ناسپاسى در برابر خوبى ديگران‏

منابع مقاله:

کتاب : تفسير و شرح صحيفه سجاديه جلد ششم

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

ادب انسانى و اسلامى اقتضا مى كند كه انسان در برابر خوبى و احسان ديگران به شكر و سپاس برخيزد.

آنان كه نيكى هاى ديگران را توجهى نمى كنند و خوبى هاى مردم را نسبت به خود به نظر نمى آورند و در برابر احسان ديگران به سپاس و شكر برنمى خيزند، انسان هايى دور از واقعيت و جداى از حقايق فضايل اخلاقيه اند.

اسلام از انسان مى خواهد خوبى ديگران را به عملى بهتر از عمل آنان يا مثل آن پاسخ گويد:

وَ إذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأحْسَنَ مِنْها أوْ رُدُّوها إنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَىْ ءٍ حَسيباً» «1»

و هنگامى كه به شما درود گويند، شما درودى نيكوتر از آن، يا همانندش را پاسخ دهيد؛ يقيناً خدا همواره بر همه چيز حسابرس است.

در روايات بسيار مهم آمده، سپاس در برابر نيكى ديگران در حقيقت سپاس خدا است. امام رضا عليه السلام مى فرمايد:

مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقينَ لَمْ يَشكُرِ اللَّهَ عز و جل. «2»

هر كس احسان و انعام و محبّت ديگران را سپاس نگويد، خداوند عز و جل را شكر نگفته است.

در روايت آمده: خداوند به بنده اى از بندگانش در روز قيامت مى فرمايد: آيا فلانى را سپاس گفتى؟ عرضه مى دارد: الهى تو را شكر كردم. خطاب مى رسد: اگر او را شكر نكردى مرا شكر ننمودى. «3» قرآن مجيد تشكر از خوبى ديگران را سفارش مى كند:

وَ وَصَّيْنَا الإْنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ امُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فى عامَيْنِ أنِ اشْكُرْلى وَ لِوالِدَيْكَ إلَىَّ الْمَصيرُ» «4»

و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كرديم، مادرش به او حامله شد [در حالى كه ] سستى به روى سستى [به او دست مى داد] و باز گرفتنش [از شير] در دو سال است [و سفارش كرديم ] كه براى من و پدر و مادرت سپاس گزارى كن؛ بازگشت [همه ] فقط به سوى من است.

(سعدى شيرازى)

يارى ستمگران و خوار كردن ستمديدگان

عقل و شرع حكم مى كنند كه هرگونه كمكى به ستمگران كه آنان را در ظلم و ستمشان تشجيع كند و باعث ذلّت و خوارى ستمديده گردد و ضعيف را زير بار ظلم آنان به انواع سختى ها دچار نمايد، حرام و به شدّت ممنوع است.

آنان كه از ستمگران متابعت مى كنند و در هر كارى از آنان فرمان مى برند و دستورهاى ظالمانه آنان را اجرا مى نمايند، اگر از اين ظالمان ستم پيشه و خائنان به انسان و انسانيت دست بردارند، البته آتش ظلم و ستم خاموش و مظلومان از اسارت و مشقّت نجات پيدا مى كنند و به حقوق فردى و خانوادگى و اجتماعى و سياسى و اقتصادى و فرهنگى خود مى رسند و جهان تبديل به بوستان عشق و محبّت و صفا و صيميميت مى شود.

ستمگران در قرآن

«وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِى ءَايتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُواْ فِى حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطنُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظّالِمينَ» «5»

و هرگاه كسانى را ديدى كه در آيات ما [به قصد شبهه اندازى ] به ياوه گويى و سخن بى منطق مى پردازند از آنان روى گردان [و مجلسشان را ترك كن ] تا در سخنى ديگر در آيند. و اگر شيطان تو را [نسبت به ترك مجلسشان ] به فراموشى اندازد، پس از ياد آوردن [به سرعت بيرون برو و] با گروه ستمكاران منشين.

