خطب امام سجاد
خطبه تاريخي امام سجاد
در اين اثناء امام زين العابدين عليه السلام از سراپرده خود بيرون آمد و با اشاره مردم را به سکوت، دعوت کرد، نفسها در سينه ها ماند و سکوت مطلق همه جا را فرا گرفت، آنگاه امام سجاد عليه السلام اينگونه خطبه تاريخي خود را ايراد فرمود: پس از حمد و ثناي الهي، از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم ياد کرد و بر او درود فرستاد و خطاب به مردم گفت:
ايها الناس! من عرفني فقد عرفني، و من لم يعرفني فانا علي بن الحسين المذبوح بشط الفرات من غير ذحل و لا ترات، انا ابن من انتهک حريمه و سلب نعيمه و انتهب ماله و سبي عياله، انا ابن من قتل صبرا، فکفي بذلک فخرا.
ايها الناس! ناشدتکم بالله هل تعلمون انکم کتبتم الي ابي وخدعتموه، و اعطيتموه من انفسکم العهد و الميثاق والبيعة ثم قاتلتموه و خذلتموه؟ فتبا لکم ما قدمتم لانفسکم و سوء لرأيکم، باية عين تنظرون الي رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم يقول لکم: قتلتم عترتي و انتهکتم حرمتي فلستم من امتي.
اي مردم! هر کس مرا مي شناسد، مي داند که من کيستم، و آن که مرا نمي شناسد (بداند که) من علي فرزند حسين هستم که او را در کنار فرات (با کامي خشکيده و عطشناک) بدون هيچ گناهي، از دم شمشير گذراندند، من فرزند آن کسي هستم که پرده حريم حرمت او را دريدند، و اموال او را به غارت بردند، و افراد خانواده او را به زنجير اسارت کشيدند، من فرزند آن کسي هستم که او را به زاري کشتند، و همين افتخار ما را بس است.
اي مردم! شما را بخدا سوگند آيا به خاطر داريد که به پدرم نامه ها نوشتيد (و او را دعوت کرديد) ولي با او نيرنگ باختيد؟! (به خاطر داريد که) با او پيمان (وفاداري) بستيد و با او (و نماينده او) بيعت کرديد، ولي (به هنگام حادثه) او را تنها گذارديد؟! (و به اين هم بسنده نکرديد) و با او به پيکار برخاستيد؟!
شما را هلاکت و نابودي باد! چه (بد) توشه اي (از پيش) براي خود فرستاديد! و رأي شما (چه) زشت و ناپسند بود.به من بگوئيد که با کدام چشم مي خواهيد به روي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بنگريد هنگامي که به شما بگويد: عترت مرا کشتيد، حريم حرمت مرا شکستيد، پس شما ديگر از امت من به حساب نمي آييد؟!.
وقتي سخن امام بدين جا رسيد، از هر طرف صداي آن جماعت بيشمار به گريه بلند شد و به همديگر مي گفتند: (ديديد) که نابود شديد و درنيافتيد؟
امام سجاد عليه السلام در دنباله سخنان خود فرمود: رحمت خدا بر آنکس باد که پند مرا بپذيرد و سفارش مرا در رابطه با خدا و رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و دودمان او به خاطر بسپارد، چرا که من به نيکي از رسول خدا عليه السلام پيروي مي کنم و رفتار او را در پيش مي گيرم.
مردم يکصدا بانگ برداشتند که: اي پسر پيامبر خدا! ما فرمانبردار (فرامين) توايم! و پيمان تو را محترم و دلهاي خود را به جانب تو معطوف مي داريم! و هواي تو را در سر مي پروريم! رحمت خدا بر تو باد! تو فرمان بده تا با هر آنکه با تو در آميزد، بستيزيم! و با هر کس که تسليم فرامين تو باشد، از در آشتي درآييم! و يزيد را (از اريکه قدرت به زير کشيم و او را) اسير کنيم! و از کساني که بر شما و خاندان ستم روا داشتند، بيزاري جسته و انتقام خون پاکان شما را از آنان بگيريم!!
امام سجاد عليه السلام فرمود:
هيهات! ايها الغدرة المکرة! حيل بينکم و بين شهوات انفسکم، اتريدون ان تأتوا الي کما اتيتم الي آبائي من قبل، کلا و رب الرقصات الي مني، فان الجرح لما يندمل، قتل ابي بالامس و اهل بيته معه، فلم ينسني ثکل رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم وثکل ابي و بني ابي وجدي شق لها زمي و مرارته بين حناجري و حلقي، و غصصه تجري في فراش صدري، و مسالتي ان لا تکونوا لنا و لا علينا.
هيهات! اي بيوفايان نيرنگباز! در ميان شما و خواسته هاي شما پرده اي کشيده شده است، آيا برآنيد که با من نيز به همان گونه که با پدران من رفتار کرديد، عمل کنيد؟! (مطمئن باشيد که به ياوه هاي شما ترتيب اثر نمي دهم و) هرگز چنين نخواهد شد (که شما مرا به راهي که مي خواهيد سوق دهيد)!
