راويان صحيفه غير از ابن سكون و عميدالروساء
در اينجا علاوه بر روايت ابن ادريس از شيخ طوسي ، روايت محمد بن جعفر مشهدي را از سيّد أجلّ بيان مي كند.
و همچنين از والدش به خطّ خود او، روايت بعضي افاضل را كه صحيفه را نقل و روايت نموده اند بدين گونه ذكر مي كند:
مجلسي اوّل مي گويد: من صحيفه را روايت مي كنم از علاّمه شهيد محمد بن مكّي ، از سيّد شمس الدّين محمد ابن أبي المعالي ، از شيخ كمال الدّين علي بن حَمَّاد واسطي ، از شيخ نجيب الدّين يحيي بن سعيد، و شيخ نجم الدين جعفر بن نما، از پدرش شيخ نجيب الدّين محمد بن نما، و سيّد فخّار، از شيخ محمد بن جعفر مشهدي ، از شيخ أجلّ (شيخ طوسي ) به طوري كه شريف اجلّ نظام الشَّرَف قرائت مي كرد و من گوش مي دادم .
و محمد بن جعفر مي گويد: همچنين من صحيفه را قرائت كردم بر پدرم : جعفر بن علي مشهدي ، و بر شيخ فقيه هِبَة الله بن نما، و شيخ مُقْرِي : جعفر بن أبوالفَضْل بن شقرة ، و شريف أبوالفتح بن جَعْفَرِيَّة ، و شريف ابوالقاسم بن زَكِي عَلَوي ، و شيخ سالم بن قُبارَوَيْه كه همگي آنان از سيِّد أجلّ بهاء الشّرف روايت مي كردند.
و نيز با همين إسناد از محقّق ، از ابن نما، از شيخ ابوالحسن علي بن خَيّاط ، از شيخ عربيّ بن مسافر[1]، از سيد اجلّ بهاءالشَّرف روايت مي نمايم .
و از سيّد فَخّار، از شيخ علي بن يحيي خيّاط ، از حمزة بن شهريار از سيّد أجلّ روايت گرديده است .[2]
در اين دستخط مجلسي اوّل مي بينيم كه : علاوه بر روايت محمد بن جعفر مشهدي صحيفه را از شيخ الطّائفة كه سندي دگر دارد، آن را از خصوص سيّد أجلّ، افراد كثيري مانند جعفر بن علي مشهدي ، هِبَة الله بن نما، جعفر بن أبي الْفَضْل بن شقرة ، و أبوالفتح بن جَعْفَريَّة ، و أبوالقاسم بن زكي علوي ، و سالم بن قُبَارَوَيْه ، و عَرَبيّ بن مُسافر، و حمزة بن شهريار روايت كرده اند.
و در صورت اجازة قبل ديديم كه : خود محمد بن جعفر هم از سيّد أجلّ روايت مي كند. بنابراين ، اين پدر و پسر: جعفر بن علي مشهدي و محمد بن جعفر هر دو صحيفه را از سيّد اجلّ روايت كرده اند.
و علاوه بر اين دو عَلَم ، أعلام و أساطيني كه در اينجا راوي صحيفه از سيّد أجلّ به شمار آمده اند، هفت نفر مي باشند و با اين دو بزرگوار نه تن مي شوند، و با ابن ادريس ، و عميد الرُّوساء و ابن سَكون مجموعاً دوازده نفر از بزرگان و جهابذة علم شيعه ، صحيفه را از سيّد اجلّ روايت نموده اند.
بايد دانست كه : قبل از مجلسي اوّل كه روايات خود را از صحيفة كامله به واسطة اين أعلام به سيّد أجلّ مي رساند، شهيد اوّل : محمد بن مكّي بر اساس خطّي كه از اوبه دست آمده است ، از شيخ نجم الدّين جعفر بن نما نقل مي كند كه : او صحيفه رااز پدرش ، از هشت نفر از أساطين و علمائي كه در اينجا ذكر كرديم روايـت مي كند.
خطّ شهيد در اينجا از جملة سه اجازه اي است كه به خطّ او بوده ، و به دست صاحب معالم - رضوان الله عليه - رسيده است . و صاحب معالم آن را در اجازة كبيرة خود كه به سيّد نجم الدّين بن سيد محمد حسيني داده است ، و ميان محدّثين و علماء شهرت بسزائي دارد، ذكر نموده است .
اين اجازة مباركه كه حقّاً حاوي مطالب نفيس و ارزشمندي است ، مرحوم مجلسي در «بحارالانوار» آن را بتمامها نقل نموده است . صاحب معالم : شيخ حسن ابن شهيد ثاني ، مطلب را مي آورد تا مي رسد به اينجا كه مي فرمايد: و در نزد من اجازه اي است به خطّ شيخنا الشّهيد كه سيّد غياث الدّين [3] به اين مرد داده است .[4]
و همچنين دو اجازه دگر است كه شيخ نجيب الدّين يحيي بن سعيد، و شيخ نجم الدّين جعفر بن نما به او داده اند. و چون در اين دو اجازه مطالب زائد و مفيدي است از آنچه كه در طريق روايت ذكر مي گردد، ما مواضع مهمّ آن دو را در موارد لزوم نقل خواهيم نمود.[5]
تا آنكه مي گويد: و گذشت كه : شيخنا الشَّهيد الاوّل از سيّد شمس الدّين محمدبن أبي المعالي موسوي از شيخ كمال الدّين مذكور روايت مي نمايد، و در نزد ما به خطّ شهيد؛ اجازة شيخ كمال الدّين است كه به سيّد مذكور داده است ، و در آن اشاره به اجازات ثلاثة مذكوره مي باشد.[6]
تا آنكه مي گويد: وَ مِنْها (يعني از بعضي از چيزهائي كه از شيخ طوسي راجع به بعضي از كتب اوست ) آن است كه : پدرم ؛ گفت كه : شهيد صحيفة كامله را از سيد سعيد تاج الدّين بن مُعَيَّة از پدرش : أبي جعفر قاسم ، از دائي اش تاج الدّين أبي عبدالله جعفر بن محمد بن مُعَيَّة ، از پدرش : سيد مجدالدّين محمد بن حسن بن مُعَيَّة ، از شيخ ابي جعفر محمد بن شهر آشوب مازندراني ، از سيد ابي صمصام ذي الفقار بن معبد حسني ، از شيخ ابي جعفر طوسي با سندي كه در اوّل آن مذكور است روايت مي كند.
و از سيّد تاج الدّين محمد بن مُعَيَّة أيضاً از سيّد كمال الدّين رضي محمد بن محمد بن سيّد رضي الدّين آوي حسيني [7] از امام وزير نصيرالدّين محمد بن حسن طوسي ، از پدرش از سيّد أبي رضا فضل الله حسني ، از سيّد أبي صمصام ، از شيخ أبي جعفر طوسي روايت مي كند.[8]
تا آنكه مي گويد: وَ مِنْ ذَلِكَ (يعني از بعضي از چيزهائي كه راجع به بعضي از كتب به خطّ شهيد در اجازات است ) آن چيزي است كه : شيخ نجم الدّين جعفر بن نما ذكر نموده است كه : او روايت نموده صحيفة كامله را با اجازه از پدرش ، از (1) شيخ محمد بن جعفر مشهدي كه او شنيده است قرائت شريف نظام الشَّرَف[9] ابي الحسن بن العُرَيْضي العَلَوي الحسيني در شوّال سنة پانصد و پنجاه و شش را، و همچنين روايت مي كند به نحو قرائت از پدرش : (2) جعفر بن علي مشهدي ، و بر شيخ فقيه (3) هِبة الله بن نما، و شيخ مُقْرِي :(4) جعفر بن أبي الفَضْل بن شعْرة [10]، و (5) شريف أبي القاسم بن زَكِيّ عَلَوي ، و (6) شريف أبي الفتح بن جعفريّة ، و (7) شيخ سالم بن قبارَوَيْه همگي از سيد بهاء الشَّرف با سند وي كه در آنجا مذكور است .
