
مقامات معنوي و ارتباط با مردم
- تاریخ انتشار: 11 ارديبهشت 1389
- تعداد بازدید: 798
بهشت تضمینی
بهشت از بزرگترین نعمتهای خداوند برای بندگان شایسته و باتقوا و مظهر رحمت و لطف پروردگار متعال است و در پرتو اعمالی دست یافتنی است که بیشتر آن در روابط اجتماعی انسان با دیگران شکل میگیرد.
پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) در حدیثی تعهد داده که بهشت را برای کسانی که شش کار را انجام دهند، تضمین کند. این شش کار در صحنههای مختلف زندگی اجتماعی و در روابط متقابل نمایان میشود. حدیث پیامبر این است: «شش چیز را از طرف خود برای من تعهد کنید تا من بهشت را برای شما تعهد کنم:
۱- هنگامی سخن میگویید، راست بگویید؛
۲ـ هنگامی وعده میدهید، وفا کنید؛
۳ـ هنگامی که امانت به شما سپردند، آن را باز پس دهید؛
4ـ دامان خویش را از روابط حرام، پاک کنید؛
۵ـ چشمان خویش را از نگاههای حرام فرو بندید؛
۶ـ دستان خویش را از کارهای ناپسند نگهدارید». (ر.ک: نهج الفصاحه، ح ۳۲)
بسیاری از ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی، به دلیل رعایت نکردن این تعهدات شش گانه است: صادق نبودن، زمینه ساز بیاعتمادی افراد به یکدیگر و در نتیجه تلاشهای پنهانی هر یک علیه دیگری است. بیوفایی نسبت به وعدهها نیز مخرب و دارای عوارض منفی فراوانی است که خود معلول عدم صداقت است؛ زیرا عمل به وعده، خود مصداق راستگویی و صداقت است و اگر صداقت فراگیر و گسترده بر زندگی حاکم باشد، تخلف از وعده جایی ندارد و نیز بازگرداندن امانت، خود مصداقی برای صداقت است؛ یعنی شخص امین باید به امانتداری خویش پایبند باشد و اعتمادی را که دیگران به او کردهاند پاس بدارد. پاکدامنی نیز تعهدی است سازنده که رعایت نکردن آن عاملی برای پیدایش ناهنجاری اخلاقی است و همچنین فرو بستن چشمان از گناه و نگهداشتن چشم و زبان از آنچه نباید بدان نگاه کرد و بدان دست یازید، تعهداتی است که پایبند بدان بهشت تضمینی را در پی خواهد داشت.
این نکته شایان ذکر است که در فرهنگ معاف دینی، هرگاه برای سخن یا کاری در زندگی فردی یا اجتماعی، پاداش اخروی و بهشت در نظر گرفته شده است یعنی فرد و جامعه با عمل به آن توصیه، زندگی فردی و اجتماعی را بهشت میکنند و بدون آن، فضای حاکم بر زندگی فرد و جامعه فضایی دوزخی است. در همین توصیههای ششگانه پیامبراسلام آشکارا میتوان دید که تخلف از هر کدام، یعنی محرومیت از فضای زندگی معنوی و با صفای بهشتی و حاکم کردن فضای دوزخی بر زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در حدیثی دیگر، شش ویژگی را یادآور شده و در برابر عمل به آنها، بهشت را تضمین کرده است. این شش خصلت به روابط اجتماعی مربوطند، ولی در صحنههای دیگر زندگی مشاهده میشوند:
«شش خصلت را برای من تعهد کنید تا بهشت را برای شما تضمین کنم:
۱ـ هنگام تقسیم ارث به یکدیگر ستم نکنید؛
۲ـ با مردم به انصاف رفتار کنید؛
۳ـ هنگام جنگ با دشمن ترسان مباشید؛
4ـ در غنایم خیانت نکنید؛
5ـ ظالم را از مظلوم دفع کنید».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۲۲)
دستورهای مطرح در این حدیث نیز به نوعی به قلمرو روابط اجتماعی مربوط است. معمولا طمع انسانها در امور مالی خودنمایی دارد، به ویژه در موقعیتهایی چون تقسیم ارث که بیشتر آسیبپذیر است. به همین دلیل، رسول گرامی از ستم به یکدیگر در این زمینه پرهیز داده و نیز به رعایت انصاف با دیگران که بسیار مشکل است، سفارش فرموده است؛ زیرا منصف واقعی آن است که خودش را جای طرف مقابل بگذارد. در چنین فرضیهای، بهترین گزینه را انتخاب میکند؛ زیرا هیچ کس راضی نیست که به خود ضرر برساند. همچنین پرهیز از خیانت در غنایم جنگی، به رعایت حقوق دیگران برمیگردد و نیز ظلمستیزی و حمایت از مظلوم که اصلی است فراگیر و حاکم و تعطیلناپذیر و در هر شرایطی باید از مظلوم واقعی، حمایت و دست ظالم کوتاه شود.
