نیایش در هنگام ختم قرآن

(1) بار خدايا تو من را بر ختم ( خواندن از آغاز تا انجام ) كتاب خود ياري نمودي ( توفيق دادي ) همان كتابي كه آن را نور و روشنايي فرستادي ( كه به وسيله آن گمراهي و رستگاري و حلال و حرام آشكار گرديده ، اشاره به فرمايش خداي تعالي " سوره 4 ، آيه 174 " : وانزلنا اليكم نورا مبينا يعني و به سوي شما نوري آشكار و تابان " قرآن " فرستاديم ) و بر هر كتابي كه ( به پيغمبران گذشته ) نازل كردي گواه گردانيدي ( تا به درستي آن گواهي دهد ، اشاره به قول خداي تعالي " سوره 5 ، آيه 48 " : وانزلنا اليك الكتاب بالحق مصدقا لما بين يديه من الكتاب ومهيمنا عليه يعني ما بر تو كتاب " قرآن شريف " را به حق و راستي فرستاديم كه كتابهايي را كه در برابر آن است تصديق نموده و بر " راستي و درستي " آنها گواه است ) و بر هر حديث و سخني كه فرموده اي برتري داده اي ( چون در آن اخبار امتهاي گذشته و اخبار آينده و آنچه را كه بندگان تا روز قيامت به آن نيازمندند به پاكيزه ترين لفظ در نيكوترين نظم و ترتيب بيان شده است ، اشاره به قول خداي تعالي " سوره 39 ، آيه 23 " : الله نزل احسن الحديث كتابا متشابها يعني خدا نيكوترين حديث و سخن را فرستاد كه آن كتابي است كه " آياتش در كمال فصاحت و اعجاز " شبيه و مانند يكديگر است )

(2) و آن را فرقان و جداكننده ( بين حق و باطل ) گردانيده اي كه به وسيله آن حلال و حرام خود را از هم جدا كرده اي ، و قرآن و خوانده شده اي كه به آن راههاي احكامت را هويدا ساخته اي ، و كتاب و نوشته شده اي كه آن را براي بندگانت تفصيل و شرح داده اند ( : يعني در واجبات ، محرمات ، مستحبات ، مكروهات و مباحات ، و برخي در عقوبات ، اخلاق ، آداب و مواعظ ، و پاره اي در اخبار گذشته و آينده و درباره بهشت و بهشتيان و دوزخ و دوزخيان و مانند آن ) و وحيي كه آن را بر پيغمبر محمد - رحمتها و درودهاي تو بر او و آل او باد - فرو فرستاده اي

(3) و آن را نور روشنايي گردانيدي كه ما به پيروي از آن از تاريكيهاي گمراهي ( شرك ، كفر ، شك و نفاق ) و ناداني ( معاصي و شبهات ) راه مي يابيم ، و شفا و بهبودي ( بيماريها مانند ناداني به حق و نگرويدن به خدا و رسول و دو رويي ) براي كسي كه فهميدن آن را از روي تصديق و باور نمودن ( نه از روي تكذيب و انكار ) خواسته ، و براي شنيدنش خاموش گشته ، و ترازوي عدل كه زبانه اش ( آنچه ميان شاهين ترازوست ) از حق و درستي برنمي گردد ، و نور هدايت و راهنمايي كه حجت و دليل آن از گواهان ( براي خدا به توحيد و يگانگي او و براي انبياء به تصديق آنها ) خاموش نمي شود ( زيرا قرآن بزرگترين برهان و دليل ايشان است بر آن ) و نشانه نجات و رهايي ( از بدبختيها ) كه هر كس قصد طريقه و روش آن كند گمراه نمي گردد ، و به هر كه خود را به دستاويز عصمت و نگهداري آن بياويزد مهالك و تباهيها ( بدبختيها و گرفتاريهاي دنيا و آخرت ) دست نيابد

(4) بار خدايا چون ما را بر خواندن قرآن كمك عطا كردي ، و سختي ( فصيح نبودن ) زبانهاي ما را به نيكويي عبارت و بيان آن آسان گردانيدي ، پس ما را از كساني قرار ده كه آن را چنان كه شايسته حفظ و نگهداري آن است نگاه مي دارند ( به دستورهاي آن عمل ) و تو را اطاعت مي نمايند به اعتقاد و باور داشتن تسليم و گردن نهادن در برابر آيات محكمه آن ( آياتي كه معني آن بي احتمال آشكار است ) و به اعتراف به متشابه ( آياتي كه معني آن آشكار نيست ) و دليلهاي روشن آن پناه مي برند ( ايمان مي آورند )

