انواع گياهان‏

سلسله گياهان را به چهار دسته تقسيم كرده اند:

1- سبزينه دار و بى سبزينه يا جلبك ها و قارچ ها.

2- خزه ها.

3- سرخس ها.

4- مولدين دانه.

و هر يك به جاى خود نقش عمده اى در تداوم حيات در روى زمين به عهده دارند، مثلًا جلبك هاى كوچك غذاى جانوران كوچكى هستند كه طعمه ماهى ها واقع مى شوند، ماهى هاى كوچك به نوبه خود طعمه ماهى هاى بزرگ مى باشند، اگر در درياچه ها و رودخانه ها و اقيانوس ها، جلبكى وجود نداشت ماهى هاى خوراكى به زودى از ميان مى رفتند، تمام جانوران دريايى از كوچك ترين آن ها گرفته تا بزرگترينشان، مستقيماً يا غير مستقيم، به غذاهايى كه گياهان آبى مى سازند، بستگى دارند.

قارچ ها شامل باكترى ها، كپك ها، مخمرها و قارچ هاى چترى است، بعضى از قارچ ها از بهترين دوستان انسانند.

هزارها نوع قارچ وجود دارد، تقريباً در همه جا يعنى در خاك و آب و روى اغذيه و داخل و خارج بدن موجودات زنده يافت مى شوند، بعضى از قارچ ها به صورت گرد و خاك، زنده در هوا معلقند.

بسيارى از باكترى ها براى انسان پر ارزشند، براى بعضى صنايع و در تهيه برخى غذاها و در كشاورزى به آن ها احتياج است.

باكترى ها در بعضى صنايع و تهيه كتان لازم اند، در چرم سازى پوست ها را در محلولى از پوست درخت بلوط قرار مى دهند، در اين جا باكترى ها به نرم شدن پوست كمك مى كنند.

براى تهيه كتان، ساقه بزرگ را مى برند و آن را در چاه هاى مرطوبى حفظ مى كنند، باكترى ها ماده اى را كه سبب اتصال رشته هاى كتان مى باشند مى پوسانند، الياف كتان با اين عمل از هم جدا مى شوند و از آن كتان تهيه مى شود.

باكترى ها براى تهيه بعضى اغذيه لازم مى باشند، بعضى باكترى ها الكل را به سركه تبديل مى كنند.

قند محتوى در شيره ميوه جات، تحت اثر مخمرها به الكل مبدل مى گردد، سپس الكل تحت اثر باكترى ها به سركه تغيير مى يابد.

بعضى باكترى هاى ديگر، لاكتوز شير را به اسيد لاكتيك، تبديل مى كنند، اين فعل و انفعال شير را بريدن شير مى گويند.

اسيد لاكتيك براى تهيه پنير ترش مانند پنير سويس لازم است، باكترى هاى مولد اسيد لاكتيك براى تهيه كلم شور نيز مفيدند.

باكترى ها به كشاورزى نيز كمك مى كنند، رشد گياهان باعث جذب مقادير مهمى از عناصر خاك مى شود.

اگر ازت و بعضى عناصر ديگر لازم دوباره به خاك نمى رسيدند، گياهان قادر به رشد نبودند.

باكترى ها به تهيه مجدد اين عناصر كمك مى كنند، وقتى گياهان و جانوران مى ميرند، باكترى ها به اجساد آن ها اثر كرده، مواد درهم بدن آن ها را به صورت مواد ساده تجزيه مى كنند، اين مواد ساده مى توانند مورد استفاده گياهان ديگر قرار گيرند.

مسئله كپك ها نيز مانند باكترى ها از عجايب دستگاه حضرت حق است.

در بعضى غذاها وجود كپك لازم است، مثلًا مزه و رنگ پنير «راكفور» مربوط به كپك هايى است كه روى آن زندگى مى كنند.

يكى از كپك هاى پست، داروى شگفت آور «پنى سيلين» را به وجود مى آورد كه از رشد ميكروب بعضى امراض در بدن انسان جلوگيرى مى كند.

كپك ها مانند باكترى ها، روى بقاياى گياهان و جانواران زندگى كرده، آن ها را تجزيه مى نمايند و با اين عمل زمين را حاصلخيز مى كنند.

مخمرها، قارچ هاى كوچك تك سلولى اند و غذاى خود را از قندى كه به صورت محلول است مى گيرند، با انجام اين عمل، قند را به انيدريد كربنيك و الكل تبديل مى كنند.

اين پديده به تخمير موسوم است، مخمرها در تهيه نان بكار مى روند، وقتى مخمر و قند در خمير نان با هم مجاور شدند، الكل وانيدريد كربنيك متصاعد مى شوند و سبب برآمدن نان و متخلخل شدن آن مى گردند، وقتى نان مى پزد الكلش تبخير شده و وارد هوا مى شود.

خزه ها، از جلبك ها و قارچ ها كه فاقد ريشه اند و ساقه و برگ ندارند، كامل ترند، خزه ها داراى برگ هاى ساده و اندام هايى ريشه مانند و ساقه مانند مى باشند.

اندازه آن ها هيچ وقت از چند سانتى متر تجاوز نمى كند؛ زيرا آن ها بافت چوبى را كه براى نمو طولى لازم است، فاقد مى باشند.