و نيز نجم الدّين آن را با اجازه روايت مي كند از پدرش ، از شيخ أبي الحسن علي ابن خيّاط ، از (8)شيخ عربي بن مُسَافِر از سيد بهاءالشَّرف با اسناد معلوم آن .،[11] [12]اوقاتي كه حقير در نجف اشرف براي تحصيل اقامت داشتم ، به محضر حضرت علاّمه حاج شيخ آقا بزرگ طهراني - أعلي الله تعالي مقامه الشَّريف - زياد تردد داشتم ، بالاخصّ در پنجشنبه ها و جمعه ها. زيرا ايشان استاد بنده در علم درايه و رجال و حديث بودند، مضافاً به آنكه به واسطة همشهري بودن و سوابق ممتدّي كه با پدر و جدّ و دائي پدر حقير داشتند، بسيار مرا مورد لطف و محبّت قرار مي دادند تا به حدّي كه هر كتاب را كه احياناً مورد لزوم و مطالعه ام بود، از كتابخانة خود به من مي دادند، و بنده آن را به منزل آورده از روي آن مي نوشتم . و لايخفي آنكه : اين كتب ، كتابهاي خطّي بود كه چه بسا نسخة منحصر به فرد بود مانند كتاب « ضِياءُ الْمَفَازَاتِ فِي طُرُقِ الْمَشَايِخِ وَ الاءجَازَاتِ » و امثال ذلك ، مثل اجازة مرحوم آية الله سيد حسن صدر به ايشان .
روزي كه در محضرشان بودم ، و سخن از سند صحيفة كاملة سجّاديّه به ميان آمد، فرمودند: قائل حدَّثنا بدون شك يكي از هفت نفر مي باشند كه مجلسي در مشيخة «بحارالانوار» در اجازة صاحب معالم آن را از خطّ شهيد؛ ذكر نموده است . و هر كدام يك از ايشان بوده باشند، در غايت وثوق و اتقان است . آنگاه فرمودند: من در ورقة الحاقي در ظهر صحيفة خودم نام آنان را ذكر كرده ام ، اگر تو هم مي خواهي بنويسي ، ببر منزل و بنويس ! صحيفة خطّي خود را به من عنايت فرمودند، و حقير به منزل آوردم و عيناً يك صفحه از روي آن نوشته و به صحيفة خطّي ارثي خودم ضميمه نمودم . و اينك عين آن نوشته را به جهت تيمّن و تبرّك و ياد نجف : شهر عاشقان و تَذكار عالم متّقي و از هواي نفس برون شده ، علاّمه حاج شيخ آقا بزرگ طهراني در اينجا منعكس مي نمايم :
گفتار حاج شيخ آقا بزرگ طهراني دربارة قائل «حدَّثنا»
بسمه تعالي شأنه العزيز
رأيت بخطّ العلاّمة النِّحرير فريد عصرنا الشّيخ آقا بزرگ الطّهراني مدّ ظلّه
في ظهر الصَّحيفةِ السّجّاديّة ما هذا لفظه :
بسم الله الرّحمن الرّحيم ، الحمد لوليّه ، و الصّلوة علي نبيّه و وصيّه ؛ و بعد فاعلم أنَّه رَوي الصَّحِيفَةَ عَن بَهاء الشَّرف المُصَدَّر بها اسمُهُ الشَّريف جماعةٌ منهم مَن ذَكرهم الشَّيخ نجم الدِّين جعفر بن نجيب الدِّين محمد بن جعفر بن هِبَة الله بن نما الحِلِّيِّ في إجازته المسطورة في إجازة صاحب المعالم - و تاريخ بعض إجازاته سنة 637 - في إجازات البحار ص 108: جعفر بن علي المشهدي أبوالبقاء هِبة الله بن نما الشّيخ الْمُقْري جعفر بن أبي الْفَضْل بن شَعْرة الشَّريف أبوالقاسم بن الزّكيّ العلويّ الشّريف أبوالفتح ابن الجعفريّة الشّيخ سالم بن قبارويه الشّيخ عربي بن مسافر و كلّهم أجلاّءُ مشاهيرُ و أبوالفتح المعروف بابن الجعفريّة هو السّيّد الشّريف ضياءالدِّين ابوالفتح محمد بن محمد العلوي الحسينيّ الحائري و قد قرء عليه السّيّد عزّالدّين أبوالحرث محمد بن الحسن بن علي العلويّ الحسيني البغداديّ كتاب «معدن الجواهر لِلكَراجكيّ في الحلّة السَّيفيَّةِ» في ج 1 سنة 573 و ذكرت هذا التاريخ ليُعلم عصرُ غيره ممّن شاركه في رواية الصَّحيفة عن بَهاء الشَّرف تقريباً و اجازة صاحب المعالم مُدْرَجةٌ في المجلّد الاخير من البحار و أدرج هو في إجازته إجازات ثلاث وجدها بخطِّ الشَّهيد الاوَّل إحدي'ها إجازة نجم الدّين جعفر بن نما كما ذكره في أوَائل صفحة المِأة من هذا المجلّد ثمّ أدرجها متفرّقةً في إجازته منها الفقرة الّتي نقلناها فقد ذكرها في وسط ص 108 من مجلّد الاءجازات .
حرّره مالك النُّسخة إرثاً الجاني محمد محسن المدعو بآقا بزرگ الطّهراني في 5 رجب سنة 1345 - انتهي .
حرّره مالك هذه الصَّحيفة إرثاً محمد حسين الحسيني الطهراني في 19 رجب سنة 1375.
و لايخفي مرحوم استاد - أعلي الله تعالي مقامه - در اين ورقه نام محمد بن جعفر مشهدي را كه سماعاً از سيّد اجل روايت كرده بود ذكر ننموده اند، و فقط به ذكر پدر: جعفر بن علي مشهدي اكتفا فرموده اند، در حالي كه وي نيز از روات صحيفه محسوب است ، و با او مجموعاً اين زمرة از راويان ، هشت نفر خواهند بود.
و از طرائف آن است كه : اخيراً در صفحة 128 از همين مجموعه به نقل صاحب معالم ديديم كه : شهيد؛ از سيد تاج الدّين ابن مُعَيَّة با دو سند مختلف از شيخ طوسي صحيفه را با سندي كه در اوّل آن مذكور مي باشد روايت مي نمايد. و چون روايت شيخ بدون ترديد از سيد اجلّ امكان ندارد، به علّت آنكه سيد أجل از قرائن زمان راويان از وي ، در نيمة دوم قرن ششم بوده است و شيخ طوسي در نيمة دوم قرن پنجم رحلت نموده است (تولّد وي در سنة 385، و وفاتش در سنة 460 بوده است ) لهذا امكان ندارد كه شيخ بتواند از سيد بهاءالشَّرف روايت كند مگر اينكه مراد از عبارت سند مذكور در اوّل صحيفه ، افراد بعدي كه قبل از سيّد أجلّ بوده اند، بوده باشد. و اين احتمال ، احتمال خوبي است .
چرا كه علاوه بر آنكه طريقة شيخ را در روايت صحيفه از غير از بهاءالشَّرَف داريم ، اين دو روايت از تاج الدِّين ابن مُعَيَّة روايت وي را نيز از اين طريق مي رساند، و لهذا مجموعاً تا به حال مجموع راويان از سيد اجلّ و از راويان قبلي طريق او به سيزده نفر بالغ مي گردند.
رابعاً - سند صحيفه انحصار به سيّد أجلّ بهاءُالشَّرَف ندارد. چرا كه با اسناد غيرقابل احصاء و شمارش ، صحيفه را از طريق غير سيّد اجلّ روايت نموده اند.
