ماه توبه و انابه
الحمدلله رب العالمين و صلّى الله على جميع الانبياء والمرسلين و صلّ على محمد و آله الطاهرين.
ارزش و عظمتى كه ماه مبارك رمضان دارد، هم به خاطر فضايل خود ماه و هم به خاطر ارزش روزه در اين ماه است.
وجود مبارك رسول خدا صلى الله عليه و آله از نامهايى كه براى ماه رمضان انتخاب كردند، ماه انابه است. اين يكى از فضايل و ارزش هاى ماه مبارك است؛
«شهر الانابة» «1»
براى فهم حقيقت انابه كه در قرآن مجيد هم با مشتقاتش، در بيش از ده مورد آمده است، نيكوست درباره اصل روزه مقدمه اى را ذكر كنم.
كلمه «صوم» در لغت به معناى امساك و خوددارى است، و در حقيقت يك خوددارى كاملِ ظاهرى و باطنى مى باشد. آن صوم مورد نظر پروردگار تحقق پيدا مى كند و آثار خودش را در دنيا و آخرت به روزه دار منتقل مى كند. چون لغت عرب گسترده است و گاهى بعضى از لغات و كلمات بيش از يك معنا دارند. حتى اگر به كتابهاى لغت مراجعه كنيد، بعضى از لغت ها نزديك به پنجاه يا هفتاد معنا دارند.
يك معناى ديگر صوم كه در لغت عرب استعمال شده است، به ويژه در زبان فصحاى عرب، شعراى بسيار معروف و قوى سخن آنها- مانند امرء القيس- به معناى رفعت، ارتفاع و بلندى است، كه در اصطلاح خودشان «صام النهار» است، يعنى هنگامى كه روز به ساعت رفعت و بلندى، مثلًا دوازده ظهر رسيد.
______________________________
(1)- بحار الأنوار: 93/ 340، باب 46، حديث 5؛ فضائل الأشهر الثلاثه، شيخ صدوق: 95، حديث 78.
علت اين كه قرآن كريم و روايات براى روزه ماه رمضان ارزش قائل شده اند، به خاطر اين است كه صوم از عبادات بالا مرتبه است و منزلت و رفعتش بيشتر از ساير عبادات است. به همين خاطر قرآن مجيد روزه را به صوم نامگذارى كرده است، يعنى عملى بلند مرتبه، با رفعت و منزلت كه هيچ عملى از اعمال اسلامى رفعت، منزلت و مرتبه اين عمل را ندارد.
به همين خاطر پروردگار عالم، در بين همه اعمال، روزه را به وجود مقدس خودش نسبت داده است؛
«الصوم لى» «1»
يعنى اين عبادت، رفعت و منزلتش نزد حضرت حق، از همه عبادات بيشتر و بالاتر است.
هم صفاتى روزه با خدا
عجيب اين است كه پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله روزه را هم صفت با خدا بيان كرده است.
قرآن مجيد درباره خدا مى فرمايد: «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْ ءٌ» «2» چيزى در اين عالم مانند خدا نيست.
«أُسامة» يكى از ياران پيغمبر صلى الله عليه و آله مى گويد:
روزى به محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدم، به حضرت عرض كردم: مرا به كارى دعوت كن كه آن را با همه وجودم بپذيرم و عمل كنم. پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله به او فرمودند:
«عَلَيْكَ بِالصَّومِ فَإِنَّهُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» «3»
من تو را به روزه دعوت مى كنم، چون در اين عالم، در ميان عبادات، مانند روزه نيست و روزه، سپرى در مقابل آتش جهنم است. روزه در عبادات، مثل پروردگار «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْ ءٌ» است.
خوشحالى روزه دار
مهم تر اين كه پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايند:
«لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ» «4»
روزه دار دو خوشحالى دارد؛
«حينَ يُفْطِر»
هنگامى كه اذان مغرب را مى گويندروزه دار مشغول
______________________________
(1)- وسائل الشيعه: 10/ 400، باب 1، حديث 13687؛ «أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله قَالَ اللَّهُ عز و جل الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي بِهِ».