بخداي راقصات [1] بسوي مني سوگند، که هنوز آن زخم عميقي که ديروز از قتل عام و کشتار پدرم و فرزندان و (اصحاب) او در قلب من پديد آمده است، التيام نيافته و هنوز داغ رحلت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را فراموش نکرده بودم که آلام و مصيبتهاي پدرم و فرزندان پدر و جد بزرگوارم، موي سر و صورت مرا سپيد کرد و هنوز مزه تلخ آن را در گلوگاه خود احساس مي کنم، و اندوه اين آلام جانفرسا هنوز در قفسه سينه من مانده است! خواسته من از شما اين است که (حداقل بي تفاوت باشيد!) نه از ما طرفداري کنيد و نه با ما از در جنگ و دشمني درآييد! پس امام سجاد عليه السلام خطبه خود را با اين ابيات پايان داد:
لا غرو ان قتل الحسين و شيخه
قد کان خيرا من حسين و اکرما
فلا تفرحوا يا اهل کوفة بالذي
اصيب حسين کان ذلک اعظما
قتيل بشط النهر نفسي فداءه
جزاء الذي ارداه نار جهنما [2] .
خطبه حضرت سجاد در مسجد شام
حضرت علي بن الحسين عليه السلام از يزيد درخواست نمود که در روز جمعه به او اجازه دهد در مسجد خطبه بخواند، يزيد رخصت داد؛ چون روز جمعه فرا رسيد يزيد يکي از خطباي مزدور خود را به منبر فرستاد و دستور داد هر چه تواند به علي و حسين عليهما السلام اهانت نمايد و در ستايش شيخين و يزيد سخن براند، و آن خطيب چنين کرد.
امام سجاد عليه السلام از يزيد خواست تا به وعده خود وفا نموده و به او رخصت دهد تا خطبه بخواند، يزيد از وعده اي که به امام عليه السلام داده بود پشيمان شد و قبول نکرد.
معاويه پسر يزيد به پدرش گفت: خطبه اين مرد چه تأثيري دارد؟ بگذار تا هر چه مي خواهد، بگويد.
يزيد گفت: شما قابليتهاي اين خاندان را نمي دانيد، آنان علم و فصاحت را از هم به ارث مي برند، از آن مي ترسم که خطبه او در شهر فتنه بر انگيزد و وبال آن گريبانگير ما گردد [3] .
به همين جهت يزيد از قبول اين پيشنهاد سرباز زد و مردم از يزيد مصرانه خواستند تا امام سجاد عليه السلام نيز به منبر رود.
يزيد گفت: اگر او به منبر رود، فرود نخواهد آمد مگر اينکه من و خاندان ابوسفيان را رسوا کرده باشد!
به يزيد گفته شد: اين نوجوان چه تواند کرد؟!
يزيد گفت: او از خانداني است که در کودکي کامشان را با علم برداشته اند.
بالاخره در اثر پافشاري شاميان، يزيد موافقت کرد که امام به منبر رود.
آنگاه حضرت سجاد عليه السلام به منبر رفته و پس از حمد و ثناي الهي خطبه اي ايراد کرد که همه مردم گريستند و بيقرار شدند.فرمود:
ايها الناس! اعطينا ستا و فضلنا بسبع: اعطينا العلم و الحلم و السماحة والفصاحة و الشجاعة و المحبة في قلوب المؤمنين، و فضلنا بان منا النبي المختار محمدا و منا الصديق و منا الطيار و منا اسد الله و اسد رسوله و منا سبطا هذه الامة.من عرفني فقد عرفني و من لم يعرفني انبأته بحسبي و نسبي.
ايها الناس! انا ابن مکة و مني، انا ابن زمزم و الصفا، انا ابن من حمل الرکن باطراف الردا، انا ابن خير من ائتزر و ارتدي، انا ابن خير من انتعل و احتفي، انا ابن خير من طاف وسعي، انا ابن خير من حج ولبي، انا ابن خير من حمل علي البراق في الهواء، انا ابن من اسري به من المسجد الحرام الي المسجد الاقصي، انا ابن من بلغ به جبرئيل الي سدرة المنتهي، انا ابن من دنا فتدلي فکان قاب قوسين او ادني، انا ابن من صلي بملائکة السماء، انا ابن من اوحي اليه الجليل ما اوحي، انا ابن محمد المصطفي، انا ابن علي المرتضي، انا ابن من ضرب خراطيم الخلق حتي قالوا: لا اله الا الله.
