و گرسنگی ایشان بدانند و با ایشان مواسات کنند. از اینجا بود که مصطفی صلی الله علیه و آله را از اول یتیم کرد تا یتیمان را نیکو دارد.

پس غریب کرد تا غریبی خود یادآورد و بر غریبان رحمت کند و بی مال کرد وی را تا درویشان را فراموش نکند.

روزه ی جوانمردان

روزه ی عامه ی مؤمنان به زبان شریعت شنیدی، اکنون روزه ی جوانمردان طریقت به زبان اهل حقیقت بشنو و ثمره و سرانجام آن بدان.

چنان که تو تن را به روزه داری و از طعام و شراب باز داری، ایشان دل را به روزه درآرند و از جمله مخلوقات باز دارند.

تو از بامداد تا شبانگاه روزه داری، ایشان از اول عمر تا آخر عمر روزه دارند. میدان روزه ی تو یک روز است، میدان روزه ی ایشان یک عمر.

روزه ی اَبَدی

یکی پیش شبلی در آمد. شبلی او را گفت: تو توانی که روزه ی اَبَدی داری؟ گفت: این چون باشد؟ شبلی گفت: همه ی عمر خویش یک روز سازی و به روزه باشی و پس به دیدار خدای بگشایی.

روزه به نفس، روزه به دل

بسا فرقا که میان روزه داران بود. فردا آن کسی که به نفس روزه داشت، شراب سلسبیل و زنجبیل بیند از دست فرشتگان... و آن کس که به دل روزه داشت، شراب طهور گیرد در کاسه ی محبت بر بساط قربت که از یَد صفت... شرابی که هر که از آن جرعه ای چشید، جانش در هوای فردانیّت بپرید. شرابی که از آن بوی وصل جانان آید. گردو صد جان در سر آن کنی، شاید. شرابی که مهر جانان بر آن مُهر نهاده همه مهرها در آن یک مهر بداده. همه آرزوها در آن آرزو بینداخته دو جهان و نیز دل و جان به امید آن باخته.

اشتقاق واژه رمضان

این آیه می گوید: اینک ماه رمضان اقبال کرد بر دوستان. ماهی که هم بشوید هم بسوزد. بشوید به آب توبه دل های مجرمان. بسوزد به آتش گرسنگی تن های بندگان.

اشتقاق رمضان از «رمضا» است یا از «رمض»؟ اگر از «رمضا» است، آن سنگ گرم باشد که هر چه بر آن نهند، بسوزد و اگر از «رمض» است، باران باشد که به هرچه رسد، آن را بشوید.

مصطفی صلی الله علیه و آله را پرسیدند که رمضان چه باشد، گفت: اَرْمَضَ اللّه ُ فیه ذُنُوبَ الْمُؤْمنینَ وَ غَفَرَها لَهُمْ.

کلامی از امیرالمؤمنین علیه السلام

امیرالمؤمنین علیه السلام گفت: اگر اللّه خواستی که امت احمد را عذاب کند، ماه رمضان به ایشان ندادی و نه سوره ی قل هو اللّه احد.

خداوندان معرفت را اینجا رمزی دیگر است. گفتند: رمضان از آن گفتند که رَبُّ الْعزَّه در این ماه دل های عارفان از غیر خود بشوید. پس به مهر خود بسوزد. گه در آتش دارد گه در آب. گه تشنه و گه غرقاب.

نه غرقه سیراب و نه تشنه را خواب و زبان حال ایشان می گوید: