مسئله قبر و برزخ

 پس از قبض روح كه منزل اوّل موت است نوبت منزل دوم كه قبر است مى رسد. قبر در حقيقت همان برزخ انسان است، چنانكه آيات و روايايت بر آن دلالت دارد و هر كس برزخش انعكاسى از اوضاع اعتقادى و اخلاقى و عملى اوست. مؤمن در برزخ در روح و ريحان و راحت و سعات و همنشين با ارواح طيّبه و اجساد مطهّره و متنعّم به نعمت هاى الهى، و كافر در برزخ در رنج و مشقّت و همنشين با ارواح خبيثه و اجساد شريره و معذّب به عذاب الهى است. حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ.لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحاً فِيَما تَرَكْتُ كَلاَّ إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ:
بسيارى از مردم در غفلت اند تا وقت مرگِ هر يك فرا رسد، در آن حال آگاه و نادم شده گويد: بارالها مرا به دنيا بازگردان تا شايد به تدارك گذشته عمل صالح بجاى آورم، به او پاسخ داده شود: هرگز نخواهد شد، كه براى شما بازگشتى نيست، از پى مرگ آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته شوند. درباره عذاب بدكارن در برزخ در قرآن مجيد مى فرمايد:
النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوّاً وَعَشِيّاً وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ:
اينك آتش دوزخ را در صبح و شامِ برزخ بر آنها عرضه مى دارند، و چون روز قيامت شود خطاب آيد كه: فرعونيان را به سخت ترين عذاب جهنّم وارد كنيد. و درباره لذّت نيكوكاران در برزخ مى فرمايد: وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْوَاتاً بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ: و البتّه آنان را كه در راه خدا كشته شده اند، مرده مپندار، بلكه زندگانى هستند در نزد پروردگارشان كه روزى مى خورند. تفسير «نورالثقلين» كه از مهمترين تفاسير شيعه است از قول حضرت باقر نقل مى كند كه اين آيه دباره شهداى بدر و احد نازل شده.
ابن مسعود از رسول خدا حكايت مى كند: خداوند به ارواح شهداى احد خطاب كرد و از آنان پرسيد: چه آرزوئى داريد؟ آنها گفتند: پروردگارا ما بالاتر از اين چه آرزوئى مى توانيم داشته باشيم كه غرق نعمت هاى جاويدان توايم و در سايه عرش تو مسكن داريم، تنها تقاضاى ما اينست كه بار ديگر به جهان برگرديمو مجدّداً در راه تو شهيد شويم. خداوند فمرمود: فرمان من تخلّق ناپذير است و آن اينست كه كسى دوباره به دنيا بازنگردد، عرض كردند: حالا كه چنين است تقاضاى ما اينست كه سلام ما را به پيامبر برسانى و به بازماندگانمان حال ما را بگوئى و ازوضع ما به آنها بشهارت دهى كه هيچ گونه نگران نباشند. در اين هنگام به وسيله اين آيه و ايات بعد به وضع آنها اشاره شد.
در آيه شريفه
يا لَيْتَ قَوْمى يَعْلَمُونَ، بِما غَفَرَلى رَبّى وَ جَعَلَنى مِنَ الْمُكْرَمينَ:
اى كاش قوم من مى دانستند آمرزشى را كه پروردگارم درباره من اعمال نمود و مرا از گراميان قرار داد. در داسان حبيب نجّار كه در سوره يس آيه 26 و 27 است، قضيّه نيز به همين صورت است، چنانكه آيه شريفه دلالت دارد. فى الكافى، عَنِ الصّادِقِ عليه السّلام قالَ: إنَّ لِلْقَبْرِ كَلاماً فى كُلِّ يَوْم يَقُولُ: أنَا بَيْتُ الْغُرْبَةِ، أنَا بَيْتُ الْوَحْشَةِ، أنَا بَيْتُ الدُّودِ، أنَا الْقَبْرُ، أنَا رَوْضَةُ مِنْ رِياضِ الْجَنَّةِ: أوْ حُفْرِةٌ مِنْ حُفَرِ النّيرانِ:
در كتاب (كافى» شريف از حضرت صادق عليه السّلام نقل شده كه براى قبر هر روز كلامى است، مى گويد: من خانه غربتم، من خانه وحشتم، من خانه كِر، من قبرم، من باغى از باغهاى بهشت يا حفره اى از حفره هاى جهنّم. خبر عظيمر برزخ خبرى است قرآنى والهى و آسمانى و هيچ كس چاره اى جز عبور از آن را ندارد، چيزى كه هست برزخ براى مردم مؤمن سبيار عالى و براى اهل كفر و عناد بيچاره كننده است. آنچه در خوبى و بدى انسان اثر مى گذارد عبارت است از عقايد و اخلاق و اعمال انسان; اگر عقايد حقّه و صحيحه و الهيّه باشد، و اگر اخلاق آدمى دنباله اخلاق پيامبران و ائمّه طاهرين قرار بگيرد و اگر اعمال و حكات انسان بر اساس واقعيّات ملكوتيّه و الهيّه باشد برزخ او رَوْضَةٌ مِنْ رياضِ الْجَنَّه است، امّا اگر آدمى دچار عقايد فاسده و اخلاق زشت از قبيل حرص و تهمت و شماتت باشد و حركاتش نمونه اى از حركات شيطان، البتّه برزخ او حفره اى از حفرات آتش سخت جهنّم است و از آن گريزى و مفرّى ندارد.