اللهم صل على محمد و آل محمد، و متعنى بهدى صالح لا استبدل به، و طريقه حق لا ازيغ عنها، و نيه رشد لا اشك فيها، و عمرنى ما كان عمرى بذله فى طاعتك، فاذا كان عمرى مرتعا للشيطان فاقبضنى اليك قبل ان يسبق مقتك الى، او يستحكم عضبك على، اللهم لا تدع خصله تعاب منى الا اصلحتها، و لا عائبه اونب بها الا حسنتها، و لا اكرومه فى ناقصه الا اتممتها.
راه رسيدن به هدايت كامل
در فراز پنجم، راه رسيدن به دين و هدايت كامل بعد از ذكر صلوات عرضه مى دارد: كه پروردگارا، مرا از دين و هدايت شايسته اى بهره مند كن كه آخرين و كاملترين خط هدايت باشد و آن را به چيزى بدل نكنم. در راه حقى قرار گيرم كه از آن منحرف نشوم و از يك نيت و يقين عاقلانه اى بهره مند شوم، كه هرگز شك و شبهه، در آن پيدا نكنم. چنان عمرى و روزگارى به من مرحمت كن كه تمام عمر من، در خط هدايت تو صرف گردد و اگر در وضعى قرار گرفتم كه ممكن است عمر من چراگاهى براى شيطان و شياطين گردد، و اسباب بازى آنها شوم، پيش از آنكه مشمول غضب تو گردم، و در معرض انتقام تو، قرار گيرم جان مرا بگير و به زندگيم خاتمه بده. خدايا خصلت بدى در وجود، من باقى نگذارى جز اينكه اصلاح كنى و يا عيبى كه با آن ملامت شوم جز اينكه نيكو گردانى، و كرامت ناقصى در من باقى نگذارى جز اينكه تكميل گردانى. در اين قسمت از خواهشهاى خود، از ابتدا تا انتها دو چيز از خداوند متعال
درخواست مى كند اول، آشنائى و يقين كامل به خطى و راهى كه دارد. صد در صد حقانيت آن را ببيند و بداند و از شك شبهه بر كنار باشد. دوم اينكه در آن خط روشن و راه راست به سوى مقاصد عاليه ى در حركت باشد و چنان زندگى كند كه مطلوب خدا باشد. مجموعه ى خواهشهاى حضرت در اين فراز، در علم و عمل صالح، متمركز مى شود. علم و عمل، در واقع براى ترقى و تكامل، مانند دو بال، براى مرغ است كه با داشتن دو بال مى تواند به سوى فضا پرواز كند و اگر يك بال بيشتر نداشته باشد و يا اصلا بال و پرى نداشته باشد، پرواز او مشكل و ممتنع مى گردد. علم و عمل مسئله ايست كه همنام و همگام، در مكتب خدا مطرح شده. انسانها ابتدا، به علم و دانش تشويق شده و به دنباله علم و دانش، عمل به آن علم و دانشى كه به دست آورده اند. در واقع علم، نقش راهيابى و راه بينى را ايفا مى كند و عمل نقش حركت در راه به سوى مقصد. مسافرى كه خواسته باشد به شهرى برود، در اولين مرتبه، بايستى راه به سوى آن شهر را بداند و ببيند و اطمينان كامل به دست آورد كه راهى كه مى بيند، راه به سوى مقصد است و به دنباله ى راهيابى، بايستى حركت كند تا به مقصد برسد. علم و دانش، راه به سوى مقصد را نشان مى دهد و عمل به آن علوم، حركت به سوى مقصد را ايفا مى كند. اگر كسى به علم خود، عمل نكند مانند مسافرى مى ماند كه وسط راه نشسته و متوقف شده است و اگر برخلاف اقتضاى علم، عمل كند مانند مسافرى مى ماند كه از راه منحرف شده و به بيراهه افتاده است. در احاديث و اخبار در تعريف علم و عمل، روايات بسيارى وارد شده و پيش از روايات آيات قرآن، انسانها را به علم و عمل تشويق مى كند. آيه اى كه پيدايش علم را نتيجه ى عمل و پيدايش عمل را نتيجه ى علم مى داند، آيه ى مشهور سوره ى عنكبوت مى باشد كه خداوند مى فرمايد: و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين. يعنى هر كس، در راه ما و به سوى ما در حركت باشد و جهاد كند، ما نيز در اثر اين تلاش و جهاد، او را به راههاى خير و بركت و سعادت راهنمائى مى كنيم. خدا همه جا با نيكوكاران است. روايت هم در تفسير همين آيه مى فرمايد: من عمل بما علم
