دعاى توبه
در اين دعا كه از توبه سخن به ميان آمده امام عليه السلام مطالب فراوانى را در لباس نيايش به انسانها تعليم فرموده است.
― در آغاز نخستين فراز به ستايش خداوند پرداخته عرضه مى دارد: (بار خداوندا! اى كسى كه توصيف واصفان هرگز نمى تواند او را چنانكه هست وصف كند) (اللهم يا من لا يصفه نعت الواصفين).
― چرا كه هر توصيف كننده اى محدود است و علم محدود و بيان محدود و كلمات محدود، هرگز قادر به توصيف نامحدود نيست.
― و مى افزايد: (و اى كسى كه رجاء و اميد، اميدواران از او نمى گذرد) (و يا من لا يجاوزه رجاء الراجين).
― چه هر كس اميدى داشته باشد سرانجام اين اميد مى بايست به وسيله ى خزينه ى رحمت تو برآورده گردد.
― آنگاه مى گويد: (و اى كسى كه اجر محسنان و نيكوكاران در نزد او ضايع نمى شود) (و يا من لايضيع لديه اجر المحسنين).
― زيرا كسى، اجر ديگرى را ضايع مى گرداند كه يا نداشته باشد و يا از عدل و داد و رحم و عطوفت، تهى باشد و تو منبع همه ى خيرات و بركات و محض عدالتى.
― سپس مى افزايد: (و اى كسى كه خوف و ترس عبادت كنندگان به تو پايان مى پذيرد) (و يا من هو منتهى خوف العابدين).
― (و نهايت خشيت و بيم افراد متقى و پرهيزگار به تو منتهى مى گردد) (و يا من هو غايه خشيه المتقين).
― آرى آن كس كه به مرحله ى نهائى عبادت رسيد، درجات متقين را پيمود، به پايان درجه ى شناخت مقام ربوبى نائل گرديد و هيچگونه خوف و ترسى از هيچ موجودى در او راه پيدا نكرد، به مقام بلندى رسيده اما غير از او در شرايط بدى واقع شده است. به دنبال آن عرضه مى دارد: (اين اعترافات لازمه) مقام كسى است كه دستهاى گناهان او را از اين به آن انداخته و افسار خطاها پيشاهنگ او بوده اند) (هذا مقام من تداولته ايدى الذنوب، و قادته ازمه الخطايا).
― (شيطان بر او چيره شده است) (و استحوذ عليه الشيطان).
― و نتيجه ى چيرگى شيطان كه در اثر غوطه ور شدن در گناه پديد آمده اين شده كه: (نسبت به آنچه تو امر فرموده اى از سر تفريط كوتاهى نموده) (فقصر عما امرت به تفريطا).
― (اما نسبت به آنچه نهى فرموده اى از روى غرور و خودخواهى مرتكب شده است) (و تعاطى ما نهيت عنه تغريرا).
― به دنبال اين قسمت امام عليه السلام چنين شخصى را بدين گونه توصيف مى كند: (او همانند كسى است كه نسبت به قدرت تو، درباره ى خود جاهل باشد) (كالجاهل بقدرتك عليه).
― (و يا به كسى مى ماند كه فضل احسان تو را نسبت به خود منكر است) (او كالمنكر فضل احسانك اليه).
― ولى (بالاخره (لطف خداوند يارش شده) و چشم هدايتش گشوده گشته) (حتى اذا انفتح له بصر الهدى).
― (و ابرهاى كورى و نابينائى از برابرش پراكنده شده اند) (و تقشعت عنه سحائب العمى).
― لذا به فكر افتاده تا خود را بازسازى كند: (آنچه را كه به خود ظلم نموده احصا كرده) (احصى ما ظلم به نفسه).
― (و درباره مخالفت با پروردگارش انديشه نموده است) (و فكر فيما خالف به ربه).
― (گناهان بزرگ و فراوانش را، بزرگ و فراوان، و مخالفتهاى عظيمش را عظيم مشاهده كرده) (فراى كبير عصيانه كبيرا و جليل مخالفته جليلا).
― پس از اين بيدارى و توجه (به سوى تو روى آورده و آرزومند درگاه تو است، در حالى كه از تو شرمسار و خجالت زده است) (فاقبل نحوك موملا لك مستحييا منك).