(5) بار خدايا تو قرآن را بر پيغمبرت محمد - خدا بر او و آل او درود فرستد - به طور اجمال ( بي تفصيل و شرح ) فرستادي ، و دانش به شگفتيها ( رازها ) ي آن را به طور كامل به آن حضرت الهام نمودي ، و علم و دانش به آن را با تفسير و توضيح به ما ( آل محمد - عليهم السلام - ) ميراث دادي ( انتقال نمودي ) و ما را بر كسي ( همه امت ) كه به علم آن نادان است برتري بخشيدي ، و بر ( فهم ظاهر و باطن و اطلاع به اسرار و عجايب و اصطلاح و عمل به مقتضاي ) آن توانايي دادي تا بر كسي كه طاقت زير بار رفتن آن را نداشت ( نمي توانست معني آن را دريابد ) شرافت و بزرگي دهي ( سيد جليل علي ابن طاووس - رحمه الله - فرموده : شايسته است فرمايش امام - عليه السلام - : وورثتنا علمه وفضلتنا و مانند آن به الفاظي كه مناسب حال خواننده دعاست عوض شود ، مرحوم سيد عليخان در شرح صحيفه پس از نقل كلام سيد فرموده : شايسته تر عوض كردن ضمير است و بس ، پس گفته مي شود : وورثت اوصياءه علمه مفسرا ، وفضلتهم علي من جهل علمه ، وقويتهم عليه لترفعهم فوق )

(6) بار خدايا همچنان كه دلها ما را نگاهدارندگان قرآن قرار دادي ، و به رحمت خود بزرگي و برتري آن را به ما شناساندي ، پس بر محمد كه به آن خطبه خواند و ( مردم ) را پند داد ، و بر آل او گنجينه داران ( نگهداران ) آن درود فرست ، و ما را از كساني قرار ده كه اعتراف دارند آن از جانب توست تا در تصديق و باور نمودن آن شك و دو دلي به ما روي نياورد ، و لغزشي ما را از راه راستش بازنداشته و جدا نسازد

(7) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست ، و ما را از كساني قرار ده كه به ريسمان ( يا عهد و پيمان ) قرآن چنگ مي زنند ، و از چيزهايي كه مانند يكديگرند و به هم اشتباه مي شوند ( كه حق در آنها از باطل شناخته نگردد ) به پناهگاه محكم و استوارش پناه مي برند ، و در سايه بال ( حمايت و نگهداري ) آن آرام گيرند ، و به روشني بامدادش راه مي يابند ، چنان كه به روشني صبح چيزهاي پوشيده به تاريكي شب آشكار مي شود همچنين از راهنمايي قرآن به حقايق پنهان شده در تاريكي جهل و ناداني دست مي يابند ) و به درخشيدن روشنايي آن اقتدار مي كنند ( از احكام و دستورهاي آن پيروي مي نمايند ) و از چراغ آن چراغ مي افروزند ( به وسيله آن به حقايق و علوم پي مي برند ) و هدايت و رستگاري را در غير آن ( به گمان اين كه حق و درست آن است ) نمي طلبند ( زيرا طلب هدايت در غير قرآن كفر و گمراهي است ، رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرموده : كسي كه هدايت را در غير قرآن بطلبد خداوند او را گمراه گرداند )

(8) بار خدايا و همچنان كه به وسيله قرآن ( كه بزرگترين معجزات است ) محمد - صلي الله عليه و آله - را براي دلالت و راهنمايي بر ( شناسايي و بي همتايي ) خويش نشانه برپا داشتي ، و به آل او ( اوصياء آن حضرت ) راههاي رضا و خشنودي به سوي خود را آشكار ساختي ، پس بر محمد و آل او درود فرست ، و قرآن را براي ما دستاويز رسيدن به گرامي ترين منزلهاي ارجمند قرار ده ، و نردباني كه براي رسيدن به جايگاه سلامت و بي گزند ( بهشت ) بر آن بالا رويم ، و سببي كه به آن رهايي ( از عذاب كيفر ) در عرصه و فراخي قيامت را پاداش يابيم ، و وسيله اي كه به آن بر نعمت فراوان سراي اقامت و ماندن ( بهشت ) درآييم