بحار الأنوار: 93/ 254، باب 30، حديث 28؛ «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله قَالَ اللَّهُ عز و جل الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي [أُجْزَى ] بِهِ فَالصَّوْمُ يُمِيتُ مُرَادَ النَّفْسِ وَ شَهْوَةَ الطَّبْعِ الْحَيَوَانِيِّ وَ فِيهِ صَفَاءُ الْقَلْبِ وَ طَهَارَةُ الْجَوَارِحِ وَ عِمَارَةُ الظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ وَ الشُّكْرُ عَلَى النِّعَمِ وَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْفُقَرَاءِ وَ زِيَادَةُ التَّضَرُّعِ وَ الْخُشُوعِ وَ الْبُكَاءِ وَ حَبْلُ الِالْتِجَاءِ إِلَى اللَّهِ وَ سَبَبُ انْكِسَارِ الْهِمَّةِ وَ تَخْفِيفُ السَّيِّئَاتِ وَ تَضْعِيفُ الْحَسَنَاتِ وَ فِيهِ مِنَ الْفَوَائِدِ مَا لَا يُحْصَى وَ كَفَى مَا ذَكَرْنَاهُ مِنْهُ لِمَنْ عَقَلَ وَ وُفِّقَ لِاسْتِعْمَالِه».
(2)- شورى (42): 11؛ هيچ چيزى مانند او نيست و او شنوا و بيناست.
(3)- بحار الأنوار: 93/ 258، باب 30، حديث 41؛ دعائم الاسلام: 1/ 270.
(4)- من لايحضره الفقيه: 2/ 75، حديث 1773؛ بحار الأنوار: 93/ 258، باب 30، حديث 41.
افطار مى شود، شاد مى شود، چون دارد از غم و درد گرسنگى و تشنگى در مى آيد.
«وَ حينَ يَلْقَى ربَّهُ عَزَّوَ جَلَّ»
هنگامى كه در قيامت به محضر مبارك پروردگار مى رود، به روزه اى كه در دنيا گرفته است، خوشحال مى شود. پيغمبر صلى الله عليه و آله نمى گويد: به راه يافتن به محضر خدا خوشحال مى شود
«حين يلقى ربّه عزّ و جلّ»
يعنى روزه در قيامت، قائم مقام لقاء الله است، كه روزه دار پروردگارش را با چشم دل مشاهده مى كند.
روزه سپر و امانِ روزه دار
در اين زمينه مطلب ديگرى از رسول خدا صلى الله عليه و آله بيان مى فرمايند:
«الصَّوْمُ جُنّةٌ» «1» روزه، بين شما و آفات دنيا و آتش دوزخ سپر است. بسيارى از آفات مربوط به بدن است. چه بسا يك نفر در مرز دچار شدن به آفات است و مرگش هم در زمان همان آفات است، ولى با گرفتن روزه ماه مبارك رمضان، بين او و آن آفات سپر ايجاد مى شود، يعنى بدن او از خطر آفات رهايى پيدا مى كند.
چه بسا كسى در معرض يك بيمارى شديد قرار گيرد، ولى با روزه ماه مبارك رمضان، آن بيمارى شديد نتوانسته به بدن او هجوم كند. و چه بسا يك نفر در مرز گره افتادن در زندگى اش بوده است، كه اگر اين گره مى افتاد، كسى نمى توانست آن را باز كند، ولى با ورود به روزه ماه مبارك رمضان، در معرض رحمت خدا قرار گرفت و بين او و آن گره، سپر ايجاد شد. پروردگار با عنايت به بنده اش كه عبادت بسيار عالى و طاقت فرسا را تحمل كرد، نمى گذارد كه گره به زندگى اش بخورد.
محو سيئات با اقامه نماز
درباره نماز در قرآن مجيد آمده است:
______________________________
(1)- كافى: 2/ 18، حديث 5؛ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّار».
بحار الأنوار: 93/ 251، باب 30، حديث 15؛ «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله الصَّوْمُ جُنَّةٌ يَعْنِي حِجَابٌ مِنَ النَّارِ».
