جلوه‏اى از بندگى ابراهيم و اسماعيل عليهما السلام‏

زائر همين كه وارد مسجد الحرام مى شود و نظر به كعبه مى اندازد بايد به ياد آورد كه چون ابراهيم و اسماعيل برابر با عهد خداوندى خانه را آراستند حقايقى از حضرت حق درخواست كردند كه خداوند عزيز از آن حقايق در آيات 127- 130 سوره بقره خبر مى دهد.

[رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا] .

پروردگارا! [اين عمل را] از ما بپذير.

دعا كردند و درخواست نمودند، دعايى كه خضوع و انقطاع آن دو را آشكار مى نمايد و از راز دلشان پرده برمى دارد و از زبانشان سر مى زند، گويا آنان چنان در برابر عظمت و اراده حق مقهور بودند كه كار بنا در نظرشان ناچيز بود و نامى از آن نمى بردند.

درخواست پذيرفته شدن آن عمل را كردند و مى دانيد تا عمل خالص نباشد نمى توان براى آن درخواست پذيرش كرد.

در هر صورت پذيرش هر چيزى به اينست كه شخص پذيرا، آن را جزء هستى خود نمايد و مقصود پيش آورنده را منظور دارد.

در اين آيه مقصود از درخواست پذيرش، گويا اينست كه پروردگار اين بنا را مشمول ربوبيت «ربنا» ى خود گرداند و به سنگ و گلى كه روى هم چيده و در معرض فناست صورت بقا دهد و در پرتو صفت ربوبيتش مانند ثابتات عالم شود و منشأ تربيت خلق گردد.

در اينجا زائر بايد به اين واقعيت توجه كند و خود را با تمام شؤون حياتش به ربوبيت رب العالمين متصل گرداند تا از تمام فيوضات ربانيه بهره مند شود.

[رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ ] .

پروردگارا! ما را [با همه وجود] تسليم خود قرار ده.

خواستند تا يكسره روى آنان از غير گردانده شود و خداوند آنان را تسليم خود نمايد و نيز اين قسمت از دعا تذكريست از هدف نهايى اين بنا و خانه، گويا اين نيت و درخواست آميخته با آب و گل اين ساختمان است و روح بانيان را در اين صورت مجسم مى گرداند تا در تكميل بنا و مناسك و آداب آن، دو فرد كامل و شاخص اسلام و از هر رو تسليم اراده و اجرا كننده امر خدا شوند و از ذريه او پيوسته مردمى هم فكر و هم آهنگ و به تمام معنى تسليم حق تربيت شوند تا مانند همه پديده هاى جهان از ذرات تا كرات در محور حق و عدل بگردند.

[وَ مِنْ ذُرِّيَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ ] .

و نيز از دودمان ما امتى كه تسليم تو باشند پديد آر.

آرى، زائر بايد به اين حقيقت توجه داشته باشد و سعى و كوششش بر اين باشد كه خود را به حريم تسليم برساند، نه اين كه در آنجا به صورت ظاهر تسليم شود و پس از بازگشت از حج دوباره همان شود كه بود.

[وَ أَرِنا مَناسِكَنا وَ تُبْ عَلَيْنا] «2».

و راه و رسم عبادتمان را به ما نشان ده.

از خدا مى خواهند تا جزء به جزء عبادات و محل هاى آن را نشان دهد، يا چنان تعليم دهد كه مانند ديدن باشد، بنابراين از آغاز تأسيس بيت همه مناسك طبق فرمان الهى بوده و ابراهيم به آن متعبد گشته، اين مناسك از طواف و سعى شروع

مى شود و به قربانى كه رمز اسلام كامل است تكميل مى گردد و هر يك از اين مناسك از طواف و نماز و سعى و وقوف به عرفات و مشعر و رمى و ذبح، رمز يكى از مراتب تكامل در توحيد مى باشد.

آن گاه از خداوند طلب توبه مى كنند و گويا مراتب صعودى تسليم در مسلمانان و تعبد در مناسك و توبه صورت ديگرى است از راه برگشت به سوى بهشت و موطن نخستين آدمى كه از آن هبوط يافت .

اى زائر خانه حق! آداب حج و برنامه مناسك را آن چنان انجام ده كه ابراهيم و اسماعيل انجام دادند.

راستى، حج بجاى آر و به حقيقت دامن رحمت حضرت حق را بگير و خويش را براى تسليم و توبه حقيقى در آن مكان مبارك آماده كن.

مسلم بدان كه پس از بازگشت به وطن اگر در خط عبوديت به آن معنايى كه خواسته اند حركت نكنى حج بجا نياورده، بلكه در مقدس ترين جايگاه و در حضور بانى هستى، سخنانى چند به ظاهر گفته و اعمالى مختصر، خالى از روح و محتوا بجا آورده اى.