انا ابن من ضرب بين يدي رسول الله بسيفين و طعن برمحين و هاجر الهجرتين و بايع البيعتين و قاتل ببدر و حنين و لم يکفر بالله طرفة عين، انا ابن صالح المؤمنين و وارث النبيين و قامع الملحدين و يعسوب المسلمين و نور المجاهدين و زين العابدين و تاج البکائين و اصبر الصابرين و افضل القائمين من آل ياسين رسول رب العالمين، انا ابن المؤيد بجبرئيل، المنصور بميکائيل.
انا ابن المحامي عن حرم المسلمين و قاتل المارقين و الناکثين و القاسطين و المجاهد اعداءه الناصبين، و افخر من مشي من قريش اجمعين، و اول من اجاب و استجاب لله و لرسوله من المؤمنين، و اول السابقين، و قاصم المعتدين و مبيد المشرکين، و سهم من مرامي الله علي المنافقين، و لسان حکمة العابدين و ناصر دين الله و ولي امر الله و بستان حکمة الله و عيبة علمه، سمح، سخي، بهي، بهلول، زکي، ابطحي، رضي، مقدام، همام، صابر، صوام، مهذب، قوام، قاطع الاصلاب و مفرق الاحزاب، اربطهم عناناو اثبتهم جنانا، و امضاهم عزيمة و اشدهم شکيمة، اسد باسل، يطحنهم في الحروب اذا ازدلفت الاسنة و قربت الاعنة طحن الرحي، و يذرؤهم فيها ذرو الريح الهشيم، ليث الحجاز و کبش العراق، مکي مدني خيفي عقبي بدري احدي شجري مهاجري.
من العرب سيدها، و من الوغي ليثها، وارث المشعرين و ابو السبطين: الحسن و الحسين، ذاک جدي علي بن ابي طالب.
اي مردم! خداوند به ما شش خصلت عطا فرموده و ما را به هفت ويژگي بر ديگران فضيلت بخشيده است، به ما ارزاني داشت علم، بردباري، سخاوت، فصاحت، شجاعت و محبت در قلوب مؤمنين را، و ما را بر ديگران برتري داد به اينکه پيامبر بزرگ اسلام، صديق (امير المؤمنين علي عليه السلام)، جعفر طيار، شير خدا و شير رسول خدا صلي الله عليه و آله (حمزه)، و امام حسن و امام حسين عليه السلام دو فرزند بزرگوار رسول اکرم صلي الله عليه و آله را از ما قرار داد [4] .
(با اين معرفي کوتاه) هر کس مرا شناخت که شناخت، و براي آنان که مرا نشناختند با معرفي پدران و خاندانم خود را به آنان مي شناسانم.
اي مردم! من فرزند مکه و منايم، من فرزند زمزم و صفايم، من فرزند کسي هستم که حجر الاسود را با رداي خود حمل و در جاي خود نصب فرمود، من فرزند بهترين طواف و سعي کنندگانم، من فرزند بهترين حج کنندگان و تلبيه گويان هستم، من فرزند آنم که بر براق سوار شد، من فرزند پيامبري هستم که در يک شب از مسجد الحرام به مسجد الاقصي سير کرد، من فرزند آنم که جبرئيل او را به سدرة المنتهي برد و به مقام قرب ربوبي و نزديکترين جايگاه مقام باري تعالي رسيد، من فرزند آنم که با ملائکه آسمان نماز گزارد، من فرزند آن پيامبرم که پروردگار بزرگ به او وحي کرد، من فرزند محمد مصطفي و علي مرتضايم، من فرزند کسي هستم که بيني گردنکشان را به خاک ماليد تا به کلمه توحيد اقرار کردند.
من پسر آن کسي هستم که برابر پيامبر با دو شمشير و با دو نيزه مي رزميد، و دو بار هجرت و دو بار بيعت کرد، و در بدر و حنين با کافران جنگيد، و به اندازه چشم بر هم زدني به خدا کفر نورزيد، من فرزند صالح مؤمنان و وارث انبيا و از بين برنده مشرکان و امير مسلمانان و فروغ جهادگران و زينت عبادت کنندگان و افتخار گريه کنندگانم، من فرزند بردبارترين بردباران و افضل نمازگزاران از اهل بيت پيامبر هستم، من پسر آنم که جبرئيل او را تأييد و ميکائيل او را ياري کرد، من فرزند آنم که از حرم مسلمانان حمايت فرمود و با مارقين و ناکثين و قاسطين جنگيد و با دشمنانش مبارزه کرد، من فرزند بهترين قريشم، من پسر اولين کسي هستم از مؤمنين که دعوت خدا و پيامبر را پذيرفت، من پسر اول سبقت گيرنده اي در ايمان و شکننده کمر متجاوزان و از ميان برنده مشرکانم، من فرزند آنم که به مثابه تيري از تيرهاي خدا براي منافقان و زبان حکمت عباد خداوند و ياري کننده دين خدا و ولي امر او، و بوستان حکمت خدا و حامل علم الهي بود.