(9) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست ، و به وسيله قرآن بار سنگين گناهان را از ما بيانداز ، و خوهاي نيكوي نيكوكاران را به ما ببخش ، و ما را پيرو نشانه ها ( راهها ) ي كساني بگردان كه در ساعات شب و بامداد و شام قرآن را براي تو به پا داشتند ( در خواندن و عمل به آن كوشش مي نمودند ) تا به سبب پاك كردن ( رفتار طبق اوامر و نواهي و ساير دستورهاي ) آن ما را از هر چركي ( گناهان ) پاك نمايي ( بيامرزي ) و پيرو نشانه هاي كساني گرداني كه به روشنايي ( راهنمايي ) قرآن روشني ( راه رستگاري ) جستند ، و آرزو ( ي طول عمر و جمع مال و مانند آن ) آنها را از كار ( بندگي ) بازنداشته كه به فريبها ( جور و واجورها ) ي فريبش آنان را فراگرفته تباه ( بدبخت ) گرداند

(10) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست ، و قرآن را براي ما در تاريكيهاي شب ( كه در آن وحشت و ترس پيش آيد ) مونس و آشنا ، و از تباهكاريهاي شيطان ( برانگيختن او انسان را بر آنچه سزاوار نيست ) و از در دل گذراندن انديشه هاي بد حافظ و نگاهدارنده ، و براي گامهاي ما از بردنشان ما را به سوي گناهان ، بازدارنده ، و براي زبانهامان از فرو رفتن در باطل و نادرستي ( دروغ ، بيهوده و بيجا سخن گفتن ) بي آن كه از مرض و بيماري باشد گنگ كننده ، و براي انداممان از بجا آوردن گناهان منع كننده ، و براي تأمل و انديشه در عبرت و پند گرفتن ( از گرفتاران به اعمال و كردار خويش ) كه غفلت و فراموشي ما آن را در هم پيچيده گشاينده گردان تا فهم و دانستن شگفتيها ( علوم و مواعظ و حكم ) و مثلها و داستانهاي منع كننده ( از كناهان ) آن را ، كه كوههاي استوار با سختي آنها از زير بار رفتن آن ناتوانند ، به دلهاي ما برساني ( اشاره به فرمايش خداي تعالي " سوره 59 ، آيه 21 " : لو انزلنا هذا القرآن علي جبل لرايته خاشعا متصدعا من خشية الله و تلك الامثال نضربها للناس لعلهم يتفكرون يعني اگر اين قرآن را بر كوهي مي فرستاديم مي ديدي كه كوه " با بزرگي و سختي " از ترس خدا فروتن و شكافته و از هم ريخته مي گشت ، و اين مثلها را براي مردم مي زنيم اميدوار باش كه ايشان تفكر و انديشه نمايند " در اين بيان توبيخ و سرزنش است بر سختدلي انسان و فروتني نكردن او هنگام خواندن قرآن و انديشه نكردنش براي آنچه در آن است " )

(11) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست ، و به وسيله قرآن خير و نيكي و آراستگي برون ما را ثابت و پا برجا گردان ، و در دل گذراندن انديشه هاي بد را از سلامتي درونهاي ما بازدار ، و چركي دلهامان ( غفلت ، ناداني ، سختي و مانند آنها ) و علاقه ها و وابستگي گناهانمان را بشوي ( از ميان ببر ) و كارهاي پراكنده شده ما را فراهم آور ، و در جاي صف بستن و به يك رشته درآمدن در پيشگاهت ( روز رستاخيز ) تشنگي ما را در جاهاي بسيار گرم سيراب نما ، و در روز ترس بزرگ ( روز قيامت ) هنگام زنده شدنمان ما را به جامه هاي امان و زنهار ( از آتش دوزخ ) بپوشان

(12) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست ، و به وسيله قرآن فقر و بي چيزي ما را به نداشتن احتياج و نيازمندي اصلاح فرما ، و گشايش زندگاني و بسياري فراخي روزيها را به سوي ما روان گردان ، و ما را از خوهاي نكوهيده و اخلاق پست دور نما ، و از دره گود كفر و چيزهايي كه نفاق و دورويي را پيش آورد نگاهدار ، تا در روز رستاخيز قرآن ما را به سوي خشنودي و بهشت تو كشاننده ، و در دنيا از خشم ( دوري رحمت ) تو و تجاوز و گذشتن از احكام تو بازدارنده ، و براي آنچه در حكم توست به حلال دانستن حلال آن و حرام شمردن حرام آن گواهي دهنده باشد