― (و از سر اعتماد به تو، رغبت و علاقه اش را به سويت متوجه ساخته) (و وجه رغبته اليك ثقه بك).
― آرى او هم اكنون بازگشته (و با يقين و اطمينان، با كوله بارى از طمع آهنگى تو كرده) (فامك بطمعه يقينا).
― (و از روى اخلاص تنها با زاد و توشه ى خوف و ترس، قصد بارگاه تو را نموده) (و قصدك بخوفه اخلاصا).
― اين بنده پشيمان و بريده از همه جا (طمع خويش را از همه كس، جز تو بريده و از هيچ چيز جز تو نترسيده است) (قد خلا طمعه من كل مطموع فيه غيرك، و افرخ روعه من كل محذور منه سواك).
― (اكنون او در پيشگاه تو به حال تضرع به پا خاسته) (فمثل بين يديك متضرعا).
― (و ديدگان خود را از سر خشوع به زمين دوخته) (و غمض بصره الى الارض متخشعا).
― عظمت و بزرگى تو را احساس كرده (و در برابر عزت تو با ذلت و
― خوارى سر را به زير افكنده) (و طاطا راسه لعزتك متذللا).
― (و از سر فروتنى و خضوع اسرار خود را- در حالى كه تو بهتر از او مى دانى- براى تو آشكار ساخته است) (و ابثك من سره ما انت اعلم به منه خضوعا).
― (و به آئين خشوع گناهانش را در پيش تو برشمرده است با اينكه تو همه ى آنها را احصاء كرده اى) (و عدد من ذنوبه ما انت احصى لها خشوعا).
― (و از مهلكه ى عظيمى كه در عالم علم تو بر او وارد شده، و از كار زشتى كه او را در دادگاه حكومت تو رسوا ساخته، به تو استغاثه كرده) (و استغاث بك من عظيم ما وقع به فى علمك و قبيح ما فضحه فى حكمك).
― آرى از گناهان و قبائحى كه تو مى دانى و موجب رسوائى او را فراهم كرده (همان گناهى كه لذات آن رو برتافته و سپرى شده، و تبعات و وبالش همچنان بر جاى مانده و مزمن گشته است) (من ذنوب ادبرت لذاتها فذهبت، و اقامت تبعاتها فلزمت).
― و اضافه مى كند: (اى خداى من اگر اين بنده را كيفر نمائى هرگز انكار عدالت تو را نكند) (لا ينكر يا الهى عدلك ان عاقبته).
― (و اگر از او درگذرى و مورد لطف و رحمتش قرار دهى عفو و رحمت تو را عجيب و عظيم نشمارد) (و لايستعظم عفوك ان عفوت عنه و رحمته).
― (و اين بدان خاطر است كه تو پروردگارى هستى كريم، كسى كه آمرزش گناه بزرگ را عظيم نمى شمرد) (لانك الرب الكريم الذى لايتعاظمه غفران الذنب العظيم).
― در اينجا بنده ى توبه كار خود را كاملا در پيشگاه خداوند مشاهده مى كند و عرضه مى دارد: (بار خداوندا هم اينك منم به درگاهت آمده ام، در حاليكه مطيع فرمان توام- در آنچه فرمان داده اى- يعنى در دعا و درخواست) (اللهم فها انا ذا قد جئتك مطيعا لامرك فيما امرت به من الدعاء).
― و در قبال آن (خواهان آنم كه به وعده ات وفا كنى- وعده اى كه داده اى- يعنى اجابت دعاى دعاكنندگان، زيرا فرموده اى مرا بخوانيد كه اجابت مى كنم) (متنجزا وعدك فيما وعدت به من الاجابه، اذ تقول: (ادعونى استجب لكم).
― در دومين فراز با خداوند چنين روبرو مى شود. نخست مى گويد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و مرا با مغفرت و آمرزشت ملاقات فرما، همانگونه كه من با اقرار به گناه به لقاء تو آمده ام) (اللهم فصل على محمد و آله و القنى بمغفرتك كما لقيتك باقرارى).
― (و مرا از منجلاب گناهان بيرون آور همانگونه كه من خود را در نزد تو پست و ذليل ساختم) (و ارفعنى عن مصارع الذنوب كما وضعت لك نفسى).