عرفان اسلامى، ج 7، ص: 355

خزه ها، در اماكن مختلف و داراى رطوبت كافى، به حد وفور مى رويند و در نواحى قطبى و كوهستان هاى مرتفع يافت مى شوند، بسيارى از آن ها در آب هاى شيرين و اطراف مرداب هاى مشجر نمو مى كنند، در اماكن باتلاقى، در جنگل هايى كه نور آفتاب كم است مى رويند، خزه ها به خرد شدن سنگ ها كمك مى كنند و وقتى مى ميرند، بقاياى فاسد شده آنان زمين را حاصلخيز مى سازد.

گياهان گلدار، گياهانى هستند كه ما به آن ها بيشتر آشنايى داريم و مهم ترين گياهان هستند؛ زيرا كه آن ها را براى غذا و مواد بافتنى و مسكن تهيه مى كنند.

گياهان گلدار، بيش از احتياج خود غذا تهيه مى كنند و از اين نظر مقدارى اندوخته در خود نگه مى دارند، اغلب همين اندوخته هاست كه مورد استفاده انسان واقع مى گردد.

گياهان، مواد اضافى را در كجا ذخيره مى كنند؟ ممكن است در يك يا چند اندام اندوخته كنند، مانند ريشه ها، ساقه ها، برگ ها، ميوه ها، يا دانه ها.

بعضى گياهان نظير كاهو و اسفناج و كلم، غذاى اضافى را در برگ هايشان ذخيره مى نمايند؛ هويج و چغندر، غذاى اضافى را در ريشه هايشان اندوخته مى نمايند؛ گل كلم و مارچوبه در ساقه هايشان ذخيره مى نمايند.

گياهان گلدار، عموماً در ميوه ها و دانه ها اندوخته مى كنند، معروف ترين گياهان گلدار درختان ميوه هستند:

سيب، هلو، گيلاس، گوجه، گلابى، غلات نظير: گندم، چاودا، ذرت، برنج، جو، دانه دار مى باشند.

الياف بعضى گياهان به كار ساختن پارچه مى آيد، البسه گوناگونى كه اكنون بر تن داريد از يك يا چند ماده از مواد زير ساخته شده اند:

پنبه، كتان، ابريشم مصنوعى، پشم، ابريشم، چرم؛ پشم و ابريشم و چرم از فرآورده هاى حيوانى هستند، ولى به خاطر بياوريد كه جانوران به گياهان زنده اند.

فرآورده هاى حيوانى قسمتى از گياهان است كه توسط حيوانات خورده شده اند.

پنبه، از بزرگ ترين محصولات صنعتى جهان است و از گياهان مهم مولد الياف است، موارد استعمال بسيار دارد كه قسمت اعظم آن بافتن پارچه هاى گوناگون است.

كتان از بزرك تهيه مى شود، الياف بزرك كه سخت و محكم مى باشند به كار ساختن لباس و طناب مى آيد، پارچه هاى كتانى، فرش، نخ قند، طناب ها و تور ماهيگيرى و عالى ترين كاغذهاى تحرير از كتان ساخته مى شوند.

الياف گياهى بيشتر از سلولز ساخته شده اند، سلولز براى تهيه ابريشم مصنوعى به كار مى رود، امروزه الياف مصنوعى نظير نايلون كه از زغال و آب و هوا ساخته مى شود، به سرعت جاى الياف طبيعى، گياهى و حيوانى را مى گيرد.

لاستيك طبيعى، از عصاره شيرى رنگ (لاتكس) درخت كائوچو گرفته مى شود.

اين درختان اكنون تقريباً در تمام كشورهاى گرمسير كاشته مى شوند، بيشتر لاستيك خام براى ساختن لاستيك رويى و تويى چرخ هاى اتومبيل به كار مى رود.

از موارد استعمال ديگر، تهيه پوتين ها و كفش هاى لاستيكى و لباس هاى نفوذناپذير و روكش سيم هاى الكتريكى، لوله هاى لاستيكى و لوازم طبى و چسب است.

هزارها اشياى ديگر، از جمله داروها، قند، توتون، كاكائو، قهوه، چاى، بعضى عطرها، سقز و ادويه از گياهان به دست مى آيند، احتمال دارد شما بتوانيد چيزهايى ديگر نيز به خاطر بياوريد.

از جمله منابع بسيار مهم زمين جنگل است، محصولات جنگل زياد و متنوع است.

غير از غذا و لباس، چوب يكى از موادى است كه مورد استعمال بسيار در جهان دارد.

در آمريكا به تنهايى ميليون ها متر مكعب الوار در سال مصرف مى گردد، جنگل ها گرما و آب و هوا را تنظيم مى كنند و ذخاير آب را حفظ مى نمايند.

ريشه گياهان ممكن است از سرعت جريان آب باران، جلوگيرى به عمل آورده و مقدار زيادى خاك حاصلخيز را از شسته شدن محافظت نمايند.

در هر صورت به فرموده قرآن مجيد، نسبت به زمين و تمام جريانات طبيعى آن، اعم از درياها، خشكى ها، گياهان و ساير نعمت هايى كه در آن و در كوه هاى آن و در اعماق خاك است انديشه كنيد، باشد كه از اين انديشه به معرفت و از معرفت به محبت و از محبت به عمل و از عمل به رضايت دوست و از رضايت حضرت اللّه به بهشت جاودان برسيد.

چنانچه امروز گشت سِرِّ خدا آشكار

بحقه پوشيده را به نام ناميد نار

به چهر گلگونش ماند آبله آبدار

به جرم دلدادگى زدند او را به دار

كز پى شش مه شود دواى بيمار زار

بزن خط استوا به خط نصف النهار

چنانچه من گشته ام زهجر زار و نزار