وَ تِلْكَ عادٌ جَحَدُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ وَ عَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أمْرَ كُلِّ جَبّارٍ عَنيدٍ* وَاتْبِعُوا فى هذِهِ الدُّنيا لَعْنَةً وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ» «6»

و اينان قوم عاد بودند كه آيات پروردگارشان را انكار كردند، و از پيامبران او نافرمانى نمودند، و فرمان هر سركش ستيزه جويى را پيروى كردند.* و در اين دنيا و روز قيامت با لعنتى بدرقه شدند.

وَ لا تَرْكَنُوا إلَى الَّذينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أوْلياءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ» «7»

و به كسانى كه [به آيات خدا، پيامبر و مردم مؤمن ] ستم كرده اند، تمايل و اطمينان نداشته باشيد و تكيه مكنيد كه آتش [دوزخ ] به شما خواهد رسيد ودر آن حال شما را جز خدا هيچ سرپرستى نيست، سپس يارى نمى شويد.

به دانشمندى گفتند: فلان شخص، نويسنده و دفتردار فلان ستمگر شده و تنها كارى كه مى كند نوشتن خرج و دخل است و از اين بابت مزد و اجرت دريافت مى نمايد و تأمين زندگى مى كند وگرنه خود و خانواده اش دچار مشكل مى شوند. در پاسخ گفت:

آيا گفتار حضرت موسى آن مرد صالح را در سوره قصص نخوانده ايد؟

قالَ رَبِّ بِما أنْعَمْتَ عَلَىَّ فَلَنْ أكُونَ ظَهيراً لِلْمُجْرِمينَ» «8»

گفت: پروردگارا! به خاطر قدرت و نيرويى كه به من عطا كردى، هرگز پشتيبان مجرمان نخواهم شد.

ستمگران در روايات

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

مَنْ دَلَّ جائِراً عَلى جَوْرٍ كانَ قَرينَ هامانَ فى جَهَنَّمَ. وَ قالَ مَنْ تَوَلَّى خُصُومَةَ ظالِمٍ أوْ أعانَ عَلَيْها ثُمَّ نَزَلَ بِهِ مَلَكَ الْمَوْتِ قالَ لَهُ: أبْشِرْ بِلَعْنَةِ اللَّهِ وَ نارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصيرُ. وَ قالَ: ألا وَ مَنْ عَلَّقَ سَوْطاً بَيْنَ يَدَىْ سُلْطانٍ جائِرٍ جَعَلَ اللَّهُ ذلِكَ السَّوْطَ يَوْمَ الْقِيامَةِ ثُعْباناً مِن النّارِ طُولُهُ سَبْعُونَ ذِراعاً يُسَلَّطُ عَلَيْهِ فى نارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصيرُ. وَ نَهى صلى الله عليه و آله عَنْ إجابَةِ الْفاسِقينَ إلى طَعامِهِمْ. «9»

كسى كه ستمگرى را بر ستمى دلالت كند، در جهنّم همنشين هامان خواهد بود.

و هر كس مدافع ستمگرى باشد يا وى را بر ظلم و ستمش يارى دهد، چون ملك الموت بر او نازل گردد گويد: تو را به لعنت خدا و آتش جهنّم كه بدمكانى است بشارت باد. و هر كس تازيانه دار ظالمان و ستم پيشگان باشد، خداوند آن تازيانه را در قيامت تبديل به اژدهايى از آتش با هفتاد ذرع طول كند تا در جهنّم بر وى مسلّط باشد و جهنم بد بازگشت گاهى است و رسول خدا صلى الله عليه و آله از اجابت دعوت فاسق حتى براى يك وعده غذا نهى فرمود.

عيسى عليه السلام به بنى اسرائيل فرمود:

لا تُعِينُوا الظّالِمَ عَلى ظُلْمِهِ فَيَبْطُلَ فَضْلُكُمْ. «10»

به ستمكاران يارى ندهيد كه خوبى هاى شما نزد خداوند باطل مى شود.