― (مرا در پرده ى ستاريت بپوشان همانگونه كه در انتقام از من درنگ نمودى) (و استرنى بسترك كما تانيتنى عن الانتقام منى).
― پس از اين خواسته ها، كه در حقيقت بعد منفى مساله را دنبال مى كرد، در جملات بعد از ناحيه مثبت آن وارد شده و خواسته هاى ديگر را مطرح مى كند عرضه مى دارد: (بار خداوندا نيتم را در راه اطاعت ثابت و پابرجا دار) (اللهم و ثبت فى طاعتك نيتى).
― (و بصيرت و بينائيم را در عبادتت مستحكم فرما) (و احكم فى عبادتك بصيرتى).
― (و به اعمال و كارهائى موفقم دار كه آلودگى گناهان را به وسيله ى آنها از من شستشو فرمائى) (و وفقنى من الاعمال لما تغسل به دنس الخطايا عنى).
― (و به هنگامى كه خواستى مرا از اين جهان ببرى به آئين و ملت خود و آئين و ملت پيامبرت محمد از جهان ببر) (و توفنى على ملتك و مله نبيك محمد عليه السلام اذا توفيتنى).
― بنده ى توبه كار خداوند خواسته هاى خود را از ناحيه ديگرى چنين مطرح مى كند: (بار خداوندا من در اين مقامى كه قرار گرفته ام از گناهان كبيره و صغيره ام توبه مى كنم و به سوى تو بازمى گردم) (اللهم انى اتوب اليك فى مقامى هذا من كبائر ذنوبى و صغائرها).
― (همچنين از سيئات گناهان پنهانى و آشكارم و از لغزشهائى كه از زمانهاى دور برايم پيش آمده و از آنچه كه جديدا اتفاق افتاده است (نيز توبه مى كنم) (و بواطن سيئاتى و ظواهرها، و سوالف زلاتى و حوادثها).
― (توبه ى كسى كه هرگز بازگشت به معصيت و گناه را در خيال خود نمى پرورد و اعاده ى خطا و لغزش را در ضمير خود راه نمى دهد) (توبه من لا يحدث نفسه بمعصيه و لا يضمر ان يعود فى خطيئه).
― پروردگارا اين من بنده ى توام كه چنين به درگاه تو آمده ام و اما تو: (اى خداى من خود در كتاب محكمت فرموده اى كه توبه ى بندگانت را مى پذيرى، و از سيئات و گناهان درمى گذرى و توبه كاران را سخت دوست مى دارى) (و قد قلت يا الهى فى محكم كتابك انك تقبل التوبه عن عبادك و تعفو عن السيئات و تحب التوابين).
― حال كه چنين قولى را در قرآنت داده اى (توبه ام را- همانگونه كه وعده فرموده اى- بپذير) (فاقبل توبتى كما وعدت).
― (و همانگونه كه تضمين كرده اى از گناهان و سيئاتم درگذر) (و اعف عن سيئاتى كما ضمنت).
― (و چنانكه شرط فرموده اى محبت خود را بر من لازم گردان) (و اوجب لى محبتك كما شرطت).
― و من در مقابل (اى پروردگار من! اين شرط را مى پذيرم كه هرگز به سوى آنچه ناپسند درگاه تو است بازنگردم) (و لك يا رب شرطى الا اعود فى مكروهك).
― (و ضمانت مى سپارم كه هيچگاه به سوى آنچه در نزد تو مذموم و نكوهيده است رجوع ننمايم) (و ضمانى ان لا ارجع فى مذمومك).
― (و با تو عهد و پيمان مى بندم كه از وادى همه ى معاصى هجرت كنم) (و عهدى ان اهجر جميع معاصيك).
― و بالاخره اين بنده از گناه برگشته خواسته هاى خود را در مورد توبه و انابه در قالبهاى ديگرى ريخته چنين مى گويد: (بار الها تو نسبت به آنچه را كه عمل كرده ام از همه داناترى بنابراين هر خلافى را كه از من سراغ دارى مورد مغفرتت قرار ده) (اللهم انك اعلم بما عملت، فاغفرلى ما علمت).
― و از آنجا كه يك بنده ى فهميده انتخاب امورش را به عهده ى خدا مى گذارد تا او برايش انتخاب كند عرضه مى دارد: (مرا با قدرت خود به سوى آنچه دوست مى دارى گسيل دار) (و اصرفنى بقدرتك الى ما احببت).
