آسيب‏شناسى مشورت

مشورت در امور بشرى، نه در امور الهى
خداوند متعال مشورت كردن در همه امور بشرى را جايز شمرده است. بنابراين، انسان ها مى توانند در كارهاى گوناگون با همديگر به مشورت بنشينند. حال آنكه اين جواز، در امور الهى و وحيانى صادر نشده است. عقل بشرى حتى با ايجاد شراكت عقلانى، باز هم توانايى تصميم گيرى هاى بزرگ به منظور هدايت و بهروزى همه جانبه انسان ها را ندارد و نمى تواند از خرد بشرى پا فراتر نهد. اگر انسان ها در امور مقدس دينى نظر دهند، به ازاى هر انسان در جهان، مى توان ايده و برداشت وارد دين كرد و به بيانى ديگر، ميدان تاخت و تاز تفسير به رأى را - كه در دين حرام اعلام شده است - باز گذاشت. افكار بشرى، مشمول گرا نيست؛ يعنى فقط در برهه اى از زمان و مكان مى تواند به اجرا درآيد. دست بردن در احكام دين و مخدوش كردن چهره آن، سبب مى شود هويت واقعىِ اصولِ اصيل اسلامى به دست نسل هاى آينده نرسد و در بعد امور متعالى و دين، به حرمان افتند. امام على عليه السلام فرموده است: «وظيفه دين دار، پيروى كردن از دين است و نه مشورت و تبادل آرا در آن.» با مشورت كردن در حوزه امور وحيانى، برخلاف ثمره مشاوره، انسان در معرض هلاكت و بدبختى قرار مى گيرد. در تفسير نمونه، ذيل آيه: «وَ شاوِرْهُمْ فِى الاَْمْر» چنين آمده است:
شورا تنها در زمينه كارهاى اجرايى و شناسايى موضوع هاست و نه درباره احكام دين كه تنها بايد از مبدأ وحى و از كتاب و سنت گرفته شود. تعبير به «امرهم» كارهاى شان نيز ناظر بر همين است، زيرا احكام، كار مردم نيست؛ كار خداست. شراكت عقلانى و مشاوره در حوزه معارف دينى، نتيجه اى جز گمراهى و تباهى نخواهد داشت.
آسيب هاى مشاوره
برخى از آسيب هاى مشاوره، از بى شايستگى مشاور بر مى خيزد. بدين گونه كه مشاور ويژگى هايى دارد كه مشورت با او، به زيان آدمى تمام مى شود. برخى ويژگى هاى منفى عبارتند از:
1. خامى و ناپختگى مشاور
انسان بى تجربه نمى تواند، مسائل را با دقتى لازم و در خور بررسى و رأى درست را صادر كند.
در حقيقت، بخشى از خردمندى انسان بر اثر آموزش و پندپذيرى از تجربه هاى ديگران شكل مى گيرد و چون انسان خام، به اندازه كافى خردمند نيست، مشورت با او نيز به مشكلات آدمى دامن مى زند و بدو زيان مى رساند.
مشورت با انسان خام، خامى را بهره انسان مى كند.
2. كم آگاهى مشاور
انسان كم آگاه، تنها در كارها و مسائل بسيار سطحى مى تواند اظهار نظر كند؛ زيرا بر اثر مطالعه كم و به دنبال آشنا نبودن او با برخى امور مورد نياز انسان، انگاره هاى فكرى اين دسته افراد، ناكامل و كم محتواست. امام على عليه السلام فرمود: «دانش كسب كنيد تا به شما زندگى و بالندگى بخشد.» پس عامل رشد و بالندگى فكرى انسان، مطالعه و دانش اندوزى است كه در پى آن مى توان، خدمات فكرى ارزنده اى به ديگران ارائه داد.
مطالعه و انديشيدن، دورنماى زيباى موفقيت در هر كارى است.
3. رذيلت و پستى مشاور
انسان هاى پست و بى ارزش، از درك كردن جنبه متعالى امور ناتوان هستند و از سير عقلانى در آن محدوده بى نصيب مى مانند. اين اشخاص، به دليل چيرگى هواى نفس بر عقل شان، كمتر خيرخواه جز خود و بيشتر به دنبال خواسته هاى خود هستند تا ديگران.
