پرسشها و پاسخها، ص: 346

در خاتمه بايد بگوييم همان طور كه يك پرنده هر چه هم ماهر باشد، برای به پرواز در آمدن نيازمند دو بال است و با يك بال هيچ گاه نمی تواند از جای خود حركت كند، پرواز انسان ها در آسمان رفيع حقّانيت و كمال و رسيدن به قله بلند سعادت، نياز به دو بال دارد كه دين اسلام اين دو بال را با «توّلی» و «تبرّی» معرّفی كرده است.

توّلی همان ابراز محبّت و دوستی با دوستان و اوليای خدا است و تبرّی نيز ابراز و اظهار نفرت و انزجار از دشمنان خدا است، يعنی همان چيزی كه آيات قرآن تصريح به آن دارد و اگر مقدار كمی از نيرو و توان اين دو بال كاسته شود، يقين بدانيد كه چنين پروازی با مشكل مواجه خواهد شد و سقوط در پرتگاه شقاوت را به دنبال خواهد داشت.

اسماعيل جُعفی به امام باقر عليه السلام عرض كرد: شخصی محبّت اميرالمؤمنين عليه السلام را در دل دارد ليكن از دشمن او تبرّی نمی جويد و می گويد: علی نزد من محبوب تر است. امام باقر عليه السلام فرمود:

چنين كسی پريشان حال و آشفته خاطر است و دشمن محسوب می شود. پشت سر او نماز نگذار، او كرامت و ارزشی ندارد مگر اين كه از او بترسی و مجبور به تقيه باشی» «1».

آن كه به يكی از دو امر مهم، يعنی تولّی و تبرّی تمسك می جويد و به ديگری بی اعتنا است همانند كسی است كه اقرار به وجود خدا و يگانگی او داشته باشد امّا به بت ها و خدايان دروغين نيز بی ميل نباشد.

امام صادق عليه السلام در بيانی تبرّی را نشانه صداقت در محبّت دانسته

______________________________
(1) وسائل الشيعة: 8/ 309، كتاب الصلوة، ابواب صلاة الجماعة، باب 10، حديث 3.