― سرانجام مى گويد: (بار خداوندا بر ذمه ى من غرامتها و مسئوليتهائى است كه آنها را به ياد دارم و مسئوليتها و غرامتهائى كه آنها را فراموش كرده ام ولى همه ى آنها در برابر چشم تو- كه هرگز خواب ندارد- موجود است و در پيشگاه علم تو- كه هرگز فراموشى در آن نفوذ نمى كند- آشكار) (اللهم و على تبعات قد حفظتهن و تبعات قد نسيتهن، و كلهن بعينك التى لا تنام، و علمك الذى لا ينسى).
― خداوندا چون من توانائى آن غرامتها را ندارم (به اهل و صاحبان آنها تو عوض عنايت فرما) (فعوض منها اهلها).
― (سنگينى و وزر آنها را از دوشم بردار) (و احطط عنى وزرها).
― (ثقالت و گرانى آنها را بر من تخفيف ده) (و خفف عنى ثقلها).
― (و مرا از اينكه بار ديگر به چنان تبعات و غرامتهائى مبتلا شوم حفاظت و نگهدارى فرما) (و اعصمنى من ان اقارف مثلها).
― در سومين فراز از اين دعا به دنبال تعهد و شرائطى كه در پيشگاه خداوند بر ترك گناه كرده، معروض مى دارد: (بار خداوندا معترفم كه وفاى به توبه ام جز با عصمت و حفاظت از ناحيه ى تو ميسر نيست) (اللهم و انه لا وفاء لى بالتوبه الا بعصمتك).
― (و خوددارى از گناهان، جز با قدرت و قوت تو برايم امكان پذير نيست) (و لا استمساك بى عن الخطايا الا عن قوتك).
― حال كه چنين است: (مرا به قوت و نيروئى كافى تقويت فرما) (فقونى بقوه كافيه).
― (و با عصمت و حفاظتى مانع و دافع سرپرستيم را عهده دار باش) (و تولنى بعصمه مانعه).
― ولى از آنجا كه بندگان معمولا به عهد خود وفا نمى كنند و توبه ى خود را مى شكنند اضافه مى كند (بار خداوندا از بندگان تو كسانى هستند كه به سوى تو بازگشته توبه نموده است، اما در علم غيب تو آشكار است كه توبه اش را فسخ خواهد كرد و به گناه و خطاهايش باز خواهد گشت) (اللهم ايما عبد تاب اليك و هو فى علم الغيب عندك فاسخ لتوبته، و عائد فى ذنبه و خطيئته).
― (ولى من به تو پناه مى برم كه چنين بنده اى باشم) (فانى اعوذ بك ان اكون كذلك).
― (بنابراين اين بار توبه ام را توبه و بازگشتى قرار ده كه بعد از آن نياز به توبه ى جديد نداشته باشم، توبه اى كه موجب محو گناهان گذشته و سلامت از گناه در بقيه ى عمر باشد) (فاجعل توبتى هذه توبه لا احتاج بعدها الى توبه، توبه موجبه لمحو ما سلف، و السلامه فيما بقى).
― و چون گناه و توبه شكستن همه زائيده ى جهل و نادانى است مى گويد: (بار خداوندا من از پيشگاه تو نسبت به جهل و نادانيم معذرت مى طلبم، و نسبت به كارهاى بدم از تو تقاضاى بخشش دارم) (اللهم انى اعتذر اليك من جهلى، و استوهبك سوء فعلى).
― (پس مرا از سر احسان در كنف رحمت خود درآور) (فاضممنى الى كنف رحمتك تطولا).
― (و از روى تفضل مرا با جامه ى عافيتت بپوشان) (و استرنى بستر عافيتك تفضلا).
― بنده ى توجه پيدا كرده و بازگشته خوب مى داند كه انسان مرتكب دو دسته گناه مى شود، گناهانى كه از اعضاء و جوارح سر مى زند و جنبه ى بيرونى دارد و گناهان درونى كه در رابطه با قلب است و زمينه ساز گناهان بيرونى، لذا بايد از هر دو توبه كرد در اينجا است كه عرضه مى دارد: (بار خداوندا من از هر چه مخالف اراده و يا دور از محبت تو باشد توبه مى كنم) (اللهم و انى اتوب اليك من كل ما خالف ارادتك، او زال عن محبتك).