او جوانمرد، سخاوتمند، نيکوچهره، جامع خيرها، سيد، بزرگوار، ابطحي، راضي به خواست خدا، پيشگام در مشکلات، شکيبا، دائما روزه دار، پاکيزه از هر آلودگي و بسيار نمازگزار بود.
او رشته اصلاب دشمنان خود را از هم گسيخت و شيرازه احزاب کفر را از هم پاشيد.
او داراي قلبي ثابت و قوي و اراده اي محکم و استوار و عزمي راسخ بود وهمانند شيري شجاع که وقتي نيزه ها در جنگ به هم در مي آميخت آنها را همانند آسيا خرد و نرم و بسان باد آنها را پراکنده مي ساخت.
او شير حجاز و آقا و بزرگ عراق است که مکي و مدني و خيفي و عقبي و بدري و احدي و شجري و مهاجري [5] است، که در همه اين صحنه ها حضور داشت.او سيد عرب است و شير ميدان نبرد و وارث دو مشعر [6] ، و پدر دو فرزند: حسن و حسين.
آري او، همان او (که اين صفات و ويژگيهاي ارزنده مختص اوست) جدم علي بن ابي طالب است.
ثم قال: انا ابن فاطمة الزهراء، انا ابن سيدة النساء.
فلم يزل يقول: انا انا، حتي ضج الناس بالبکاء و النحيب، و خشي يزيد ان يکون فتنة فأمر المؤذن فقطع الکلام، فلما قال المؤذن: الله اکبر الله اکبر، قال علي: لا شي ء اکبر من الله، فلما قال المؤذن: اشهد ان لا اله الا الله، قال علي بن الحسين: شهد بها شعري و بشري و لحمي و دمي، فلما قال المؤذن: اشهد ان محمدا رسول الله، التفت من فوق المنبر الي يزيد فقال: محمد هذا جدي ام جدک يا يزيد؟ فان زعمت انه جدک فقد کذبت و کفرت و ان زعمت انه جدي فلم قتلت عترته؟
آنگاه گفت: من فرزند فاطمه زهرا بانوي بانوان جهانم.و آنقدر به اين حماسه مفاخره آميز ادامه داد که شيون مردم به گريه بلند شد! يزيد بيمناک شد و براي آنکه مبادا انقلابي صورت پذيرد به مؤذن دستور داد تا اذان گويد تا بلکه امام سجاد عليه السلام را به اين نيرنگ ساکت کند!!
مؤذن برخاست و اذان را آغاز کرد، همين که گفت: الله اکبر، امام سجاد عليه السلام فرمود: چيزي بزرگتر از خداوند وجود ندارد.
و چون گفت: اشهد ان لا اله الا الله، امام عليه السلام فرمود: موي و پوست و گوشت و خونم به يکتائي خدا گواهي مي دهد.
و هنگامي که گفت: اشهد ان محمدا رسول الله، امام عليه السلام به جانب يزيد روي کرد و فرمود: اين محمد که نامش برده شد، آيا جد من است و يا جد تو؟! اگر ادعا کني که جد توست پس دروغ گفتي و کافر شدي، و اگر جد من است چرا خاندان او را کشتي و آنان را از دم شمشير گذراندي؟!
سپس مؤذن بقيه اذان را گفت و يزيد پيش آمد و نماز ظهر را گزارد [7] .
در نقل ديگري آمده است که: چون مؤذن گفت: اشهد ان محمدا رسول الله، امام سجاد عليه السلام عمامه خويش از سر برگرفت و به مؤذن گفت: تو را بحق اين محمد که لحظه اي درنگ کن، آنگاه روي به يزيد کرد و گفت: اي يزيد! اين پيغمبر، جد من است و يا جد تو؟ اگر گويي جد من است، همه مي دانند که دروغ مي گوئي، و اگر جد من است پس چرا پدر مرا از روي ستم کشتي و مال او را تاراج کردي و اهل بيت او را به اسارت گرفتي؟! اين جملات را گفت و دست برد و گريبان چاک زد و گريست و گفت: بخدا سوگند اگر در جهان کسي باشد که جدش رسول خداست، آن منم، پس چرا اين مرد، پدرم را کشت و ما را مانند روميان اسير کرد؟! آنگاه فرمود: اي يزيد! اين جنايت را مرتکب شدي و باز مي گويي: محمد رسول خداست؟! و روي به قبله مي ايستي؟! واي بر تو! در روز قيامت جد و پدر من در آن روز دشمن تو هستند.
پس يزيد فرياد زد که مؤذن اقامه بگويد! در ميان مردم هياهويي برخاست، بعضي نماز گزاردند و گروهي نماز نخوانده پراکنده شدند [8] .