این دستورها نشان میدهد که تخلف از هر کدام آنها، یعنی دور ساختن جامعه از زندگی آمیخته به صفا و معنویت و در نتیجه، قرار گرفتن جامعه در خطر هلاکت و آسیب.
عامل دیگر در سخنان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) برای دست یابی به بهشت و نعمتهایش، اطعام مسلمان گرسنه است. حضرت فرمود: «هر کس مسلمان گرسنهای را غذا دهد، خداوند از میوههای بهشت به او میخوراند».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۲۹۵۱)
این دستور نیز یک توصیه اجتماعی و تمرینی است برای رهایی از خود محوری و خودخواهی؛ زیرا آن که برای سیر کردن دیگران تلاش میکند، درد آنان را درد خود میداند و چنین انسانی ظرفیت روحی خود را توسعه داده است. بهشت ارزانی کسانی است که از تعلقات و خودخواهیها رستهاند و به خاطر رضای دوست، همه کس را چون خویشتن دوست دارند. همین توصیه اخلاقی درباره بیمار هم سفارش شده است. رسول خدا میفرماید:
«هر کس غذای دلخواه مریضی را به او بخوراند، خدا از میوههای بهشت به او میخوراند».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۲۹۴۱)
قرار گرفتن بهشت برای پاداش این گونه کارها، بیانگر جایگاه مهم روابط اجتماعی در فرهنگ اسلامی است.
۲ـ محبوبیت الهی
چگونگی ارتباط خداوند متعال با بندگانش، به چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر برمیگردد. دستیابی به بسیاری از مقامات معنوی و پاداشهای اخروی در پرتو این نوع ارتباط است. محبوب بودن در پیشگاه خداوند نیز به عوامل متعددی بستگی دارد که در سخنان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) با تعبیرهای گوناگون مطرح شده است.
گاهی محبوبیت در پیشگاه الهی به میزان سودمندی انسانها برای یکدیگر بستگی دارد. رسول خدا در جلمهای میفرماید:
«محبوبترین بندگان در پیش خدا کسی است که برای بندگان خدا سودمندتر است.» (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۸۶)
و در حدیثی دیگر فرموده است: «مردم همه عیال خدایند و محبوبترین آنها در پیشگاه خداوند کسی است که برای مردم سودمندتر باشد.» (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۱۵۴۳)
سر محبوبیت چنین کسی روشن است؛ زیرا هر کس برای دیگران سودمند باشد، به طور طبیعی در فکر آنان است و کسی که در فکر دیگران باشد، از دایره خودخواهی و خودمحوری و خودبینی خارج شده است.
عامل دیگر محبوبیت در پیشگاه خداوند، در سخنان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) خلق نیکو معرفی شده است. آن حضرت در گفتاری میفرماید: «محبوبترین بندگان خدا در پیشگاه او، کسی است که اخلاقش نیکوتر باشد.» (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۸۴)
صاحب اخلاق نیکو به دلیل بهرهمندی از این خصلت در روابط اجتماعی، برخورد اخلاقی و جذاب دارد و حسن خلقش به او اجازه برخورد منفی و مخرب با افراد را نمیدهد. در نتیجه مایه رنجش کسی را فراهم نمیکند و هیچ دلی را نمیشکند و از لطافت روحی برخوردار میشود و چنین انسانی بیشک محبوبیت الهی دارد.