― تفاوت نمى كند چنين كارهائى (خطورات قلبيم باشد، يا نگاههاى چشم و يا گفتارى كه از زبانم سرچشمه مى گيرد (از هر چه باشد توبه مى كنم) (من خطرات قلبى و لحظات عينى، و حكايات لسانى).
― (توبه اى كه به وسيله ى آن همه اعضاء و جوارح از كيفر و عقوبت تو سالم ماند) (توبه تسلم بها كل جارحه على حيالها من تبعاتك).
― (و از عذاب اليمى كه ناشى از قهر تو است و متجاوزان از آن خوف دارند، در امنيت قرار دهد) (و تامن مما يخاف المعتدون من اليم سطواتك).
― در چنين موقعيتى از توبه و بازگشت، يكباره به فكر تنهائى خود مى افتد كه به هنگام بازرسى و حساب هيچ يار و مددكارى ندارد و در همين دنيا نيز در برابر كيفرهاى الهى بى پناه است لذا عرضه مى دارد (بار خداوندا به تنهائيم در پيشگاه خودت رحم فرما) (اللهم فارحم وحدتى بين يديك).
― (و بر طپشهاى دلم از خشيت تو و لرزه و اضطراب همه ى وجودم در برابر هيبتت مورد رحم و مهربانيم قرار ده) (و وجيب قلبى من خشيتك، و اضطراب اركانى من هيبتك).
― و در ادامه ى دعايش مى گويد: (پروردگارا گناهانم مرا در ساحت تو در مقام خزى و رسوائى به پا داشته) (فقد اقامتنى يا رب ذنوبى مقام الخزى بفنائك).
― به خوبى فهميده ام: (اگر ساكت شوم هيچ كس درباره ام سخنى نمى گويد) (فان سكت لم ينطق عنى احد).
― (و اگر درخواست شفيع و كفيلى كنم سزاوار و اهليت آنكه شفاعت شوم نيستم) (و ان شفعت فلست باهل الشفاعه).
― در چهارمين فراز پس از درود بر محمد و آل خواسته هاى فراز پيش را ادامه مى دهد: نخست عرضه مى دارد (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و لطف و كرمت را در رابطه ى با گناهانم شفيع من قرار ده) (اللهم صل على محمد و آله، و شفع فى خطاياى كرمك).
― (و سيئات و گناهانم را مورد عفو خود قرار ده) (وعد على سيئاتى بعفوك).
― و از تو مى خواهم (مرا با آن جزاء و كيفرى كه سزاوار آنم كيفر مفرما) (و لا تجزنى جزائى من عقوبتك).
― (دامن احسانت را بر من بگستر و با پوشش ستاريت مرا بپوشان) (و ابسط على طولك، و جللنى بسترك).
― (با من معامله ى شخص مقتدرى فرما كه بنده اى ذليل به درگاه او تضرع آورده او را مورد رحمت و لطفش قرار داده است) (و افعل بى فعل عزيز تضرع اليه عبد ذليل فرحمه).
― (و يا معامله ى شخص غنى و توانگرى كه بنده فقير و تهيدستى نزد او آمده پس او را از خاك فقر و مستمندى برداشته) (او غنى تعرض له عبد فقير فنعشه).
― و اضافه مى كند: (بار خداوندا هيچ پناه دهنده اى براى من در برابر تو وجود ندارد، پس مى خواهم كه عزت و قدرتت مرا پناه دهد) (اللهم لا خفير لى منك فليخفرنى عزك).
― و ادامه مى دهد: (كه من هيچگونه شفيعى در پيشگاه تو ندارم پس بايد فضل و نعمتت شفيعم گردد) (و لا شفيع لى اليك فليشفع لى فضلك).
― (خطاها و گناهانم مرا به هراس افكنده اند پس مى بايست عفوت مرا ايمنى بخشد) (و قد اوجلتنى خطاياى فليومنى عفوك).
― و نيز عرضه مى دارد: (با اين حال آنچه بر زبان رانده ام از روى جهل به كردار زشتم و يا در اثر نسيان افعال نكوهيده ى پيشينم نيست) (فما كل ما نطقت به عن جهل منى بسوء اثرى و لا نسيان لما سبق من ذميم فعلى).
