پرهيز از قالب‏ نگرى

 هر كس قالب را ببيند ، به جايى نمى‏رسد . اين معناى حرف ملاى رومى است كه مى‏گويد :

 ما درون را بنگريم و حال را

نى برون را بنگريم و قال را

 به نظر مى‏آيد در اين زمينه حدود هفتصد آيه داشته باشيم كه خدا اصرار دارد كه قالب‏نگر نباشيد . به اين معنا كه من بنا را ببينم ، اما بنّا را نبينم ، اين قالب‏نگرى است .

 اما آن كسى كه حقيقت‏نگر است ، تركيب بنا را كه مى‏بيند ، بنّا را نيز مى‏بيند . از ساختمان در مى‏آيد و در ذهنش به سراغ آن مهندس تحصيل كرده ماهر مى‏رود . اين را مى‏گويند باطن نگر ، يعنى وقتى ساختمان را مى‏بيند ، ساختمان براى او آينه است كه در اين آينه ، علم ، حكمت ، عدالت در كار مهندس و معمار را مى‏بيند .

 در اين هفتصد آيه حرف قرآن اين است قالب نگر نباشيد چند آيه را براى نمونه مى‏آوريم:

  » إِنَّ فِى خَلْقِ السَّمَوَ تِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَفِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَأَيَتٍ لِاُّوْلِى الْأَلْبَبِ «

  آسمان و زمين آينه و علامت است ، و با همه عظمتش در مقابل خالق هستى هيچ است و بايد به او برسيم ولى اگر خورشيد را نگاه كردى و در آن معطل شدى كه فقط اين است كه در زندگى ما اثر فوق العاده‏اى دارد ، پس معبود ماست . ماه ، ستاره ، پول كه ذره‏اى فلز است را ديدى ، اين قالب نگرى است كه تو را به اينجا رسانده است . تو همه اين‏ها را كه نگاه مى‏كنى ، بايد بگويى :

  » لَآ أُحِبُّ الْأَفِلِينَ «

 خورشيد ، ماه و ستاره كه غروب كردند ، پول ، بدن و دنيا كه از دست رفت ، بايد بگويى : من فانى شوندگان را دوست ندارم ، بلكه :

  » إِنِّى وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذِى فَطَرَ السَّمَوَ تِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا وَمَآ أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ «

  بايد ما به سراغ خالق عالم و صاحب آن برويم كه همه چيز نزد او است .

 ابوجهل قالب را مى‏ديد كه ايمان نياورد . ابليس قالب را ديد ، ولى ملائكه »خليفة الله« را ديدند :

 » وَ إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَئِكَة إِنِّى جَاعِلٌ فِى الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَ يَسْفِكُ الدِّمَآءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّى أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ «

 فرشتگان خليفه ديدند و فهميدند كه بايد سجده كنند ، اما ابليس قالب را ديد ، گفت : اين موجود خاكى ارزش اين را ندارد كه ما در مقابلش سجده كنيم :

  » قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِى مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ «

  من از او خيلى بالاتر هستم ، اين كيست ؟ چند كيلو گوشت و پوست و استخوان كه شايستگى سجده ندارد . چند روز ديگر نيز بى‏جان مى‏شود و دوباره به خاك برمى‏گردد . راست مى‏گويد . اگر اين گونه باشد ، لياقت سجده ندارد . اما او در قالب‏نگرى آدم متوقف شد .