(13) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست ، و به وسيله قرآن هنگام ( رسيدن ) مرگ اندوه جان كندن و سختي ناله كردن و پي در پي بودن ناله هاي وقت جان كندن ( يا پي در پي بودن غرغره ها و به شمار افتادن نفسهاي در وقت جان سپردن ) را بر ما آسان فرما آنگاه كه جانها به چنبرهاي گردن رسد ( گفته اند : از لطف و توفيق خداوند متعال است به بندگان كه فرشته مرگ را در گرفتن جانها امر فرموده از انگشتهاي پا شروع نمايد آنگاه تدريجا و كم كم به بالا آيد يا به سينه و گلو رسد براي اين كه بنده در اين مدت بتواند از روي دل به خدا روآورد و وصيت و توبه نمايد پيش از آن كه عالم ديگر را به چشم ببيند و روحش از بدن بيرون شود كه از اين راه اميد به نيكويي پايان كار او مي باشد ) و گفته شود كيست افسونگر ؟ ( ياران و خويشان محتضر و مرگ رسيده گويند : كيست دعا خواند كه اين بيمار بهبودي يابد ؟ يا كيست كه بتواند اين انسان را كه نزديك مردن است به افسون بهبودي دهد ؟ كسي نيست و نمي تواند ! يا برخي از فرشتگان گويند : كدام يك از شما فرشتگان روح اين محتضر را بالا مي بريد ، فرشتگان رحمت يا فرشتگان عذاب ؟ اين جمله از دعا اقتباس از قول خداي تعالي است " سوره 75 ، آيه 26 " : كلا اذا بلغت التراقي ( آيه 27 ) وقيل من راق يعني چنين نيست " كه دنيا خواهان دل بر دنيا توانند نهاد و از آخرت غفلت نمايند " چون جانشان به چنبر گردن رسد و گفته شود : كيست افسونگر " به دعا يا طبيب و بهبودي دهنده به دوا " ) و فرشته مرگ براي گرفتن آن جانها از پرده هاي پنهانيها ( ي از عقل و علم بشر ) آشكار گردد ، و آنها را به تيرهاي ترس فراق و جدايي ( از دنيا ) از كمان مرگها بزند ، و براي آن جانها جامي را كه زهرآلوده است چشيدن از آن از زهر مرگ آميخته سازد ، و كوچ كردن و روان شدن ما ( از دنيا ) به سوي آخرت نزديك شود ، و اعمال و كردارها ( مانند ) گردن بندهاي در گردنها گردد ( اشاره به قول خداي تعالي " سوره 17 ، آيه 13 " : وكل انسان الزمناه طائره في عنقه يعني و عمل هر انساني را " هر كه باشد " در گردن او واجب و لازم گردانيديم " عملش با اوست و مانند گردن بند هرگز از او جدا نمي شود " ) و تا وعده گاه روز به هم رسيدن ( روز قيامت كه جانها با بدنها ، يا اهل آسمان با اهل زمين ، يا ستمگر با ستم كشيده يا غير آنها كه خدا مي داند به هم رسند ) گورها آرامگاه باشد

(14) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست ، و فرود آمدن به خانه كهنه ( از هم ريخته : قبر ) و بسيار ماندن در ميان طبقه هاي خاك را براي ما مبارك و نيكو ساز ، و قبرها را پس از مفارقت و جدايي از دنيا براي ما ( تا رسيدن به بهشت ) بهترين منزلها قرار ده ( رسول خدا - صلي الله عليه وآله - فرموده : قبر نخست منزل از منزلهاي آخرت است اگر كسي از آن نجات و رهايي يافت پس از آن آسانتر از آن است ، اگر نجات نيافت پس از آن سختتر از آن است ) و تنگي لحدهامان ( شكافتگيهاي قبر ) را به وسيله رحمت و مهربانيت گشاده گردان ، و ما را در ميان گروه بسياري كه در قيامت حاضر مي شوند به گناههاي تباه سازنده مان رسوا مكن

(15) و به وسيله قرآن در جاي صف بستن و به يك رشته درآمدن در برابر تو بر خواري مقام و مرتبه ما رحم فرما ، و هنگام لرزيدن پل دوزخ در روز گذشتن از آن لغزش گامهاي ما را ثابت و پا برجا بدار ( اخبار بسيار از ائمه معصومين - عليهم السلام - رسيده : روز قيامت پلي بر روي دوزخ كشيده مي شود كه اول آن موقف و جاي ايستادن براي حساب و وارسي است و آخر آن بر در بهشت است ، هر كه خدا را اطاعت كرده از آن مي گذرد و به بهشت مي رود و هر كه او را معصيت نموده از دو سمت آن به آتش مي افتد ، و در وصف آن رسيده : كه از مو باريكتر و از شمشير برنده تر است ، و مؤمن مانند برق تندرو از آن مي گذرد ، و در بعض اخبار رسيده : صراط و پل دوزخ مي لرزد و اهلش را مي لرزاند به طوري كه مفاصل و پيوندهاي اندام ايشان به هم زده مي شود ، و مردم مانند مورچه هاي ريز در آتش مي افتند ، و جز كسي را كه خدا رحم مي كند از آن رهايي نمي يابند ) و پيش از برانگيختن ( زنده شدن در قيامت ) تاريكي قبرهاي ما را روشن فرما ، و ما را روز رستاخيز از هر اندوهي و از ترسهاي سخت روز قيامت ( كه مصيبت و سختي آن بالاترين مصائب و سختيهاست ) نجات ده