― (بلكه براى آن است كه آسمان تو و هر كه در او است و زمين تو و هر كه بر آن ساكن است آنچه را كه براى تو آشكار كرده ام اعم از پشيمانى و پناهندگى به تو و توبه ام همه را بشنوند) (لكن لتسمع سماوك و من فيها، و ارضك و من عليها ما اظهرت لك من الندم، و لجات اليك فيه من التوبه).
― (شايد بعضى از آنها- به خاطر رحمت تو- بر من به خاطر بدى موقف و جايگاهم، رحمت آورند و يا به خاطر سوء حالم آنها را رقت و لطف دست دهد) (فلعل بعضهم برحمتك يرحمنى لسوء موقفى، او تدركه الرافه على لسوء حالى).
― (و همين سبب شود كه او از جانب من دعائى كند كه در نزد تو به اجابت نزديكتر از دعاى من باشد) (فينالنى منه بدعوه هى اسمع لديك من دعائى).
― (و يا شفاعتى نمايد كه در پيشگاه تو از شفاعت من موكدتر و استوارتر باشد) (او شفاعه او كد عندك من شفاعتى).
― (و اين دعا و شفاعت موجب نجات من از خشم و غضب تو و باعث رسيدن به رضاء و خشنودى تو شود) (تكون بها نجاتى من غضبك و فوزى برضاك).
― به دنبال اين قسمت اين بنده ى تائب از زاويه ى ديگرى وارد شده تا ثابت كند كه به حقيقت توبه كار است، عرضه مى دارد: (بار خداوندا اگر پشيمانى پيش تو، توبه است من از همه پشيمانها پشيمان ترم) (اللهم ان يكن الندم توبه اليك فانا اندم النادمين).
― (اگر ترك معصيت تو، انابه و بازگشت به حساب مى آيد من نخستين انابه كنندگانم) (و ان يكن الترك لمعصيتك انابه فانا اول المنيبين).
― (و اگر استغفار موجب ريزش گناهان است من پيش تو از استغفاركنندگانم) (و ان يكن الاستغفار حطه للذنوب فانى لك من المستغفرين).
― و بالاخره در پايان اين دعا تمام خواسته ها را به صورت فشرده اى بار ديگر تكرار كرده است عرض مى كند: (بار الها چون خود به توبه امر فرموده اى و قبول را ضمانت كرده اى و بر دعا و درخواست ترغيب نموده اى، و وعده ى اجابت داده اى) (اللهم فكما امرت بالتوبه، و ضمنت القبول، و حثثت على الدعاء، و وعدت الاجابه).
― (پس بر محمد و آلش درود فرست توبه ام را بپذير و مرا به نوميدى از رحمت خود بازمگردان) (فصل على محمد و آله، و اقبل توبتى، و لا ترجعنى مرجع الخيبه من رحمتك).
― اين را از اين جهت مى خواهم كه (تو، توبه پذير از گناهكارانى و رحيم و مهربان نسبت به خطاكارانى هستى بازگشته اند) (انك انت التواب على المذنبين، و الرحيم للخاطئين المنيبين).
― به دنبال اين قسمت مخصوصا براى پيامبر اسلام دعا كرده و آنها را به نعمتهاى رسيده از جانب آن حضرت پيوند مى زند مى گويد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست چنانكه ما را به وسيله ى او هدايت فرمودى) (اللهم صل على محمد و آله، كما هديتنا به).
― (بر محمد و آلش درود فرست همانگونه كه به وسيله ى او ما را از وادى ضلالت و عذاب جهنم نجات دادى) (و صل على محمد و آله كما استنقذتنا به).
― (و بر محمد و آلش درود فرست، درودى كه روز قيامت، روز فقر و نياز، به سوى تو ما را شفاعت كند) (و صل على محمد و آله صلاه تشفع لنا يوم القيامه و يوم الفاقه اليك).
― اين خواسته هاى فراوان بدان جهت است (كه تو به هر كارى قادرى و انجام همه ى آنها بر تو آسان است) (انك على كل شى ء قدير، و هو عليك يسير).
فارسی
دعاى توبه
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