امام صادق عليه السلام از پدرانش، از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت مى فرمايد:

إذا كانَ يَوْمُ الْقِيامَةِ نادى مُنادٍ: أيْنَ الظَّلَمَةُ وَ أعْوانُهُم؟ مَنْ لاقَ لَهُمْ دَواةً، أوْ رَبَطَ لَهُمْ كيساً أوْ مَدَّ لَهُمْ مُدَّةَ قَلَمٍ فَاحْشُرُوهُمْ مَعَهُمْ. «11»

چون روز قيامت شود منادى ندا كند، ستمكاران و كمك دهندگانشان كجايند؟ هر كس براى آنان ليقه دوات آماده كرده، يا جيبى دوخته، يا قلمى را براى آنان به دوات زده، آنان را با ستمكاران يكجا قرار دهيد.

امام صادق عليه السلام فرمود:

مَنْ أعانَ ظالِماً عَلى مَظْلُومٍ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ ساخِطاً حَتّى يَنْزِعَ عَنْ مَعُونَتِهِ. «12»

كسى كه ستمكارى را در ستم بر مظلومى يارى دهد، دائم در غضب خداست تا از آن عمل زشت دست بردارد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

مَنْ مَشى مَعَ ظالِمٍ لِيُعينَهُ وَ هُوَ يَعْلَمُ أنَّهُ ظالِمٌ فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الإْسْلامِ. «13»

كسى كه با ظالمى براى كمك به او حركت كند در حالى كه بداند او مردى ستمگر و ظالم است، از اسلام خارج شده است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

شَرُّ النّاسِ الْمُثَلِّثُ، قيلَ: يا رَسُولَ اللَّهِ وَ ما الْمُثَلِّثُ؟ قالَ: الَّذى يَسْعى بِأخِيه إلَى السُّلطانِ فَيُهْلِكُ نَفْسَهُ، وَ يُهْلِكُ أخاهُ، وَ يُهْلِكُ السُّلْطانَ. «14»

بدترين مردم مثلِّث است. عرضه داشتند: مثلِّث چيست؟ فرمود: كسى كه عليه برادر مسلمانش نزد ستمگر سعايت و سخن چينى مى كند و بدين سبب خودش و برادرش و ستمگر را به هلاكت مى اندازد (برادرش را به دست سلطان و خود و سلطان را با عذاب جهنّم).

كمك به مظلومان

اعانت مظلوم در برابر ظالم و يارى او جهت نجات از ستم ستمكار از اوجب واجبات در اسلام است، تا جايى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

مَنْ أصْبَحَ لايَهْتَمُّ بِامُورِ الْمُسْلِمينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ. «15»

كسى كه صبح كند و اهتمام به امور مسلمانان نورزد، مسلمان نيست.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- نساء (4): 86.

(2)- بحار الأنوار: 68/ 44، باب 61، حديث 47؛ وسائل الشيعة: 16/ 313، باب 8، حديث 21638.

(3)- الكافى: 2/ 99، حديث 30؛ وسائل الشيعة: 16/ 310، باب 8، حديث 21626.

(4)- لقمان (31): 14.

(5)- أنعام (6): 68.

(6)- هود (11): 59- 60.

(7)- هود (11): 113.

(8)- قصص (28): 17.

(9)- بحار الأنوار: 72/ 369، باب 82، ذيل حديث 3.

(10)- بحار الأنوار: 72/ 370، باب 82، حديث 7؛ مستدرك الوسائل: 13/ 126، باب 35، حديث 14971.

(11)- بحار الأنوار: 72/ 372، باب 82، حديث 17؛ مستدرك الوسائل: 13/ 127، باب 35، حديث 14974.

(12)- بحار الأنوار: 72/ 373، باب 82، حديث 22؛ وسائل الشيعة: 16/ 57، باب 80، حديث 20969.

(13)- بحار الأنوار: 72/ 377، باب 82، حديث 35؛ مستدرك الوسائل: 13/ 125، باب 35، حديث 14966.

(14)- بحار الأنوار: 72/ 377، باب 82، ذيل حديث 35؛ مستدرك الوسائل: 13/ 125، باب 35، حديث 14967.

(15)- الكافى: 2/ 163، حديث 1؛ وسائل الشيعة: 16/ 336، باب 18، حديث 21701؛ بحار الأنوار: 71/ 337، باب 20، حديث 116.