عامل دیگر محبوبیت در پیشگاه حق، در سخنان پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله)، آسان گرفتن در معاملات است. خداوند دوست دارد که بندگانش در روابط متقابل با هم از هر نوع سختگیری بیدلیل بپرهیزند. به این حدیث از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) بنگرید،
«خداوند بندهای را که به هنگام خرید و فروش و پرداخت و دریافت، آسانگیر است دوست دارد.» (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۸۵)
آسان گرفتن در معاملات، به ویژه به تنگدست، پاداش اخروی را نیز در پی خواهد داشت. پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) میفرماید: «مردی بود که با مردم معامله داشت و به خدمتکار خود میگفت: چون به تنگدستی برخورد کردی از او درگذر، شاید خدا از ما درگذرد، وی پس از اینکه به پیشگاه خدا رفت خداوند از او درگذشت.» (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۲۱۱۷)
عامل دیگر محبوبیت الهی در سخنان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) خیرخواهی برای بندگان خداست. حضرت میفرماید: «محبوبترین بندگان خدا در پیشگاه او کسی است که خیرخواهیاش برای بندگان خدا بیشتر باشد». (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۵۷۹)
در فرهنگ روایات و قرآن کریم، واژه نصیحت به معنای خیرخواهی است. در خیرخواهی، خواه با زبان یا عمل، صلاح طرف مقابل در نظر گرفته میشود و هیچگونه ناخالصی در آن راه ندارد. به عسل خالص نیز «ناصح» میگویند و اگر کسی خالصانه خیر و صلاح بندگان خداوند را بخواهد و برای آن تلاش کند، بیشک به محبوبیت در پیشگاه حق خواهد رسید.
در سخنی دیگر از رسول گرامی اسلام، سه عامل محبوبیت در پیشگاه الهی این گونه معرفی شده است: «اگر دوست دارید که خداوند و رسولش شما را دوست بدارند، وقتی امانتی به شما سپردند آن را برگردانید و به هنگامی که سخن میگویید راستگو باشید و با همسایگان خود به نیکی رفتار کنید».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۵۵۴)
این سه عامل نیز به چگونگی ارتباط انسان با دیگران مربوط و بیانگر آن است که دستیابی به محبوبیت الهی، ارتباط تنگاتنگی با نوع برخورد انسان با دیگران دارد. به عبارت دیگر قصاوت مردم در امور اجمتاعی و تأیید یک فرد به وسیله اجتماع و امضای کارهای اخلاقیاش، عاملی برای محبوبیت او در پیشگاه خداوند متعال است.
3ـ افضل الاعمال
«افضل الاعمال» (بهترین کارها) معرفی کردن کاری، اهمیت و ارزش ویژه آن کار را نشان میدهد. در سخنان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) برخی از کارها در روابط اجتماعی با چنین عنوانی معرفی شدهاند. قسمتی از این کار به اصل دوستی با مردم برمیگردد که در این زمینه حضرت میفرماید: «بهترین کارها پس از ایمان به خدا، دوستی با مردم است».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۸۷)
یعنی اگر ایمان به خدا،در زندگی اجتماعی جلوگر نشود، ایمانی حقیقی نیست، زیرا مرتبه بعد ایمان به خدا، کار ایمانی و توحیدی است و اساس ایمان برای تحقق زندگی سالم و همراه با معنویت در زندگی فردی و اجتماعی است. طرح دوستی با مردم اگر با محوریت خدا و توحید باشد، بیشک «افضل الاعمال» است.