علاّمه محمد تقي مجلسي اوّل با خط خود شرحي دربارة روايت صحيفة كامله از مشايخ خود - رضوان الله عليهم - ذكر مي فرمايد كه مجلسي ثاني در «بحار» آن را حكايت مي كند:
مجلسي در ضمن صورت 41 مي گويد: من روايتي ديگر به خطّ علاّمه پدرم ديدم كه صحيفه را از مشايخ خود روايت مي كرد.
در اينجا مجلسي اوّل مفصّلاً روايات عديده را با سند متّصل خود به شهيد، و علاّمه و ابن طاوس و غيرهم مي رساند، و به خصوص با سند متّصل ، نوزده روايت را دربارة صحيفه به شيخ الطَّائفة محمد بن حسن طوسي مي رساند كه شيخ با جميع اين اسانيد آن را از حسين بن عبيدالله غضائري از أبوالمفضّل شَيباني از شريف حسني تا آخر سند روايت مي كند.
و نيز عربيّ بن مسافر سندش منحصر به سيد اجلّ نيست ، بلكه با خود سيد اجلّ سندش را به شيخ مي رساند آنجا كه مي گويد: وَ عَنْهُ (يعني از سيد غياث الدِّين بن طاوس از علي بن يحيي خيّاط از عَرَبيّ بن مُسَافِر از سيد بهاء الشَّرف از محمد بن أبي القاسم ، از أبو علي ، از پدرش (شيخ الطَّائفة ) إلي غير ذلك . مِمّا لاَ يُحْصَي . [13]
علاّمه صَدرالدّين سيد عليخان كبير مدني شيرازي در مقدّمة شرح بي نظيرش بر صحيفة كاملة سجّاديّه پس از بيان سلسلة سند خود را مرتّباً و مُعَنْعناً تا رئيس الطَّائفة : أبو جعفر طوسي كه مي شمارد سپس مي گويد:
طرق شيخ طوسي در روايت صحيفه
از براي شيخ طوسي در روايت صحيفه ، دو طريق مي باشد كه آنها را در «فهرست » ذكر كرده است : يكي از آن دو: از جماعتي از أبومحمد هرون بن موسي بن تَلْعُكْبَري از معروف به ابن أخي طاهر است كه او أبومحمد حسن بن محمد بن يحيي بن حسن بن جعفر بن عبيد الله بن حسين بن علي بن حسين بن علي بن أبي طالب (علیهم السلام ) بوده است ، از محمد بن مُطَهَّر، از پدرش ، از عُمَيْر بن متوكّل ، از پدرش ، از يحيي بن زيد.
و دومي از آن دو: از أبو عبدالله احمد بن عبدالواحدالْبَزّاز معروف به ابن عَبْدُون ، از ابوبكر دوري ، از ابن اخي طاهر، از محمد بن مُطَهَّر، از پدرش از عُمَير بن متوكّل ، از پدرش ، از يحيي بن زيد، از پدرش : زيد بن علي ، از پدرش : علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب (علیهم السلام ).