(16) و روهاي ما را سفيد ( شادمانمان ) گردان روزي كه روهاي ستمگران سياه مي شود ( افسرده مي گردند ) در روز افسوس و پيشماني ( گمراهان ، اشاره به قول خداي تعالي " سوره 19 ، آيه 39 " : وانذرهم يوم الحسرة يعني ايشان را از روز پيشماني " روز قيامت " بترسان ) و براي ما در دلهاي اهل ايمان محبت و دوستي قرار ده ( اشاره به قول خداي تعالي " سوره 19 ، آيه 96 " : ان الذين امنوا وعملوا الصالحات سيجعل لهم الرحمن ودا يعني همانا آنان كه ايمان آوردند و كارهاي شايسته انجام دادند به زودي خداوند بخشاينده براي ايشان " در دلهاي مؤمنين " محبت و دوستي قرار مي دهد " چنان كه در دلهاي دشمنانشان رغب و ترس مي افكند " ) و زندگي را بر ما سخت و دشوار مگردان

(17) بار خدايا بر محمد - صلي الله عليه و آله - بنده و فرستاده خود درود فرست همچنان كه پيام تو را رسانيد ، و فرمانت را به صداي بلند و آشكارا بيان كرد ( اشاره به قول خداي تعالي " سوره 15 ، آيه 94 " : فاصدع بما تؤمر واعرض عن المشركين يعني پس به صداي بلند و آشكارا آنچه را كه به آن مأموري برسان و از كفار روبگردان ) و بندگانت را پند داد ( كه به راه حق درآيند )

(18) بار خدايا پيغمبر ما را - درودهاي تو بر او و بر آل او باد - روز رستاخيز از جهت مرتبه و مقام نزديكترين پيغمبران به خود ، و از جهت شفاعت و ميانجيگري ( از گناهكاران امت ) برترين ايشان ، و از جهت قدر و منزلت بزرگترين آنها ، و از جهت جاه و جلال آبرومندترين آنان نزد خود قرار ده

(19) بار خدايا بر محمد و آل محمد درود فرست ، و بنا و ساختمان او را بلند كن ( دين مقدسش را بر همه اديان برتري ده ) و دليل او ( قرآن كريم ) را بزرگ گردان ( بر همه آشكار ساز ) و ترازوي ( حسنات ) او را سنگين نما ، و شفاعتش را ( درباره گنهگاران ) بپذير ، و منزلش را ( نزد خود ) نزديك ، و روسفيدش ( شادمانش ) فرما ، و نورش را كامل ( دينش را در همه جاي جهان منتشر ) ساز ، و درجه و مرتبه اش را بالا بر

(20) و ما را بر طريقه و روش او زنده بدار ، و بر دين او بميران ، و در راه آشكارش سير ده ، و به راه و طريقه اش ببر ، و از فرمانبران او قرار ده ، و در گروه او گرد آور ، و به حوض او ( نهري كه خداي تعالي در بهشت به آن حضرت عطا فرموده و برگزيدگان امت روز قيامت در آن وارد مي شوند ) وارد ساز ، و از جام آن حوض سيراب گردان

(21) و درود فرست - بار خدايا - بر محمد و آل او درودي كه به وسيله آن او را به بهترين نيكي و بخشش و بزرگواريت كه اميدوار است برساني ، زيرا تو داراي رحمت گشاده و بخشش بزرگي ( كه فنا و نيستي و كم شدن در آن راه ندارد )

(22) بار خدايا او را در برابر اين كه پيغامهاي تو را رسانيد ، و آيات ( قرآن مجيد ، يا نشانه هاي پروردگاري و يگانگي ) تو را ادا نمود ( مردم را به آن راهنمايي كرد ) و بندگانت را پند و اندرز داد ، و در راه تو ( به دست و زبان ) كوشش و كارزار كرد پاداش ده ، به بهترين پاداشي كه به يكي از فرشتگاني كه از خواص و نزديكان درگاه تو هستند ، و پيغمبران فرستاده شده برگزيده خود داده اي ، و درود و مهرباني و نيكيهاي بسيار خدا بر او و بر آل او كه ( از چركي جهل و ناداني ) پاكيزه و ( به علم و ايمان آراسته و از پليدي ميلاد و آلودگي معاصي و فساد ) پاكاند .