بر این اساس، پیامبر خدا در سخنی دیگر، جهت دوستی با مردم را این گونه بیان فرموده است: «بهترین کارها دوستی و دشمنی در راه خداست».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۹۰)
دوستی با دیگران که افضل الاعمال است، در صحنههای مختلف باید به نمایش گذاشته شود تا فقط یک شعار و ادعای بدون عمل نباشد. رسول گرامی در گفتاری، در این باره چنین میفرماید: «بهترین کارها آن است که برادر مؤمن خویش را شاد کنی یا قرض او را بپردازی». (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۸۶)
گاهی دست یافتن به «افضل الاعمال» (بهترین کارها) به عملکرد انسان در صحنههای دیگر زندگی اجتماعی مربوط میشود. صحنههایی که اقدام مناسب و شایسته برا رسیدن به افضل الاعمال را مشکل میکند و با تمرین و سرکوبی هوای نفس محقق میشود. به ا ین گفتار از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) بنگرید: «بهترین کارها سه چیز است: تواضع به هنگام دولت و عفو و بخشش به هنگام قدرت و بخشش بدون منت».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۸۵)
شاید انسان در شرایط عادی که بهرهمند از قدرت و موقعیتی نیست، راحتتر بتواند اهل بخشش و تواضع و فروتنی باشد، ولی معمولا انسانها به هنگام توانمندی و دولتمندی کمتر سراغی از تواضع و عفو میگیرند. همچنین هر بخشندهای، خواسته یا ناخواسته، کمرنگ یا پررنگ، جدی یا شوخی، مستقیم یا غیر مستقیم، بخشش خود را آمیخته به نوعی منت میکند که مبارزه با این آسیب و آفت نیازمند تلاش است.
به همین دلیل، در این سه کار (تواضع، بخشش و عفو) نوعی فضیلت وجود دارد، ولی هرگاه این سه کار در شرایط ویژه انجام پذیرند، به اوج فضیلت میرسند و انسان به «افضل الاعمال» دست مییابد.
۴ـ آمرزش الهی
آمرزش و غفران الهی، موهبتی است که هر کسی سعادت بهرهمندی از ان را ندارد. این موهبت گرانقدر و تحفه معنوی در پرتو پایبندی به برخی از آداب اجتماعی دست یافتنی است. ارتباط آمرزش الهی با پایبندی به پارهای از آداب معاشرت، بیانگر اهمیت و ارزش آنها در فرهنگ دینی است. شادمان ساختن برادر دینی، آنچنان ارزشمند است که خداوند متعال آن را با اسماء حسنای خویش پاداش میدهد. همان گونه که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرموده است: «همانا از اسباب آمرزش الهی، این است که برادر مؤمن خویش را شادمان کنی».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۹۲۷)
همچنین، سلام کردن یا خوب سخن گفتن با دیگران زمینه دریافت آمرزش الهی میشود. به این حدیث از پیامبر توجه کنید: «همانا از اسباب آمرزش الهی، ادای سلام و نیکی کلام است».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۹۲۸)
از جمع بندی سخنان پیامبر استفاده میشود، جامعه محروم از سلام و سخن نیک و جامعهای که اعضای آن در فکر شاد ساختن همدیگر نیستند، از بندگی خدا دور است و افراد در آن، به نوعی مرتکب گناه میشوند و در نتیجه، از آمرزش خداوند متعال بیبهرهاند.
۵ـ حسنه، کار نیک
رعایت حقوق افراد در روابط اجتماعی، آن چنان در فرهنگ دینی با اهمیت است که برای برخی از آنها «حسنه» در نظر گرفته شده است؛ زیرا انسان عادل در پرتو ملکه عدالت با کاربرد صحیح گفتارها و رفتارها آشنا میشود.
رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) میفرماید: «بهترین کارهای نیک آن است که همنشینان را تکریم کنی».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۹۶)
در دیگاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) تکریم شخصیت انسانها همچون عبادت و بندگی خدا، مایه کسب حسنه است، بلکه برترین حسنه در پرتو این کار، دست یافتنی است. گاهی دست یابی به کار نیک و افزایش آن در گرو یک خدمت به جامعه است. برای نمونه، به این حدیث از پیامبر بنگرید:«مانع را از راه مسلمانان دور کن تا حسنات (کارهای نیک) تو فزونی یابد».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۵۴۵)
در سخنی دیگر، پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) میفرماید: «هر کس سنگی را از راه بردارد، برایش حسنهای نوشته شود».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۰۱۸)
۶ـ عدالت
عدالت از فضایل مهم اخلاقی است که پایه و اساس بسیاری از فضایل است؛ زیرا انسان عادل در پرتو ملکه عدالت با کاربرد صحیح گفتارها و رفتارها آشنا میشود و گاه با یک انتخاب صحیح میتواند به مقام عادلترین افراد دست یابد.
رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله)، در این زمینه میفرماید: «عادلترین مردم آن است که آنچه را برای خود میپسندد، برای دیگران میپسندد و برای آنان ناخوش دارد، آنچه را برای خود ناخوش میدارد».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۴۰)
با دقت در سخن پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)، رمز این گفتار حکیمانه فهمیده میشود؛ با چنین انتخابی، هیچگونه ستمی نمیتوان در حق مردم روا داشت؛ زیرا انسان، آگاهانه هیچ ستمی بر خود روا نمیدارد. در نتیجه، چنین انسانی، عادلترین افراد است و اگر هر کس در باره دیگری چنین انتخابی داشته باشد، جامعه سراسر عدل و داد میشود.
۷ـ عقل
عقل از بزرگترین نعمتهای خداوند بر انسان است؛ زیرا در پرتو این حجت و راهنمای درونی، انسان راه سعادت و نیکبختی را مییابد و میپیماید. نشانههای مختلفی میتوانند بیانگر وجود عقل در انسان باشند. چگونگی رابطه انسان با دیگران، یکی از نشانههای عقل است؛ زیرا عقل است که به انسان نحوه ارتباط مثبت و صحیح و سازنده را با دیگران میآموزد. از همین روست که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) یکی از این ارتباطات مثبت را نه تنها نشانه عقل، بلکه نشانه عاقلتر بودن انسانی دانسته که از آن ارتباط مثبت بهرهمند است.
حضرت میفرماید: «عاقلترین مردم کسی است که با مردم بیشتر مدارا کند»(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۵۸)
در مفهوم مدارا نوعی برخورد ملاطفت آمیز و آمیخته با لطف و مهربانی نهفته است. بر این اساس، تحمل کردن سلیقههای مختلف و پرهیز از واکنشهای ناشایست و منفی، ویژگی انسانی است که از عقل عملی بهرمند است و نعمت عقل، او را به انتخاب بهترین گزینه در ارتباط با مردم هدایت کرده است.
۸ـ شکر و سپاس از خداوند
شکر و سپاس از خداوند متعال در برابر نعمتهای بیشمار او از وظایف اصلی هر بندهای است، ولی چون در نظام زندگی دنیا، فیض پروردگار و نعمتهای او بر پایه سنتهای الهی، طبق برنامهای معین در میان خلق تقسیم و توزیع میشود، گاهی بندگان خداوند واسطه رسیدن خیر و نعمتی به دیگران میشوند. بدیهی است که بخشنده اصلی نعمت، خداوند است و صاحب اصلی همه مواهب نیز خود اوست، ولی چون ذات اقدس پروردگار، خود بندگان را واسطه دریافت نعمتها از یکدیگر کرده است، خواسته که ادب سپاس و شکر در میان خود آنها حاکم باشد و در روابط اجتماعی، روحیه سپاسگزاری از یکدیگر را زنده نگه دارند. این موضوع، آن چنان دارای اهمیت است که حتی دستیابی به مقام شکر و سپاس از خداوند، در پرتو سپاس از بندگان است.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در این زمینه چنین فرموده است: «همانا خداوند هرگاه خیر کسی را به دست دیگری انجام دهد و او را سپاس نگزارد، خدا را نیز سپاس نگفته است».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۶۶۸)
و در سخنی دیگر میفرماید: «از همه مردم سپاسگزارتر آن کسی است که بیشتر از همه شکرگزار مردم است».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۱۲)
۹ـ مقامات معنوی
ارزشمندی کمک به دیگران و حل مشکلات آنان در فرهنگ دینی آنچنان است که گاهی آثار مثبت و سازنده آن، از عبادتهای بسیار مهم بیشتر است. بنابراین، یک مسلمان نباید تنها در بعد زندگی فردی اهل عبادت باشد، بلکه هم زمان با آن، باید در بعد زندگی اجتماعی و در روابط متقابل با افراد، انسانی مثبت و سازنده و سودمند و خیرخواه باشد و بداند که مقامات معنوی و پاداشهای اخروی تنها در پرتو عبادتهای فردی مانند نماز و روزه نیست.