و در نقل ديگري آمده است که امام سجاد عليه السلام فرمود:
انا ابن الحسين القتيل بکربلا، انا ابن علي المرتضي، انا ابن محمد المصطفي، انا ابن فاطمة الزهراء، انا ابن خديجة الکبري، انا ابن سدرة المنتهي، انا ابن شجرة طوبي، انا ابن المرمل بالدماء، انا ابن من بکي عليه الجن في الظلماء، انا ابن من ناح عليه الطيور في الهواء [9] .
من فرزند حسين شهيد کربلايم، من فرزند علي مرتضي و فرزند محمد مصطفي و پسر فاطمه زهرايم، و فرزند خديجه کبرايم، من فرزند سدرة المنتهي و شجره طوبايم، من فرزند آنم که در خون آغشته شد، و پسر آنم که پريان در ماتم او گريستند، و من فرزند آنم که پرندگان در ماتم او شيون کردند.
بازتاب خطبه امام سجاد
هنگامي که امام سجاد عليه السلام آن خطبه رسا را ايراد فرمود، مردم حاضر در مسجد را سخت تحت تأثير قرار داد و انگيزه بيداري را در آنان برانگيخت و به آنان جرأت و جسارت بخشيد.يکي از علماي بزرگ يهود که در مجلس يزيد حضور داشت، از يزيد پرسيد: اين نوجوان کيست؟!
يزيد گفت: علي بن الحسين است.سؤال کرد: حسين کيست؟
يزيد گفت: فرزند علي بن ابي طالب است.
باز پرسيد: مادر او کيست؟
يزيد گفت: دختر محمد.
يهودي گفت: سبحان الله!! اين فرزند دختر پيامبر شماست که او را کشته ايد؟! شما چه جانشين بدي براي فرزندان رسول خدا بوديد؟! بخدا سوگند که اگر پيامبر ما موسي بن عمران در ميان ما فرزندي مي گذاشت، ما گمان مي کرديم که او را تا سر حد پرستش بايد احترام کنيم، و شما ديروز پيامبرتان از دنيا رفت و امروز بر فرزند او شوريده و او را از دم شمشير خود گذرانديد؟! واي بر شما امت!!
يزيد در خشم شد و فرمان داد تا او را بزنند، آن عالم بزرگ يهودي بپاي خاست در حالي که مي گفت: اگر مي خواهيد مرا بکشيد، باکي ندارم! من در تورات يافته ام کسي که فرزند پيامبر را مي کشد او هميشه ملعون خواهد بود و جايگاه او در آتش جهنم است [10] .
سپس يزيد دستور داد تا سر مقدس امام حسين عليه السلام را بر سر درب کاخ خود بياويزند.
هند ـ دختر عبد الله بن عامر ـ همسر يزيد، چون شنيد که يزيد سر امام حسين عليه السلام را بر سر در خانه اش آويخته است، پرده اي که يزيد را از حرمسراي او جدا مي کرد، پاره کرد و بدون روسري بسوي يزيد دويد، در آن هنگام يزيد در مجلس عمومي نشسته بود، هند به يزيد گفت: اي يزيد! سر فرزند فاطمه دختر رسول خدا بايد بر سر در خانه من آويخته شود؟! يزيد از جاي خود برخاست و او را پوشاند و گفت: آري براي حسين ناله کن! و بر فرزند دختر پيامبر اشک بريز! که همه قبيله قريش بر اوگريه مي کنند! عبيد الله بن زياد در کشتن او شتاب کرد که خدا او را بکشد! [11] .
خطبه حضرت سجاد در مجلس يزيد
پس از اينکه کاروان اسيران را وارد شام کردند، روانه مسجد جامع شهر شدند و در مسجد منتظر ماندند تا اجازه ورود به مجلس يزيد را بگيرند.در اين هنگام مروان بن حکم به مسجد آمد و از حادثه کربلا پرسيد، براي او شرح دادند، و او چيزي نگفت و رفت! پس از او يحيي بن حکم وارد مسجد شد و او نيز از جريان کربلا جويا شد، براي او نيز ماجرا را نقل کردند، او از جاي برخاست در حالي که مي گفت: بخدا سوگند در روز قيامت از ديدار محمد محروم و از شفاعت او دور خواهيد ماند، و من از اين پس با شما يکدل نباشم و در هيچ امري شما را همراهي نخواهم کرد! [12] .
بهر حال اجازه ورود به مجلس يزيد صادر شد و اهل بيت عليه السلام را در حالي که دست مردها ـ که دوازده نفر بودند [13] ـ به گردنشان بسته شده بود و همه اسيران نيز به يکديگر زنجير شده بودند وارد مجلس يزيد نمودند.
يزيد در قصر خود در محلي مشرف بر جيرون [14] نشسته بود و ورود سرهاي مقدس و کاروان اهل بيت را مشاهده مي کرد و اين اشعار را زمزمه مي کرد:
لما بدت تلک الحمول و اشرقت
تلک الشموس علي ربي جيرون
نعب الغراب فقلت صح او لا تصح
فلقد قضيت من الغريم ديوني [15] .
