اخلاص، زیربنای علم وعمل‌

  ادیان عموما و آیین اسلام خصوصا برترین اصول اخلاقی را به جامعه انسانی ارائه ورسول مکرم اسلام (صلی الله علیه وآله و سلم) از اهداف بعثت و رسالت خود را تکمیل مکارم اخلاق بیان فرموده‌اند. از سوی دیگر توجه و عنایت این دین آسمانی نسبت به تعالی فرد در بستر ابتلائات اجتماعی بیش از پیش ضرورت واولویت پرداختن به اخلاق و تربیت را در دستور کار جامعه اسلامی قرار می‌دهد‌
به یقین، کمال آدمی تنها در گرو دانشی است که آدمی بدان، همسان‌ فرشتگان می‌شود؛ اما هر دانشی مایه تقرب نمی شود، و هر آموختنی خشنودی پروردگار را به بار نمی دهد؛ بلکه تحصیل علم را شرطهایی است و ساماندهی آن را قواعدی، و اهل علم وپژوهش را آداب و وظایفی، و جویندگی آن را، مقررات وآگاهی هایی است که طالب آن را ناگزیر، باید آنها را بداند و برای نیل به مطلوب، به آنها رو آورد، تا تلاش به هدر نرود وعزمش به سستی نگراید.
یکی از آداب وآموزه‌هایی که در شرع مقدس اسلام در همه امور بدان تاکید فراوان شده است خالص کردن نیت برای خداوند عالم است. این مهم در به هنگام تعلیم و تعلم اهمیت مضاعف می‌یابد. مربی و متربی باید قول و فعل خود را صرفا خشنودی خداوند قرار دهند و به جهت کسب رضای او و اصلاح خویشتن و رهنمون‌شدن بندگان خدا به سوی هدایت و بندگی را در نظر داشته باشند. از این آموزگار و فراگیر دانش نباید هرگز انگیزه‌هایشان را آلوده به دنیا‌پرستی یا شهرت و برتری بر هم‌نوعان بیآلایند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمودند: “انما الاعمال بالنیات، و انما لکل امری ما نوی، فمن کانت هجرته الی الدنیا او الی امراه ینکحها فهجرته الی ما هاجرالیه.(مختصر صحیح بخاری،ج.۱،ص۱۵)

ترجمه: نصیب هرکسی از[کارهایش] تنها نیت اوست. هر کس به سوی خدا و پیامبرش[صلوات الله علیه وآله] روان شود، به [خشنودی] آنها دست می یابد وهر کس راهی دنیا شود ، یا در پی زنی باشد تا او را به همسری درآورد، دستاوردی جز اینها نخواهد داشت. حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) در کتاب شریف چهل حدیث چنین می‌فرمایند: “دوم عامل بزرگ در اصابه و کمال اعمال، که فی الحقیقه به منزله قوه فاعله است. نیت صادقه و اراده خالصه است که کمال ونقص وصحت و فساد عبادات کاملا تابع آن است؛ و هر قدر عبادات از تشریک و شوب نیات خالصتر باشد کاملترند. و هیچ چیز در عبادات به اهمیت نیت و تخلیص آن نیست، زیرا که نسبت نیات به عبادات، نسبت ارواح است به ابدان و نفوس به اجساد است.”(حدیث بیستم،ص۳۲۵) مضافا اینکه در منابع روایی ومعارف اسلامی نه تنها به موضوع اخلاص در نیت وعمل تاکید فروان شده است، بلکه به استمرار و مراقبه از هدر رفتن آن بسیار توصیه شده است. در هین رابطه نیز سلسله جنبان انقلاب اسلامی ایران حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه” چنین بیان می‌ کنند: “بدانکه آنچه در حدیث شریف است که”الابقاء العمل حتی یخلص اشد من العمل” تحریص برآن است که انسان ازاعمالی که می‌کند باید مراعات و مواظبت نماید، چه در حین اتیان آن و چه بعد ازآن. زیرا که گاه شود که انسان در حال اتیان عمل آن را بی‌عیب ونقص تحویل دهد و خالی از ریا وعجب وغیر آن باشد، ولی بعد از عمل به واسطه ذکر آن به ریا مبتلا شود.(همان، ص۳۲۹)
در رساله قشیریه در توضیح اخلاص چنین می‌آورد: “اخلاص آن بود که طاعت از بهر خدای کند هیچ چیز دیگر با آن آمیخته نباشد و بدان طاعت تقرب خواهد به خدای عزوجل وبا کسی دون خدای عزوجل تصنعی (رویتی) نجوید ومحمدتی چشم ندارد از خلایق و جاهی امید ندارد... ذوالنون مصری گوید: اخلاص تمام نبود الا به صدق اندرو ومداومت برو. همچنین گوید: سه چیز علامن اخلاص است. یکی آن که مدح وذم عام نزدیک او یکی باشد و دوم آن که رویت اعمال فراموش کند، سوم آن که در آخرت هیچ نبیند عمل راعمل خویش.”(باب بیست ونهم، ص ۳۲۴.)
آنچه مسلم است روزمرگی و جاذبه های مادی زندگی بویژه وساوس شیطانی انسان را از رسیدن به کمال انسانی باز می‌دارد. واو را از تفکر و اندیشیدن به مسیر و غایت کمال و خلقت باز می‌دارد. از این رو تلاش دائمی برای زدودن رذایل اخلاقی و کسب فضایل و مکارم اخلاقی برای آحاد جامعه بویژه معلمین و متعلمین از ضرورتی حیاتی برخوردار است. چرا که این قشر سرنوشت‌ساز، به مثابه سنگ بنای رشد و سعادت جامعه محسوب می‌شوند. وغفلت یا نغافل از آموزه‌های سعادت‌بخش دین مبین اسلام خسرانی جبران‌ناپذیر را به همراه دارد. مربیان ودانش آموزان ودانشجویان در جایگاه اجتماعی‌ترین قشر جامعه پویا، متحرک، با نشاط قرار دارند که به دلیل برخورداری از روحیه حق پذیری وآلوده نشدن عمیق به آلودگی‌های اخلاقی ونفسانی تاثیر‌پذیری فراوانی نسبت به خوبی‌ها و نیکی‌ها دارند .در صورت آراسته شدن این عزیزان به فضایل اخلاقی، می‌توانیم شاهد مدینه فاضله باشیم. چراکه مدرسه،حوزه، دانشگاه و... به عنوان محیط موثر و مکمل تربیت فکری برای جوان محسوب می‌شود. برای اینکه انسان آراسته به سجایای اخلاقی و انسانی شود و از رذایل بر کنار بماند لازم است ابتدا اخلاق خوب و بد را تشخیص دهند تا بتوانند به خوبیها گرایش یابند و از بدیها پرهیز نمایند. ثانیا از نیرویی برخوردار باشند که در آغاز به رغم غرایز خود سر آنان را به راه فضایل سوق داده. و در راه کسب ارزشهای والای انسانی و اخلاقی در وادی فکر، ذکر و عمل آراسته بودن و برخورداری از ملکه اخلاص از اهم امور است. این ملکه اخلاقی چونان اکسیری ست که کمبود کمی عمل را جبران می‌کند و بر کیفیت آن می‌افزاید.