فراز 14 از دعای 31 ( توبۀ کسی که با خود از گناه سخن نمی‌گوید )

4- آثار توبه و محبوبيّت تائب نزد خداوند

قرآن مجيد و روايات، آثار عجيبى براى توبه حقيقى ذكر كرده‌اند كه دانستنش براى همگان لازم است.

1- توبه شخص تائب را محبوب حضرت حق مى‌كند:

2- تبديل سيّئات به حسنات:

تفسيرى بر آيه شريفه‌

در زمينه آيه فوق «تفسير نمونه» چند تفسير دارد:

«الف- هنگامى كه انسان توبه مى‌كند و ايمان به خدا مى‌آورد دگرگونى عميقى‌ در سراسر وجودش پيدا مى‌شود و به خاطر همين تحوّل و انقلاب درونى سيّئات اعمالش در آينده تبديل به حسنات مى‌شود، اگر در گذشته مرتكب قتل نفس مى‌شد، در آينده دفاع از مظلومان و مبارزه با ظالمان را جاى آن مى‌گذارد، و اگر زناكار بود سپس عفيف و پاكدامن مى‌شود و اين توفيق الهى را در سايه ايمان و توبه پيدا مى‌كند.

ب- ديگر اين‌كه خداوند به لطف و كرمش و فضل و انعامش بعد از توبه كردن سيئات اعمال او را محو مى‌كند، و به جاى آن حسنات مى‌نشاند، چنانكه در روايتى از ابوذر از پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله) مى‌خوانيم:

روز قيامت بعضى از افراد را حاضر مى‌كنند، خداوند دستور مى‌دهد گناهان صغيره او را به او عرضه كنيد و كبيره‌ها را بپوشانيد، به او گفته مى‌شود: تو در فلان روز فلان گناه صغيره را انجام دادى و او به آن اعتراف مى‌كند ولى قلبش از كباير ترسان و لرزان است.

در اين‌جا هرگاه خدا بخواهد به او لطفى كند دستور مى‌دهد به جاى هر سيئه حسنه‌اى بدهيد، عرض مى‌كند: پروردگارا! من گناهان مهمى داشتم كه آنها را در اين‌جا نمى‌بينم.

ابوذر مى‌گويد: در اين هنگام پيامبر (صلى الله عليه و آله) تبسّم كرد كه دندانهايش آشكار گشت، سپس اين آيه را تلاوت فرمود:

ج- منظور از سيئات، نفس اعمالى كه انسان انجام مى‌دهد نيست، بلكه آثار سوئى است كه از آن به روح و جان انسان نشسته، هنگامى كه توبه كند و ايمان آورد، آن آثار سوء از روح و جانش برچيده مى‌شود و تبديل به آثار خير مى‌گردد، و اين است معنى تبديل سيئات به حسنات. البته اين سه تفسير، منافاتى با هم ندارند و ممكن است هر سه در مفهوم آيه جمع باشند.«43»

3- تائب مشمول دعاى ملائكه عرش است:

4 و 5- توبه باعث جلب مغفرت و دخول در بهشت است:

6- توبه سبب طول عمر و وسعت رزق و پديد آمدن رفاه در زندگى است:

7- توبه سبب استجابت دعا است:

امام سجّاد (عليه السلام) مى‌فرمايد:

مردى اهل بيت خود را به كشتى درآورد و به دريا رفت، كشتى آنها شكست و از اهل بيت آن مرد جز همسرش كسى نجات نيافت.

زن بر تخته پاره‌اى نشست و امواج آب او را به يكى از جزيره‌هاى ميان دريا برد، درآن جزيره مردى راهزن زندگى مى‌كرد كه تمام كارهاى ناشايسته را مرتكب شده بود.

آن زن را بالاى سر خود ديد، پرسيد آدميزاد هستى يا پرى؟ گفت: آدميزاد، ديگر سخنى نگفت، به قصد عمل زشت زنا به او حمله كرد، آن زن بر خود لرزيد، راهزن به او گفت: چرا مى‌لرزى؟ در پاسخش گفت: از خدا مى‌ترسم.

راهزن گفت: تا كنون چنين كارى از تو سر زده؟

زن گفت: نه، به عزّت خداوند سوگند.