به این حدیث از پیامبر بنگرید: «کسی که یک روز به برادر خویش کمک کند، از اعتکاف یک ماه بهتر است». (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۱۹۹۵)
این جمله میفهماند که اگر کسی بتواند برای رضای خدا یک روز به برادر دینی خویش کمک کند، در مدت زمان کمتری به نتیجه ارزشمند اعتکاف دست یافته است.
خداوند متعال به انسانی که در زندیگ خویش نسبت به دیگران بیتفاوت نیست، عنایت میکند. این حقیقت را رسول خدا این گونه بیان کرده است: «هر کس به دنبال حاجت برادر خود باشد، خدا در پی حاجت او خواهد بود». (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۲۸۶۱)
این تأکید به دلیل این است که انسان نپندارد که اگر وقت خود را برای رفع نیاز دیگران هزینه کرد، در دستگاه ربوبی حق جایگاهی ندارد، بلکه خداوند بیشتر از آنچه او برای نیاز دیگران تلاش کرده است، برای نیاز او اقدام میکند. پاداش رفع نیاز دیگران معادل عبادت بزرگی همچون حج و عمره معرفی شده است.
رسول گرامی (صلی الله علیه و آله) میفرماید: «هر کس حاجت برادر مسلمان خویش را برآورد، پاداش او همانند کسی است که حج و عمره انجام داده است».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۲۹۰۷)
در حدیثی دیگر، خدمت خالصانه به خلق مسلمان، خدمت به خداوند به شمار آمده است: «هر کس حاجت برادر مسلمان خویش را برآورد، پاداش او همچون کسی است که همه عمر خویش را خدمت خدا کرده باشد». (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۲۹۰۸)
پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله)، در آموزهای خویش با یادآوری پاداش اخروی کمک به دیگران، انگیزه کار خیر را در انسانها زنده و تقویت میکند و میفرماید: «هرگاه خداوند برای بندهای خیر خواهد، حاجتهای مردم را در دست او قرار میدهد» (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۱۴۴)
با این معیار، خوب بودن و صالح بودن یک انسان، تفسیر دیگری پیدا میکند و خیر خواه بودن شخص منحصر به خیر خواه بودن او در قلمرو کارهای فردی نمیشود، بلکه میزان سودمندی او برای دیگران بر صالح بودن او مؤثر است؛ همان گونه که پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) فرموده است: «صالحترین مردم کسی است که برای مردم بیشتر از همه صلاح و خیر بخواهد».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۱۷)
افزون بر پاداشهای اخروی که به برخورد سازنده و نیک انسان با دیگران بستگی دارد، مصونیت از آتش قهر الهی هم به چگونگی ارتباط انسان با دیگران مربوط میشود. آن کس که آبروی افراد را چون آبروی خویش پاس میدارد، در برابر آتش دوزخ مصون است. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) میفرماید: «هر کس در غیاب برادرش از آبروی او دفاع کند، بر خداوند است که او را از آتش جهنم در امان نگه دارد».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۰۰۷)
در سخنی دیگر فرموده است: «هر کس از آبروی برادر خویش دفاع کند، خداوند آتش را از چهره او دور سازد». (ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۳۰۱۴)
صدقه ـ که بخشین مال در راه خداست ـ پاداش برخی از برخوردهای اجتماعی انسان در ارتباط با دیگران، قرار گرفت است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در سخنی، چهار کار را صدقه معرفی کرده است: «لبخند تو به روی برادرت صدقه است، امر به معروف و نهی از منکر صدقه است، راهنمایی کسی که راه را گم کرده است، صدقه است و دور کردن سنگ و خار و استخوان از راه صدقه است».(ر. ک: نهج الفصاحه، ح ۱۱۱۹)
تمام این چهار نمونه، از کارهایی است که یک انسان تهیدست و فقیر هم بر آن تواناست. بر این اساس، یک انسان فقیر هر چند خود نیازمند صدقه و کمک مالی دیگران است، در بعد دیگر میتواند با چنین کارهایی خود اهل صدقه باشد.