و براي شيخ طوسي طريق ثالثي در حاشيه هاي نسخه هاي صحيفه بدين صورت يافت شده است : حديث كرد براي ما شيخ أجلّ سيد امام سعيد أبو علي حسن بن محمد بن حسن طوسي - أدام الله تأييده - در جمادي الآخرة از سنة پانصد و يازده و گفت : خبر داد به ما شيخ جليل : أبو جعفر محمد بن حسن طوسي كه گفت : خبر داد به ما حسين بن عبيدالله غَضَائري كه گفت : حديث كرد براي ما أبوالفضل (ابوالمفضَّل - ظ ) محمد بن عبيدالله بن مُطَّلب شَيباني در شهور سنة سيصد و هشتاد و پنج كه گفت : حديث كرد براي ما شريف أبوعبدالله جعفر بن محمد بن جعفر بن حسن تا آخر سندي كه در متن مذكور مي باشد.[14]
محدّث جزائري گويد: و امّا نسخه اي كه در حاشيه مي باشد، و در صدر آن حدَّثنا الشيخ الاجلّ است ، همان نسخه اي است كه فاضل سديدي از نسخة ابن إدريس براي بيان اختلاف در سند، ميان آن و ميان نسخة ابن سَكون نقل نموده است . و ما آن را در بسياري از نسخ صحيفه در اصل و متن يافتيم ، و متكلّم در آن به حدَّثنا ابن ادريس مي باشد.[15]
خامساً - بعد از ثبوت تواتر و قطعي بودن سند آن مانند قرآن كريم و مانند نهج البلاغة ، ديگر بحث از سند نمودن و احتمال و تشكيك در آن مورد ندارد. شما فرض كنيد: صحيفة كامله در صدرش اين سند را هم نداشت ، و يا مثلاً در كتب رجال ، ضعف و فسق جميع روات آن به ثبوت رسيده بود، معذلك ثبوت و نسبت آن به امام هُمَام حضرت مولي علي بن الحسين سيّد السّاجدين و امام العارفين محقّق بود. چرا كه متواتر است ، و معني تواتر غير از اين چيزي نمي باشد.
تمام كساني كه شرح بر صحيفه نوشته اند، اظهار داشته اند: بعد از ثبوت تواتر صحيفه ، بحث در سند آن جز تيمّن و تبرّك چيزي نمي تواند بوده باشد، و لهذا بحث در سند آن هم با وجود مجهول بودن و يا ضعف بعضي از روات آن فائده اي را در بر ندارد.
پاورقي:
[1]در بحار الانوار طبع حروفی، ج 109 ص 29 ضمن بیان سند روایتی معلوم می دارد که: عربی بن مسافر عبادی، شیخ فخر الدین محمد بن ادریس عجلی بوده است.
[2] - همين مصدر ص 62 ضمن شمارة 42: رواية بعض الافاضل الصّحيفة الكاملة .
[3] - يعني سيّد غياث الدّين بن طاوس .
[4] - مراد شيخ كمال الدّين بن حَمَّادواسِطي مي باشد كه چندسطر پيش نام وي برده شده است .
[5] - «بحارالانوار»، طبع كمپاني ، ج 25، كتاب «الاجازات » اوّل صفحة 100، و از طبع حروفي اسلاميّه ، ج 109 ص 13.
[6] - همين مصدر، از طبع حروفي ص 14.
[7] - مطالب زير در حاشيه به خطّ مولّف صاحب معالم آمده است : اين طور به خطّ پدرم ؛ آمده است ، و در روايات سيد تاج الدّين بن معيّة به نقل از خطّ او اين طور آمده بود: السّيّد السعيد كمال الدين الرضي الحسن بن محمد بن محمد الآوي . و شك نيست كه كلام او در اينجا به اعتماد نزديكتر مي باشد.
[8] - همين مصدر، از كمپاني ص 106 و از اسلاميّه ص 40.
[9] - اين طور در عبارت شيخ نجم الدّين مذكور وارد است و ظاهراً مراد از نظام الشّرف بهاءالشرف باشد و بنابراين روايت جعفر دربارة صحيفه از دو وجه برخوردار است : سماع و قرائت ، اول از سيد بهاءالشّرف بدون واسطه ، دوم به واسطة جماعتي كه ذكر شده اند (اين عبارت صاحب معالم است كه در حاشيه ذكر نموده است ).
[10] - درعبارت روايت مرحوم مجلسي اول ص 126 شقرة آمده بود، و دراينجا شعرة مي باشد.
[11] - همين مصدر، از طبع كمپاني ص 108 و از طبع حروفي اسلاميّه ص 47 و ص 48.