اعطاه الله علم ما لم يعلم. يعنى كسى كه به معلومات اوليه خود عمل كند. دنباله ى اين عمل خداوند، او را به علوم تازه و جديد مى رساند. اين آيه و روايت كه هر دو مبين يكديگر هستند علم و عمل را ملازم يكديگر دانسته و هر كدام را نتيجه ى ديگرى مى داند. در تفسير همين جملات و آيه و حديث، دو بحث علمى و اساسى به وجود مى آيد كه شايد دنباله ى آن حقيقت علم و عمل روشن مى گردد. بحث اول درباره اينكه كدام يك از اين دو علم و عمل بر يكديگر مقدم هستند؟ اول علم پيدا مى شود، و به دنباله ى آن عمل به علم، و يا اول عمل صالح، و به دنباله ى عمل صالح، علم ظاهر مى گردد؟ اگر درست در آيه و روايت، دقت كنيم آيه قرآن پيدايش علم را، نتيجه ى عمل و فرع بر آن مى داند و عمل را بر علم مقدم مى دارد زيرا مى فرمايد: كسى كه در راه جهاد كند، به راههاى ما هدايت مى شود، هدايت، به معناى علم است و جهاد، به معناى عمل. پس اين آيه شريفه پيدايش علم را نتيجه ى عمل مى داند، و اما حديث، عمل را به دنبال علم ذكر مى كند و مى فرمايد: من عمل بما علم، كسى كه بر آنچه مى داند عمل كند، پس آنچه مى داند علم است كه عمل به دنباله ى آن ذكر شده است. حقيقت اين است كه عمل بدون علم، شايد محال و يا لااقل بى فايده باشد، زيرا چنانكه گفته شد، علم، به معناى راهيابى و راه بينى مى باشد و عمل، به معناى حركت در آن راه. قهرا در مقدمه ى حركت، راهيابى و راهشناسى واجب است، يك چنان وجوبى كه اگر راه را نيابيم و نبينيم، نمى توانيم حركت كنيم و حركت، اگر هم واقع شود منشاء ضلالت و گمراهى مى باشد. شايد آيه ى شريفه هم در نهاد خود تقدم، علم را بر عمل لازم مى داند كه مى فرمايد، كسى كه در راه ما جهاد كند، جهاد در راه خدا، نتيجه ى علم است، يعنى شخص مجاهد، اول بايستى ميدان جهاد و كوشش خود را درك كند، ببيند و بداند كه در كجا، و در چه راهى جهاد مى كند. جهاد، در اين آيه ى شريفه مقيد شده است كه در راه خدا باشد و كشف اين قيد، به معناى علم است. يعنى خداوند بر مجاهد واجب مى كند كه اول ميدان جهاد را پيدا كند، كه آن جهاد، در راه خدا باشد و به دنباله ى آن، جهاد كند. پس هم آيه و هم حديث و هم دلائل عقلى، ايجاب مى كند كه همه جا علم، مقدم بر عمل
است و علم، منشاء حيات عمل مى باشد، اول بدانم بعد بتوانم، تا ندانم نمى توانم، مى توانيم بگوئيم هر نادانى ناتوان است، و از آن طرف، نمى توانيم بگوئيم كه هر توانائى، نادان است زيرا به دليل اينكه دانسته است توانسته است. دانائى رمز توانائى مى باشد. گرچه در ابتداى امر، تقدم علم و بر عمل، يك ضرورت است وليكن پس از حركت كردن به سوى تكامل، علم و عمل آنچنان ملازم يكديگر مى شوند كه از هر علمى عملى، و از هر عملى علمى حاصل مى شود، درست مانند حركت در راه، ديد شما به ميزان