پس از وارد نمودن اسيران به مجلس يزيد، ايشان را در مقابل او نگاه داشتند، امام چهارم عليه السلام به يزيد فرمود: اگر رسول خدا صلي الله عليه و آله ما را در اين حالت ببيند گمان داري با تو چه خواهد کرد؟
و فاطمه دختر امام حسين عليه السلام فرياد زد: اي يزيد! آيا دختران رسول خدا صلي الله عليه و آله بايد اينگونه به اسارت گرفته شوند؟
اهل مجلس با شنيدن اين جمله از دختر امام حسين عليه السلام به گريه افتادند به گونه اي که صداي گريه ايشان شنيده مي شد.
يزيد چون وضعيت را بدين صورت ديد ناچار دستور داد دستهاي امام چهارم را باز کنند.
در اين هنگام سر مبارک امام حسين عليه السلام را در حالي که شستشو داده و محاسن مبارک حضرت را شانه زده بودند، در تشتي از طلا قرار داده و در مقابل يزيد گذاردند، و يزيد با چوبي که در دست داشت بر دندانهاي مبارک امام عليه السلام مي زد [16] .
يزيد گفت:
نفلق هاما من اناس اعزة
علينا و هم کانوا اعق و اظلما [17] .
يحيي بن حکم [18] گفت:
لهام بجنب الطف ادني قرابة
من ابن زياد العبد ذي النسب الوغل
سمية امسي نسلها عدد الحصي
و بنت رسول الله ليست بذي نسل [19] .
يزيد بر سينه او کوبيد و گفت: خاموش باش! [20] .
سپس يزيد روي به اهل مجلس کرد و گفت: اين مرد [21] مي باليد و مي گفت: پدر من بهتر از پدر يزيد، و مادرم بهتر از مادر او، و جد من بهتر از جد اوست، و من خود را بهتر از او مي دانم و همين ها بود که او را کشت!!!
اما سخن او که پدرم بهتر از پدر يزيد است، کار پدر من با پدر او به داوري کشيد و خدا به نفع پدر من داوري کرد!!
و اما سخن او که مادرم بهتر از مادر يزيد است، آري بجان خودم سوگند که بدون ترديد فاطمه دختر رسول خدا بهتر از مادر من است.
و اما گفته او که جدم بهتر از جد اوست، بلي! مسلما کسي که به خدا و روز قيامت ايمان دارد، نمي تواند بگويد که جد من بهتر از محمد است! [22] .
و اما اينکه گفت: من بهتر از يزيدم، پس شايد او اين آيه را تلاوت نکرده است
قل اللهم مالک الملک! [23] [24] .
آنگاه يزيد به امام سجاد عليه السلام گفت: اي پسر حسين! پدرت رابطه خويشاوندي را ناديده گرفت و مقام و منزلت مرا در نيافت! و با سلطنت من در آويخت و خدا آنگونه که ديدي با او رفتار کرد!!
علي بن الحسين عليه السلام اين آيه را تلاوت فرمود
ما اصاب من مصيبة في الارض و لا في انفسکم الا في کتاب من قبل ان نبرأها ان ذلک علي الله يسير [25] .
يزيد به فرزند خود خالد گفت: پاسخ او را بده! ولي خالد ندانست چه جوابي گويد! يزيد به او گفت: بگو
ما اصابکم من مصيبة فبما کسبت ايديکم و يعفو عن کثير [26] .
ابن شهر آشوب گفته است: پس از آن علي بن الحسين عليه السلام فرمود: اي پسر معاويه و هند و صخر! نبوت و پيشوايي هميشه در اختيار پدران و نياکان من بوده پيش از آنکه تو زاده شوي! به راستي که در جنگ بدر و احد و احزاب، پرچم رسول خدا در دست جدم علي بن ابي طالب، و پرچم کافران در دست پدر و جد تو بود!
آنگاه علي بن الحسين عليه السلام اين شعر را خواند:
ماذا تقولون اذ قال النبي لکم
ماذا فعلتم و انتم آخر الامم
بعترتي و باهلي بعد مفتقدي
منهم اساري و منهم ضرجوا بدم [27] .
سپس امام چهارم عليه السلام ادامه داده فرمود: اي يزيد! واي بر تو! اگر مي دانستي چه عمل زشتي را مرتکب شده اي و با پدرم و اهل بيت و برادر و عموهاي من چه کرده اي، مسلما به کوهها مي گريختي! و بر روي خاکستر مي نشستي! و فرياد به واويلا بلند مي کردي! که سر پدرم حسين فرزند فاطمه و علي را بر سر در دروازه شهر آويخته اي! و ما امانت رسول خدا در ميان شما هستيم؛ تو را به خواري و پشيماني فردا بشارت مي دهم! و پشيماني فردا زماني است که مردم در روز قيامت گرد آيند [28] .