[12] - ملا عبدالله افندي اصفهاني در مقدّمة صحيفة ثالثه خود مطالبي بس جالب را ذكر مي كند و ما اينك برخي از آن را كه راجع به كثرت نسخ متنوعة عديدة صحيفه ، و راجع به طرق روايتي آن غير از اين طريق مشهور است در اينجا نقل مي كنيم : وي در ص 11 تا ص 13 از مقدّمه مي فرمايد: وليكن ما بحمدالله تعالي و با كمك او و منّت او برخورد كرديم در مدّت سياحتمان در شهرها، در خرابه ها و در معموره ها و در اثناء طول جولان و گردشمان در سفرهايمان در درياها و خشكيها بر جلّ نسخه هاي صحيفه بلكه بر كلّ آن . بلكه اطّلاع پيدا نموديم بر تعداد بسياري از نسخه هاي صحيفة شريفة كاملة سجاديه به طرق ديگري أيضاً غير از مشهوره كه مقدار آنها از عدد كامل ده بالا گرفت غير از طريقة معروفة مشاراليها براي صحيفة متداولة شايعه . و از جملة آنها مقداري از روايات قدماء مي باشد كه صحيفه را روايت نموده اند مثل روايت محمد بن وارث از حسين بن اشكيب كه وي ثقه و خراساني است و از اصحاب حضرت امام علي هادي و امام حسن عسكري عليهماالسّلاماست از عمير بن هارون متوكّل بلخي كه من نسخة عتيقه اي از آن را به خطّ ابن مُقْلَة خطّاط مشهوري كه در عصر خلفاي عباسي وضع خطّ نسخ را نمود و خطّ كوفي را به نسخ نقل كرد ديده ام و روايت ابن اشناس بزار عالم مشهور. و روايت شيخ فقيه أبوالحسن محمد بن احمد بن علي بن حسن بن شاذان از ابن عيّاش جوهري . زيرا كه وي در صحيفه اش از أبوعبدالله احمد بن محمد بن عبيدالله بن الحسن بن أيّوب بن عيّاش جوهري حافظ در بغداد در خانه اش كه در راه ميان دو نظره (قنطره خ ل ) است از أبو محمد الحسن بن محمد بن يحيي بن الحسن بن جعفر بن عبيدالله بن الحسين بن علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب : ابن اخي طاهر علوي از ابوالحسن محمد بن مُطَهّر كاتب از پدرش از محمد بن شلقان مصري از علي بن نعمان أعْلم تا آخرش را در سند صحيفة مشهوره روايت كرده است . و روايت ابن عياش جوهري أيضاً. و روايت تلعكبري . و روايت وزير أبوالقاسم حسين بن علي مغربي . و روايت ذهني كرماني زماشيري . و روايات ديگري از متأخّرين أيضاً مانند روايت كفعمي در آخر «البلد الامين » و غير او در غير آن . الي غير ذلك از امثال اين أكابر. و پس از اين بايد دانست : كه ميان اكثر آنها و ميان نسخة متداولة مشهوره از اين صحيفة كاملة سجّاديّه اختلاف بسياري وجود دارد چه در ديباچه ، و چه در تعداد أدعيه ، و چه در الفاظ و عبارات ، و چه در بسياري از فقرات آن ، با زيادتي و نقصان ، و در تقديم و تأخير. و همچنين ما يافتيم در بعضي از مطاوي كتب أصحابمان بسياري از أدعية منقولة از صحيفة سجّاديّة مشهوره را وليكن با انواع تفاوت و اختلاف در عبارات و فقرات ، بلكه در تعداد أدعيه أيضاً - تا آخر آنچه را كه افندي در اينجا ذكر نموده است . و مرحوم آقا سيد محسن امين عاملي در مقدّمة صحيفة خامسة خود در ص 15 تا ص 17 عين مطالب مذكوره را از افندي نقل كرده است .
[13] - «بحار الانوار»، طبع حروفي اسلاميّه ، ج 110 ص 51 تا ص 59.
[14] - «رياض السالكين »، طبع سنگي سنة 1334 ص 5 و طبع حروفي جامعة مدرّسين قم ، ج 1، ص 49 و ص 50.
[15] - «نورالانوار في شرح الصحيفة السّجّاديّة » ص 3.