راهزن گفت: تاكنون كه دامنت پاك مانده اينچنين از خدا مى‌ترسى! به خدا قسم كه من به اين ترس سزاوارترم.

بدون اين‌كه به آن زن دست بزند با اندوه و حسرت و پشيمانى و ندامت به سوى خاندانش روان شد در حالى كه همتى جز توبه از گناهانش و بازگشت به سوى حضرت حق نداشت.

در اين ميان عابدى با او همراه شد، هواى فوق‌العاده گرم و آتش سوزان شعاع خورشيد آنان را به زحمت انداخت، راهب به جوان گفت: دعا كن خداوند بر ما سايه‌اى بيندازد، جوان گفت: من نزد خدا براى خود حسنه‌اى نمى‌بينم تا دليرى كنم و از او چيزى بخواهم.

راهب گفت: پس من دعا مى‌كنم تو آمين بگو، راهب دعا كرد، راهزن آمين گفت، در آن حال ابرى بر سر هر دو سايه انداخت، مقدار زيادى راه رفتند تا راهشان جدا شد، جوان از راهى رفت و راهب از راه ديگر، به ناگاه ابر به دنبال جوان رفت، راهب فرياد زد: اى جوان! تو از من بهترى؛ زيرا اين دعا به خاطر تو مستجاب شد، داستان خود را به من بگو، راهزن وضع آن زن را گزارش كرد، راهب گفت: آنچه گناه در گذشته كرده‌اى آمرزيده شد، بايد بنگرى در آينده چه وضعى دارى؟!«47»

نصيحت حق به انسان‌

در بخش اخير اين معنى روشن شد كه تنها پناه انسان در همه امور، به خصوص هنگام توبه و بازگشت و در نقطه غفران و مغفرت، فقط و فقط خداست.

تفسير «روح‌البيان» در ابتداى سوره مباركه حديد در توضيح آيه شريفه:

مى‌گويد: خداوند مهربان با زبان رحمت از روى اشارت مى‌فرمايد:

اى فرزند آدم! در كنار تو چهار گروهند:

1- گروهى كه تو را به كار آيند چون پدر و مادر.

2- گروهى كه در پيرى دست تو گيرند چون اولاد و احفاد.

3- زمره‌اى كه آشكارا با تو باشند چون دوستان و ياران.

4- فرقه‌اى كه در پنهان با تو هستند چون زنان و كنيزان.

اما من به تو نصيحت مى‌كنم كه هيچ يك از اين چهار گروه را تكيه‌گاه حقيقى خود قرار مده، و به هيچ كدام اعتماد مكن و آنان را كارساز خود مپندار.

اول منم كه تو را از عدم به وجود آوردم.

آخر منم كه بازگشت تو به من خواهد بود.

ظاهر منم كه ظاهرت را به خوب‌ترين وجه آراستم.

باطن منم كه حاكم بر هستى‌ام و اسرار در سينه‌ات به وديعت نهادم.«49»

روايات باب توبه‌

امام صادق (عليه السلام) از رسول خدا (صلى الله عليه و آله) روايت مى‌فرمايد:

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود:

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود:

و نيز آن حضرت فرمود:

چند داستان عجيب در مسئله توبه‌

1- حضرت باقر (عليه السلام) مى‌فرمايد:

جوانى يهودى زياد خدمت رسول خدا (صلى الله عليه و آله) مى‌رسيد، حضرت كارهاى سبك و بدون زحمت به او ارجاع مى‌داد، و چه بسا او را دنبال كارهاى خودش مى‌فرستاد، و گاهى به توسّط او نامه‌اى به ايل و تبارش مى‌نوشت. چند روزى نيامد، حضرت احوال او را پرسيد، شخصى گفت: فكر كنم به خاطر بيمارى مهلكى كه به آن دچار شده امروز و فردا بيشتر مهلت زنده بودن نداشته باشد.

رسول حق (صلى الله عليه و آله) با جمعى از ياران به عيادتش رفت، از كرامات حبيب خدا اين بود كه با كسى حرف نمى‌زد مگر اين‌كه طرف جواب مى‌داد، جوان يهودى را صدا زدند، چشم گشود و گفت: لبّيك يا اباالقاسم. فرمود: به وحدانيت حق شهادت بده، جوان چشم به پدرش دوخت و از ترس پدر چيزى نگفت.