در نقلي ديگر آمده است که يزيد رو به زينب کبري عليها السلام کرد و گفت: سخن بگو.
حضرت زينب عليها السلام به امام سجاد عليه السلام اشاره نموده فرمود: ايشان سخنگوي ماست.
سپس امام سجاد عليه السلام اين اشعار را خواند:
لا تطمعوا ان تهينونا فنکرمکم
و ان نکف الاذي عنکم و تؤذونا
و الله يعلم انا لا نحبکم
و لا نلومکم ان لا تحبونا [29] .
يزيد گفت: راست گفتي اي جوان، ولي پدر و جد تو خواستند امير باشند و خداي را سپاس که آنان را کشت و خونشان را ريخت! [30] .
علي نظري منفرد
پي نوشتها:
[1] راقصات، به شتراني گفته مي شود که زائران خانه خدا را از مکه به مني و عرفات مي برند.
[2] «شگفت آور نيست اگر حسين کشته شد و پدر بزرگوارش علي، که به از حسين بود، او نيز کشته شد؛ اي اهل کوفه! شادمان نباشيد به اين مصيبت که بر حسين وارد شد که اين مصيبتي است بزرگ؛ جانم فداي آن که در کنار نهر فرات شهيد شد، و کيفر آنکس که او را کشت آتش جهنم است».
[3] نفس المهموم 450.
[4] در اين خطبه آمده که هفت عامل برتري به اهل بيت داده شده، ولي شش خصلت بيشتر ذکر نگرديده است.در نقل کامل بهائي آمده است که خصلت هفتم: «و المهدي الذي يقتل الدجال»«و مهدي که دجال را مي کشد، از ماست». (نفس المهموم 450).
[5] از شجره رسالت و در بيعت شجره شرکت کرد، و از مکه به مدينه هجرت نمود.
[6] ممکن است مراد از دو مشعر، دو بهشت باشد زيرا مشعر به موضعي گفته مي شود که داراي درخت زيادي باشد، بنابر اين مراد «وارث دو بهشت است»، و در آيه مبارکه آمده است «و لمن خاف مقام ربه جنتان»؛ و ممکن است مراد از مشعر، مزدلفه باشد و آن جايي است که حاجيان شب دهم تا طلوع آفتاب روز دهم ذيحجه در آنجا وقوف مي کنند و اين موقف از جمله مکانهاي حرم است، و در اين صورت مراد از دو مشعر، مزدلفه و عرفات باشد.
[7] بحار الانوار 45/137؛ الاحتجاج 2/132 به اختصار نقل کرده است.
[8] نفس المهموم 451.
[9] نفس المهموم 451.
[10] حياة الامام الحسين 3/ 395.
[11] بحار الانوار 45/ 142.
اينگونه امور باعث گرديد که يزيد از آن غرور و شادي که در آغاز کار داشت و بر لبان مبارک امام چوب مي زد و شعر مي خواند دست بردارد و با نسبت دادن قتل امام حسين عليه السلام به عبيد الله بن زياد خود را تبرئه کند! هم در کتاب تذکره سبط ابن جوزي و هم در کامل ابن اثير نقل شده است که: چون سر امام را به شام آوردند، نخست يزيد شاد شد و از کار ابن زياد اظهار خشنودي نمود و براي ابن زياد جوايز و هدايايي فرستاد، اندکي که از ماجرا گذشت، نفرت و خشم مردم را از اين عمل زشت احساس کرد و ديد که مردم به او دشنام مي دهند، از کرده و گفته خود پشيمان شد و مي گفت: خداوند پسر مرجانه را لعنت کند که کار را آنچنان بر حسين سخت گرفت که راه مرگ را آسانتر شمرد و شهيد گرديد! و مي گفت: مگر در ميان من و ابن زياد چه بود که مرا چنين مورد خشم مردم قرار داد و تخم دشمني مرا در دل نيکوکار و بزهکار کاشت؟! (قمقام زخار 577).
سيوطي مي گويد: «فسر بقتلهم اولا ثم ندم لما مقته المسلمون علي ذلک و ابغضه الناس و حق لهم ان يبغضوه!» (تاريخ الخلفاء 208).
البته اين امر در تاريخ سابقه دارد که اميران و فرمانروايان و پادشاهان چون عملي انجام مي دادند که مردم را به خشم مي آورد، تلاش مي کردند که براي تثبيت اقتدار خود انجام آن عمل زشت را به ديگران نسبت داده و خود را تبرئه کنند! و در همين راستا يزيد پس از خطبه عقيله زينب عليها السلام و خطبه علي بن الحسين عليه السلام و اعتراض ابو برزه اسلمي و همسر خود هند دختر عبد الله بن عامر و ديگران، به ناگهان مشي سياسي خود را تغيير داد و قتل امام حسين عليه السلام را به عبيد الله بن زياد نسبت داد! و مي گفت: «لعن الله ابن مرجانة!»، در حالي که پس از ماجراي عاشورا عبيد الله بن زياد به شام آمد و يزيد به او مال فراواني بخشيد! و در نزد خود نشانيد و او را به حرمسراي خود برده و شراب خوردند و در حال مستي مي گفت:
اسقني شربة تروي مشاشي
ثم مل فاسق مثلها ابن زياد
صاحب السر و الامانة عندي
و لتسديد مغنمي و جهادي
قاتل الخارجي اعني حسينا
و مبيد الاعداء و الاضداد
(تذکرة سبط 146).