مستدرك الوسائل: 7/ 368، حديث 8437؛ «النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله أَنَّهُ قَالَ الصَّوْمُ جُنَّةٌ مَا لَمْ يَخْرِقْهَا. قَالَ السَّيِّدُ وَ هَذِهِ اسْتِعَارَةٌ وَ ذَلِكَ أَنَّهُ صلى الله عليه و آله شَبَّهَ الصَّوْمَ الَّذِي يُجِنُّ صَاحِبَهُ مِنْ لَوَاذِعِ الْعَذَابِ وَ قَوَارِعِ الْعِقَابِ إِذَا أَخْلَصَ لَهُ النِّيَّةَ وَ أَصْلَحَ فِيهِ السَّرِيرَةَ فَجَعَلَ صلى الله عليه و آله مَنِ اعْتَصَمَ فِي صَوْمِهِ مِنَ الزَّلَلِ وَ تَوَقَّى جَرَائِرَ الْقَوْلِ وَ الْعَمَلِ كَمَنْ صَانَ تِلْكَ الْجُنَّةَ وَ حَفِظَهَا وَ جَعَلَ مَنِ اتَّبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهَا وَ أَوْرَدَهَا رَدَاهَا كَمَنْ خَرَقَ تِلْكَ الْجُنَّةَ وَ هَتَكَهَا فَصَارَتْ بِحَيْثُ لَا تُجِنُّ مِنْ جَارِحَةٍ وَ لَا تَعْصِمُ مِنْ جَائِحَةٍ وَ ذَلِكَ مِنْ أَحْسَنِ التَّمْثِيلَاتِ وَ أَوْقَعِ التَّشْبِيهَاتِ».
بحار الأنوار: 93/ 254، باب 30، حديث 28؛ «قَالَ الصَّادِقُ عليه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله الصَّوْمُ جُنَّةٌ أَيْ سِتْرٌ مِنْ آفَاتِ الدُّنْيَا وَ حِجَابٌ مِنْ عَذَابِ الآْخِرَةِ فَإِذَا صُمْتَ فَانْوِ بِصَوْمِكَ كَفَّ النَّفْسِ مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ قَطْعَ الْهِمَّةِ عَنْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ وَ أَنْزِلْ نَفْسَكَ مَنْزِلَةَ الْمَرْضَى لَاتَشْتَهِي طَعَاماً وَ لَاشَرَاباً مُتَوَقِّعاً فِي كُلِّ لَحْظَةٍ شِفَاكَ مِنْ مَرَضِ الذُّنُوبِ وَ طُهْرَ بَاطِنِكَ [طَهِّرْ بَاطِنَكَ ] مِنْ كُلِّ كَدَرٍ وَ غَفْلَةٍ وَ ظُلْمَةٍ تَقْطَعُكَ عَنْ مَعْنَى الْإِخْلَاصِ لِوَجْهِ اللَّهِ تَعَالَى».
«إِنَّ الْحَسَنتِ يُذْهِبْنَ السَّيَاتِ ذَ لِكَ ذِكْرَى لِلذَّ كِرِينَ» «1»
به پيغمبر خود مى فرمايد: كسى كه دچار اشتباه و خطا مى شود، ناراحت مى شود كه چرا من آلوده شده ام و به اين مشكل شيطانى برخوردم؟ ولى هنگامى كه مؤذن اذان نماز واجب را مى گويد و اين انسان خطاكار وارد نماز واجب مى شود، بعد از سلام نماز واجب مانند كسى خواهد شد كه بدن او چرك شده و در يك چشمه آب گرم رفته و تمام چرك ها را شسته باشد. نماز او، آن ظلمت و تاريكى خطاى مرتكب شده را مى شويد.
برترى روزه بر نماز
قدرت روزه بيشتر از نماز است، چون مى تواند گره ها را به زندگى روزه دار راه ندهد. چه بسا كسى نزديك ماه رمضان، در مرز بى دينى قرار گرفته بوده ولى كشش ماه رمضان او را وارد فضاى روزه كرده و پروردگار عالم خطر بى دينى را از سر او برگردانده باشد.