خودسازى و تقويت نفسانى مشاور، دليلى محكم بر اطمينان كردن به نتيجه مشاوره است.
4. بخيل بودن مشاور
حضرت على عليه السلام در عهدنامه گران قدر خويش خطاب به مالك اشتر نخعى - هنگامى كه او فرمانرواى مصر بود - فرمود: «فرد بخيل را به عنوان طرف مشاوره ات قرار نده؛ زيرا انسان بخيل، تو را از سخاوت باز مى دارد و فقر را براى تو جلوه مى دهد.» انسان هاى بخيل، آينده اى ناروشن براى مشورت خواهان خود ترسيم مى كنند و به او ترس از فقر و بيچارگى را القا مى كنند. تلقين و ايجاد اين حس در افكار مراجعه كنندگان مشورت، سبب بازنگرى فرد بخيل در سخاوت او مى شود و او را با دلايلى از جمله امنيت اقتصادى در آينده، به حفظ و نگاه دارى دانش و ثروت تشويق مى كند و او را از بذل و بخشش آنها باز مى دارد.
انسان بخيل هنگامى كه طرف مشورت قرار مى گيرد، به خيرخواهى در حق مراجعه كننده بخل مى ورزد و در نتيجه، او را ناكام مى گذارد.
5. ترسو بودن مشاور
اميرالمؤمنين على عليه السلام در عهدنامه خويش به مالك اشتر فرمود: «مشاور تو ترسو نباشد.» ويژگى ترس در مشاور، سبب مى شود كه مشورت خواهان را نيز به انجام دادن امورشان ناتوان سازد، زيرا كارهاى ناچيز را در نظر او بزرگ و كارهاى مهم را بى ارزش جلوه مى دهد. انسان ترسو، همواره دچار ضعف تمركز حواس و محروم از دقيق انديشيدن است و نمى تواند، تصويرى حقيقى از امور را ارائه دهد.
مشورت با افراد ترسو، ترس آور است.
6خائن بودن مشاور
نبى مكرم اسلام صلى الله عليه و آله فرموده است: «من از فردى كه در مشورت با مسلمانى نيرنگ به كار مى برد، بيزارم».
اين خيانت مى تواند، نمودهاى متفاوتى داشته باشد. از جمله اينكه، مراجعه كننده با اعتماد كردن به مشاور، بسيارى از اسرار خود را در اختيار او مى گذارد، ولى مشاور با سوءاستفاده از اعتماد مشورت كننده، به راحتى آنها را براى ديگران بازگو و زيان حيثيتى جبران ناپذيرى را به او تحميل مى كند؛ يا اينكه در راهنمايى كردن مشورت خواه، مصلحت ها و منفعت هاى او را ناديده مى گيرد و در حقيقت، به فكر منفعت خود مى افتد و حتى او را از پيمودن درست مسير خارج مى سازد. ازاين رو، حضرت على عليه السلام فرمود: «خيانت به كسى كه اسلام را پذيرفته است و به كسى كه راهنمايى مى جويد، از بى رحمانه ترين كارها و بزرگ ترين بدى هاست و عذاب دوزخ را در پى دارد».
خيانت مشاور در امانت مراجعه كننده، گناهى زشت و نابخشودنى است.
ناديده انگاشتن سخنان مشاور از سوى مشورت كننده
از ديگر آسيب هاى مشورت كه اين بار از مشورت كننده سر مى زند، اين است كه مشورت كننده با وجود شنيدن سخن صاحب نظران و عاقلان، برخلاف راه كارهاى آنان عمل كند و از راهنمايى هاى آنها براى خود هيچ بهره اى نبرد. امام على عليه السلام مى فرمايد: «پيكار و مخالفت با ديدگاه ها، از ميان برنده مشورت است».
كار كردن برخلاف شيوه عقلانى، تنها به شكست مى انجامد. حضرت محمد صلى الله عليه و آله نيز فرموده است: «از فرد عاقل راهنمايى بخواهيد و از پيشنهاد او رو مگردانيد كه پشيمان مى شويد».
مشورت كردن با مشاور و آن گاه ناديده انگاشتن سخنان او، به معناى مسخره كردن مشاور و سبب زيان ديدن مشورت كننده است.