حركت شما مى باشد، در ابتداى حركت، شايد يكى دو كيلومتر از راه را بيشتر نمى بينيد، ديدن بقيه ى راهها و در انتها، ديدن مقصد، توقف بر حركت دارد. هر چه بيشتر بروى بيشتر مى بينى و هر چه كمتر بروى كمتر مى بينى. و اگر متوقف شوى بينائى تو هم متوقف مى شود، زيرا جلوتر نرفته اى كه بهتر و بيشتر ببينى. بنابراين، مى توانيم بگوئيم كه علم و عمل، نتيجه ى يكديگر و ملازم يكديگرند. از هر عملى علمى، و از هر علمى عملى پيدا مى شود و هر دو با هم انسان را تكامل مى دهند. نكته ى لطيفى كه در اين فراز از بيانات امام عليه السلام به چشم مى خورد، بعد از مسئله ى تقدم علم بر عمل، آگاهى به صحت علم و دانشى است كه راهنماى عمل مى گردد و به دنباله ى آن، عمل صالح انجام مى گيرد. در مقدمه ى اين نكته ى لطيف، لازم است بدانيم كه علم بر انسان، حاكميت دارد و انسانها اجبار پيدا مى كنند كه حركت خود را در مسير دانش خود تنظيم كنند. حكماء در تعريف حاكميت علم مى گويند: حجيت علم، ذاتى علم است يعنى علم بر عالم، حاكم است و عالم نمى تواند خود را از دايره ى حاكميت علم آزاد نمايد. دليل اينكه اكثريت انسانها معصيت خدا مى كنند و اين اكثريت، در خلاف جهت هدايت خدا فعاليت دارند، همين حاكميت علم است. خداوند ابتدا آدم ابوالبشر را آزمايش كرد. به او فرمود، اين بهشت مال تو است. آزاد هستى هر جا بروى، و هر جا بخورى وليكن به اين درخت نزديك نشويد. آدم حقيقتا ندانست كه آن درخت چيست و چرا خدا او را نهى كرده است. در اينجا شيطان، آدم را تبليغ كرد و تعليم داد و گفت كه خدا تو را از اين درخت نهى فرموده، فرشته ها بودند كه با تو حسودى
كردند، اگر از ميوه ى اين درخت بچينى سند ابديت تو امضاء مى شود. دنباله ى اين تبليغ و تعليم، قسم خورد كه من تو را دوست دارم و نصيحت مى كنم. آدم از اين تبليغ و وسوسه، علم پيدا كرد كه سعادت او در استفاده از آن شجره است. مى بينيم علم بر آدم حاكميت پيدا كرد و از اطاعت خدا منصرف و منحرف شد. و شايد پدر و مادر، مى توانند اين مسئله را درباره ى كودكان خود آزمايش كنند. پدر و مادر سعادت بچه را در درس دانش مى دانند وليكن كودك سعادت خود را در بازى يا كارهاى مطابق فكر خود. در اينجا مى بينيم كه علم بر كودك حاكميت دارد، نه پدر و مادر. پدر و مادر مجبور مى شوند با كودك خود، هماهنگى كنند و همين قاعده بين انسان و خدا كليت دارد. خدا و اولياء خدا دستوراتى به انسان داده اند و انسان هم در اطراف زندگى معلوماتى پيدا كرده است. مشاهده مى كنيم كه معلومات انسانها، بر آنها حاكميت دارد و آنها را به انحراف مى كشاند انحراف انسانها، مولود علم خلاف حقيقت است نه جهل مطلق، جهل مطلق انسان را در وضع جمادات و نباتات قرار مى دهد و او را متوقف مى سازد وليكن انسانها چنين مى فهمند كه سعادت آنها در اعمال و حركاتى است كه فهميده و دانسته اند، هر چند خلاف حكم خدا باشد، علم خلاف حقيقت، انسان را به گمراهى مى كشاند و انسان، پس از گمراهى كه به اشتباه خود واقف شد دو مرتبه به خط ديگرى برمى گردد و شايد در طول زندگى هزاران مرتبه با اشتباه خود روبرو مى شود تا عاقبت حركت خود را در خط اطاعت خدا تنظيم كند. بر اساس همين حاكميت علم، امام چهارم عليه السلام هشدار مى دهد و از خدا تقاضا مى كند كه در ابتداى حركت، يك چنان معلوماتى پيدا كند كه خلاف واقع و خلاف حقيقت نباشد. عرضه مى دارد: پروردگارا، در چنان هدايتى، كه توام با ضلالت نباشد. اين مسئله يك واقعيت است. انسانها لازم است كه خود را در افكار و معلوماتى كه به دست آورده اند و يا فكر كرده اند متهم كنند، صد در صد آنچه دانسته اند مطابق واقع و حقيقت، ندانند و بايستى معلومات خود را با مقياسات مخصوص علم شناسى آزمايش كنند، پس از آنكه صد در صد به صحت علم و يقين خود آگاهى پيدا كردند،
به علم خود عمل كنند و به راهى بروند كه علم و دانش آنها را راهنمائى مى كند . آگاهى به صحت علم و دانش، در اينجا درست مانند آگاهى و آشنائى به صحت و استقامت، راهى است كه در مسافرت انتخاب مى كنند. مسافر، پيش از هر چيزى بايستى يقين كند كه اين راه، به مقصد ارتباط و اتصال دارد، و حتما در انتهاى اين راه، شهر مقصد خواهد بود و تا آنجا كه ممكن است به استقامت راه هم يقين پيدا كند زيرا هر چه راه مستقيم تر و راست تر باشد، زودتر و كم زحمت تر، او را به مقصد مى رساند، و هر چه راه كج و معوج و پر پيچ و خم باشد رنج او را زيادتر مى كند و ديرتر او را به مقصد مى رساند. راه تكامل، همينطور است، صد در صد سالك راه خدا، بايستى بر صحت و استقامت راه و ارتباط مستقيم آن با مقصد، يقين پيدا كند و بعد از آن، حركت خود را شروع كند. اينجا مقياس و ميزان، در شناسائى راه سلوك و ارتباط آن با مقصد، همين راه اولياء خدا و حجتهاى برجسته او مى باشد. اين همه دستورات اكيد در اينكه در اطاعت پيغمبران باشيد، از آنها دستور بگيريد و به راهنمائى آنها احترام بگذاريد و همه ى اين توصيه ها و موعظه ها براى اين است كه انسان، به صحت علم خود و عمل به آن، يقين پيدا كند، مبادا عمرى، در گمراهى بگذراند و در انتهاى عمر، هنگام مرگ مشاهده كند كه اشتباها به جاى بهشت، راه جهنم و به جاى سعادت راه شقاوت را اختيار كرده است. چه خوب آن شاعر مى گويد:
بى پير مرو تو در ظلامات
هر چند سكندر جهانى
در شعر خود افسانه ى خضر و ذوالقرنين را، مطرح مى كند كه هر دو به سوى چشمه ى آب حيات در ظلمات مطلق حركت كردند. خضر از روحانيت و ايمان خود استفاده كرد و ذوالقرنين از قدرت و دانش خود، خضر آن چشمه ى آب حيات را پيدا كرد، از آن آشاميد و حيات ابدى به دست آورد وليكن ذوالقرنين در تاريكيها به هلاكت رسيد. هر انسانى در ارتباط با آن چشمه ى آب حيات، اگر از قدرت خود استفاده كند، به جاى ذوالقرنين است، و اگر از علم و ايمان خود استفاده كند به جاى خضر پيغمبر است. لذا
امام چهارم (ع) در اين فراز از دعاى خود، انسان را متوجه مى كند كه در اولين قدم علم و يقين خود و نيت خود را با موازين الهى بسنجد و به صحت آن يقين كند.
فارسی
اللهم صل على محمد و آل محمد، و متعنى بهدى صالح لا استبدل به، و طریقه حق لا ازیغ عنها، و نیه رشد لا اشك فیها، و عمرنى ما كان عمرى بذله فى طاعتك، فاذا كان عمرى مرتعا للشیطان فاقبضنى الیك قبل ان یسبق مقتك الى، او یستحكم عضبك على،
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