«الصَّوْمُ جُنَّةٌ»
خداوند متعال در آيات فراوانى مى فرمايد: «اتقوا اللّه» عباد من! خدا را سپر خود قرار دهيد. تقوا از ريشه وقايه است و «وقى» به معنى چتر و سپر است. در جنگ هاى قديم، از پوست پر قدرت قوى كرگدن سپر درست مى كردند و جنگجويان اين سپر را به كار مى گرفتند. معمولًا شمشير، نيزه و گرز به اين سپرها كارگر نمى افتاد. عرب به آن وقايه و سپر مى گويد.
روزه، قائم مقام پروردگار
پروردگار مى فرمايد: بندگان من! مرا سپر خود بگيريد، كه اسلحه شهوت، هوى، شيطانِ جنّى و انسى به شما نتواند زخم بزند. معلوم مى شود كه روزه قائم مقام خود پروردگار است.
______________________________
(1)- هود (42): 114؛ كه يقيناً نيكى ها، بدى ها را از ميان مى برند، اين براى يادكنندگان تذكّر و ياد آورى است.
در بخش قبل گفتيم كه روزه قائم مقام لقاء الله است، ولى در اين قسمت از فرمايش رسول خدا صلى الله عليه و آله مى بينيم كه روزه قائم مقام خود پروردگار، در سپر بودن است. كسى كه در طول زندگى اش خدا سپر او است، از آفات دنيا و قيامت هيچ ضربه اى نخواهد خورد. اين ارزش روزه رمضان است.
ماه رمضان، ماه توبه
پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله ماه مبارك رمضان را ماه توبه و انابه مى داند و مى فرمايد:
«وَ هُوَ شَهْرُ الإنابَةِ» «1»
انابه يعنى چه؟ با توجه به اين كه انابه هم خودش معانى متعددى دارد، ولى در اين زمينه انابه يعنى پيوسته، پى در پى، با قدم عبادت و طاعت به جانب خدا حركت كردن.
حضرت مى فرمايد: اين ماه، ماه انابه است، يعنى ماهى است، با قدم هاى محكم مثل روزه، قرائت قرآن، فهم قرآن، عمل به قرآن و يك قدمش كه خيلى قدم مهمى است، تمرين ترك گناه است. اين مجموعه، يك قدم بسيار با سرعتى است كه در يك ماه شما را از اين دنياى پر تلاطم، شيطانى، پر فساد و پر از جاذبه گناه، به پروردگار عالم مى رساند، كه با رسيدن شما به خدا، پروردگار در پايان ماه مبارك رمضان در روز عيد فطر مى گويد: چون بندگان من در طول سى روز از شيطانى بودن عوض شده و با حركت به سوى من، الهى شده اند، اين عيد را هم خودم براى شما مى گيرم.
«جَعَلْتَه لِلْمُسْلِمينَ عِيداً» «2».
خدايا! آن روز را كه روز آخر ماه مبارك رمضان است، تو آن را عيد قرار داده اى.
عيد يعنى زمانى كه مردم همه چيز را نو قرار مى دهند. روز آخر ماه رمضان، انسان يك انسان نو و تازه اى شده است، غير از آنچه كه قبل از ماه مبارك رمضان بوده. اين معناى انابه است.
روزه داشتن، انابه است. آن قدم پيوسته و سى روزه به جانب پروردگار
______________________________
(1)- بحار الأنوار: 93/ 340، باب 46، حديث 5؛ فضائل الأشهر الثلاثه، شيخ صدوق: 95، حديث 78.
(2)- من لايحضره الفقيه: 1/ 513، حديث 1481؛ إقبال الأعمال: 1/ 495، فصل 18.
برداشتن، انابه است. قدم طاعت و عبادت، قدم مركب است و روزه جزئى از اين قدم است. بقيه امور، به خصوص اجتناب از گناه و خودسازى مهمترين قدم است.
ادامه دارد ...
منبع : پایگاه عرفان