طبري مي گويد: «فسر بقتلهم اولا و حسنت بذلک منزلة عبيد الله عنده ثم لم يلبث الا قليلا حتي ندم علي قتل الحسين»، تا آنجا که مي گويد يزيد گفت: «لعن الله ابن مرجانة! فبغضني الي المسلمين و زرع لي في قلوبهم العداوة فبغضني البر والفاجر بما استعظم الناس من قتلي حسينا!»، از اين نقل واضح است که تزلزل موقعيت اجتماعي و خشم مردم نسبت به او، يزيد را وادار به تغيير روش کرد. (تاريخ طبري 5/255).
[12] تاريخ طبري 5/ 234.
[13] العقد الفريد 4/ 169.
[14] جيرون در دمشق، ابتدا مصلاي صابئين بوده و سپس يوناني ها در آن مکان به تعظيم دين خود پرداخته و بعد از آن بدست يهود افتاد و همچنين زماني در اختيار بت پرستان بود، و درب اين بنا را که از بناهاي بسيار زيبا بوده «باب جيرون» مي گفتند، و سر حضرت يحيي بن زکريا را بر در همين باب جيرون آويختند و پس از آن سر حسين بن علي در همين موضع آويخته شد و مکان آن ظاهرا در همين مسجد اموي است. (مقتل الحسين مقرم 348).
[15] «آن قافله ها پديدار شدند، و آن آفتابها بر بلنديهاي جيرون تابيدند؛ کلاغ فريادي کشيد گفتم که: فرياد بزني يا نزني، من از بدهکار خود طلب خود را گرفتم».
يعني با شنيدن بانگ کلاغ ـ که در ميان مردم، نشانه شومي و بدفالي است ـ به او گفتم که کار، از کار گذشته است و هر چه پيامد مي خواهد داشته باشد من، به مراد دل خود رسيدم و انتقام کشته شدگان خاندان خود را گرفتم!.
[16] نفس المهموم 435.
[17] اخبار الدول و آثار الاول للقرماني 108.
[18] «سرهايي را شکافتيم از کساني که عزيز بودند، و آنها آزار دهنده تر و ستمکارتر بودند».
[19] صاحب «مناقب» نام اين شخص را عبد الرحمن بن حکم ذکر کرده است که برادر يحيي بن حکم بن العاص است، و ابو الفرج از کلبي روايت کرده است که عبد الرحمن بن حکم بن ابي العاص نزد يزيد نشسته بود که عبيد الله بن زياد سر حسين را نزد او فرستاد و چون طشت را در پيش يزيد گذاشتند عبد الرحمن گريست و گفت:
ابلغ امير المؤمنين فلا نکن
کوتر قوس و ليس لها نبل
«به امير المؤمنين ابلاغ کن که ما همانند کماني که تير نداشته باشد، نيستيم».
و ابن نما اين اشعار را به حسن بن حسن نسبت داده است. (مثير الاحزان 100).
[20] «آن کساني که در کنار طف بودند به ما نزديکترند از ابن زياد عبد، که نسب پستي دارد؛ نسل سميه مادر زياد به شماره ريگهاست! اما از دختر پيغمبر نسلي بجاي نماند».
[21] ارشاد شيخ مفيد 2/ 119.
[22] و در روايتي ديگر آمده است که: يزيد سر به گوش عبد الرحمن نهاد و گفت: سبحان الله! آيا در چنين موقعيتي اينگونه سخن مي گوئي؟! آيا سکوت براي تو ميسر نبود؟ (الدمعة الساکبة 5/94).
[23] منظورش از اين مرد، امام حسين عليه السلام است.
[24] اين تعبير از يزيد حاکي از بي ايماني اوست، زيرا مي گويد «کسي که به خدا و روز قيامت ايمان دارد» و نمي گويد «من مي گويم که پيامبر جد حسين بهتر از جد من است».
[25] سوره آل عمران: 26.
[26] بحار الانوار 45/ 131.
[27] سوره حديد: 22.
[28] سوره شوري: 30.
[29] ارشاد شيخ مفيد 2/ 120.
[30] «چه پاسخ مي دهيد هنگامي که پيامبر شما را گويد: چه کرديد در حالي که شما آخرين امتيد، به عترت و خاندانم بعد از فقدان من، برخي را اسير و بعضي را آغشته به خون نموده ايد».
