يكى ديگر از روشهايى كه رعايت آن در تربيت فرزند توصيه شده است ، افراط در مهرورزى و اظهار محبت است كه بايد پدران و مادران محترم ، توجه داشته باشند ضمن اين كه موظفند به كودك خود اظهار محبت كنند. مواظب باشند راه افراط نپيمايند.
اساسا اظهار علاقه به فرزندان توصيه شده است ؛ به طورى كه در تاريخ آمده رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم فرزندانشان را مى بوسيدند. كسى كه در آنجا نشسته بود، عرض كرد: يا رسول اللَّه ! من ده تا فرزند دارم و تا حالا هيچ كدامشان را نبوسيده ام . اين سخن موجب تعجب حضرت شد كه چگونه انسانى مى تواند اين مقدار سنگ دل باشد كه هيچ محبتى به اطفال خود ابراز نكند(524).
با اين كه اظهار محبت و علاقه به فرزند توصيه شده است و فرزند در همه دوران عمر، حتى در بزرگسالى ، خود را بى نياز از محبت و عواطف پدر و مادر نمى بيند، در عين حال بايد تعديل شده باشد؛ در حدى كه به افراط و تندروى نرسد. در سخنى از امام باقر عليه السلام وارد شده است كه فرمودند:
شرُّ الآباء مَن دعاه البِرُّ الى الافراط(525).
((بدترين پدران كسانى اند كه در مهرورزى و اظهار محبت افراط كنند)).
نتيجه افراط در ابراز محبت به فرزند اين است كه پدر و مادر از تاديب و آموختن آداب لازم به فرزند غفلت مى كنند و غفلت آنها از آموزش آداب و علوم ، عواقب شوم و خطرناكى براى فرزند به وجود مى آورد؛ چرا كه كودك بالفطره قادر به درك همه خوبى ها و بدى ها نيست و در اين سنين نيازمند آموزش است . اگر ميل و اراده اش به چيزى تعلق گيرد، پدر و مادر به خاطر همان راءفت و مهربانى و اهتمامى كه به تهيه همه نيازهاى او دارند، بدون اين كه تامل كنند، نياز او برآورده مى كنند؛ اين رويه ، يك روش غلط تربيتى است ، زيرا گاهى تامين اين خواسته ها باعث مى شود كه كودك ، موجودى از خودراضى تربيت شود. چنين فردى در بزرگسالى و در آستانه ورود به اجتماع با مشكلات و موانع زيادى روبه رو شده ، شكست هاى غيرقابل باورى را تجربه مى كند كه آثار بسيار نامطلوبى در روح و روان او به جاى مى گذارند.
در روايتى از امام هادى عليه السلام وارد شده است كه فرمودند:
مَن رَضِىَ عن نفسه كثُر الساخطونَ عليه (526).
((هر كه از خود راضى شد، خشم گيران بر او زياد خواهند بود)).
افرادى كه در اجتماع از خودراضى اند هميشه خواهش هاى نامعقولى دارند. ميل دارند خواهش هاى آنها برآورده شود و بديهى است به واسطه اين خصيصه زشت با هركه مواجه شوند، مورد خشم قرار مى گيرند. در سخن ديگرى ، حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام مى فرمايند:
شرُّ الاُمور الرِّضَا عن النَّفس (527).
((بدترين امور اين است كه فرد از نفس خود راضى باشد)).
بر اساس اين روايت ، بدترين امور حالتى است كه شخص ، بيش از حد خود را باور كرده و پذيرفته باشد. عاقلانه و ممكن نيست كه انسان در زندگى هرچه مى خواهد بدون مانع ، تحصيل كند.
در روايتى ديگر از اميرالمؤ منين عليه السلام وارد شده است كه مى فرمايند:
بالرضا عن النفس تَظهَرُ السَّوءَاتُ و العيوب (528).
((رضايت از خود باعث مى شود كه عيب ها و بدى هاى انسان آشكار شود)).
وقتى انسان از خودش راضى باشد مى خواهد همه چيز را به دست آورد. گاه در اين بين نه حقوق ديگران را رعايت مى كند، نه به نواميس مردم توجه دارد و نه حرمتى براى ديگران قائل است . نه احترام بزرگان را دارد و نه حقّ كوچك تران را رعايت مى كند. بنابراين عيوب و بدى هاى اخلاقى او آشكار مى شود.
اگر در شرايط حساسى از سنين كودك ، كه وى بدون دليل طغيان مى كند، يا در مواجهه با كودك ديگرى پرخاشگرى پيشه مى كند، والدين به تربيت صحيح روى آورند، كودك باور مى كند كه نبايد به حقوق ديگران چشم بدوزد. باور مى كند كه همه چيز در عالم ، براى انسان قابل دسترسى نيست و همه مشكلات ، با گريه و پا كوبيدن به زمين حل نمى شود. در فرمايشى از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام آمده است كه مى فرمايند:
مَن كُلِّفَ بالاَدب قَلَّت مَساويه (529).
((اگر انسانى در موقعى كه بايد تربيت شود مجبور به آموختن ادب شد، بديهاى او در بزرگسالى كم مى شود)).
در كلام ديگرى از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام وارد شده است كه مى فرمايند:
مَن قَلَّ اءدبه كثُرت مساوية (530).
((انسان هر قدر كه بى ادب تر باشد، بدى هاى او زيادتر مى شود)).
پس پدر و مادر در شرايط حساس بايد درس بردبارى ، صبر، متانت و چگونگى مواجه شدن با مشكلات را به كودك بياموزند و او را براى ورود به اجتماع آماده كنند؛ وگرنه همان خلق و خوى ناپسند كودكانه بر او حاكم مى ماند و در بزرگسالى هم ميل خواهد داشت همه چيز را بدون زحمت به دست بياورد. وقتى با مشكلات مواجه شد، به زشتى ها و سيئات اخلاقى روى مى آورد؛ زيرا تربيت او بر اين اساس بوده كه خواسته هايش آسان فراهم شده است و چون در اجتماع آسان به خواسته هايش نمى رسد، به زشتى هاى اخلاقى روى مى آورد و به كارهاى پستى همچون تملق ، چاپلوسى ، دزدى ، تهمت ، غيبت و... انس مى گيرد.
اين گونه افراد چون چگونگى برخورد با مشكلات را نياموخته اند وقتى خود را با مشكلات مواجه مى بينند و شكست هاى متوالى را تجربه مى كنند و براى حل مشكل خود تدبير لازم را ندارند، دچار ضعف نفس شده ، دست به خودكشى مى زنند. علت اصلى همه اين موارد، تربيت ناصحيح والدين در دوران كودكى است . بنابراين ، والدين محترم ضمن اين كه نسبت به كودكانشان ، راءفت ، محبت و دلسوزى دارند و اين علاقه امرى فطرى و طبيعى است بايد به اين جوانب هم توجه داشته باشد.
درباره سيره پيامبر گرامى اسلام صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم آمده است :
اذا اءصبح مسح على رؤ وس ولده (531).
((وقتى پيغمبر صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم شب را به صبح مى آوردند، - يعنى وارد اجتماع خانواده مى شدند - دست نوازش به سر همه فرزندان خود مى كشيدند)).
مهرورزى ، امر لازمى است ، حضرت رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم مى فرمايند:
اءَحبُّوا الصِّبيان وارحَمُوهم (532).
((كودكانتان را دوست داشته باشيد، و با آنها با مهربانى رفتار كنيد)).
در روايات بسيارى امر به بوسيدن و نوازش كودك شده است . امام صادق عليه السلام مى فرمايند:
اءكثروا من قُبلةِ اءولادكم فانَّ لكم بكُلّ قُبلةِ درجَة فى الجَنَّةِ(533).
((بچه هايتان را زياد ببوسيد كه به ازاى هر بوسه اى كه بر گونه كودك خود مى زنيد، خدا يك درجه و مقام در بهشت به انسان مى دهد)).
مهرورزى و اظهار ملاطفت با اطفال توصيه شرع مقدس است و با عواطف بشرى هم كاملا سازگار، اما افراط در آن باعث مى شود كه كودك ، از خودراضى و به دور از ادب و آداب تربيت شود، كه اين نكته در بزرگسالى خسارت هاى زيادى را متوجه او خواهد كرد.