حضرت دوباره، شهادت به حق را به او تلقين كردند، جوان باز با نگاه به پدر سكوت كرد، بار سوم فرمودند: شهادت را بگو، باز جوانك به پدرش خيره شد، حضرت فرمود: ميل دارى بگو، ميل ندارى نگو، جوان به وحدانيّت حق اقرار كرد و به رسالت پيامبر (صلى الله عليه و آله) گواهى داد و سپس مرد؛ حضرت به پدرش فرمود: كارى به اين جنازه نداشته باش، آنگاه به اصحاب فرمودند: او را غسل داده و كفن كنيد، سپس نزد من بياوريد تا بر او نماز بگزارم، و چون از خانه خارج شدند مرتب مى‌گفتند:

خدا را شكر كه به دست من يك انسان از آتش جهنّم نجات پيدا كرد.«54»

2- امام صادق (عليه السلام) مى‌فرمايد:

مرگ كسى فرا رسيد به رسول خدا (صلى الله عليه و آله) خبر دادند، حضرت با عدّه‌اى بالاى سرش رفتند، در حال بيهوشى بود، فرمودند: اى ملك الموت! دست نگاهدار از او سؤالى داشته باشم.

فرمود: چه مى‌بينى؟ عرضه داشت: سپيدى و سياهى زياد، فرمود: كدام به تو نزديكترند؟ عرض كرد: سياهى، فرمود: بگو:

پس از گفتن اين دو جمله بيهوش شد، حضرت فرمود: ملك الموت آسان بگير تا از او سؤالى كنم، از بيهوشى درآمد، فرمود: چه مى‌بينى؟ گفت: سياهى و سپيدى زياد، فرمود: كدام به تو نزديكترند؟ عرضه داشت: سپيدى، حضرت فرمود:

3- رسول خدا (صلى الله عليه و آله) با جمعى از ياران از مدينه خارج شدند، هوا به شدّت گرم‌ بود، فرمودند: در مقابل خود چه مى‌بينيد؟ عرضه داشتند: جز يك شبح چيزى به نظر ما نمى‌رسد، فرمود: مردى است بيابانى، مقصدش مدينه است، در حدود شش روز است آب و نان نيافته.

شتر سوار نزديك شد، حضرت به او فرمودند: كجا؟ عرضه داشت: مدينه، فرمود: براى چه؟ پاسخ داد: زياد از شخصى كه مبعوث به رسالت شده خير و خوبى شنيده‌ام، عاشق زيارت او هستم، بروم تا به جمال دلارايش نظر كنم، فرمود:

آن كه به دنبالش هستى، منم، آيا حاضرى از بت پرستى دست بردارى؟ عرضه داشت: آرى، حضرت شهادتين را به او تلقين كرد، چون شهادتين گفت از حال رفت، نزديك بود از شتر به زمين افتد، حضرت فرمود: آرام او را از روى شتر به زمين بگذاريد، چون او را خواباندند، فرمود: آب تهيه كنيد تا غسلش دهيم، زيرا از دنيا رفت. پس از مراسم غسل و كفن همان جا قبرى آماده كردند، چون وى را دفن نمودند حضرت فرمود: چه آسان و راحت و بى‌رنج و زحمت به بهشت رفت!

رواياتى ديگر در باب توبه‌

حضرت باقر (عليه السلام) مى‌فرمايد:

امام صادق (عليه السلام) فرمود:

حضرت باقر (عليه السلام) فرمودند:

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمودند:

امام على (عليه السلام) مى‌فرمايد:

رسول اللّه (صلى الله عليه و آله) فرمود:

امير المؤمنين (عليه السلام) مى‌فرمايد:

رسول اللّه (صلى الله عليه و آله) فرمود:

رسول حق (صلى الله عليه و آله) فرمود:

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود:

توبه، به اندازه‌اى عظيم و قبول كننده توبه آن چنان كريم است كه روايت زير اين حقيقت را بازگو مى‌كند و دل هر مؤمنى را شاد مى‌نمايد:

راوى مى‌گويد: حضرت رضا (عليه السلام) شنيد بعضى از يارانش گفتند:

امام على (عليه السلام) فرمود:

امام صادق (عليه السلام) مى‌فرمايد: